Όταν ο κόσμος ακούμε «γενοκτονία», ο συνειρμός μας πάει αμέσως στη Γάζα, ίσως και στο Σουδάν. Όμως η χειρότερη γενοκτονία στον κόσμο συνέβη επί σχεδόν τρεις δεκαετίες στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) κατά τη διάρκεια άγριων πολέμων για την εξουσία και, ιδιαίτερα, για τον έλεγχο κρίσιμων ορυκτών.
Στους πολέμους από το 1998 έως το 2012, ο εθνικός στρατός πολέμησε τοπικές πολιτοφυλακές καθώς και τους στρατούς της γειτονικής Ρουάντα και της Ουγκάντα, ενώ έξι αφρικανικές χώρες επενέβησαν ως ειρηνευτική δύναμη. Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των νεκρών σε αυτή τη σύγκρουση κυμαίνονται από τέσσερα έως έξι εκατομμύρια. Τώρα η βία ξέσπασε ξανά, με την υποστηριζόμενη από τη Ρουάντα πολιτοφυλακή M23 να εκδιώκει τον εθνικό στρατό του Κονγκό από την Γκόμα, τον Ιανουάριο. Τον Φεβρουάριο, το Μπουκάβου, πρωτεύουσα του Νότιου Κιβού, καταλήφθηκε από την Μ23 χωρίς μάχη.
Η βία κατά του άμαχου πληθυσμού είναι ευρέως διαδεδομένη, με τεράστια επίπεδα σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών. Πριν από είκοσι χρόνια λεγόταν ότι η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό ήταν η παγκόσμια πρωτεύουσα των βιασμών. Αλλά σήμερα ο όρος “βιασμός” δεν περιγράφει ούτε κατά διάνοια τις απερίγραπτες θηριωδίες που διαπράττονται κατά των γυναικών από όλες τις εμπλεκόμενες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένου του εθνικού στρατού της ΛΔΚ. Η σεξουαλική βία έχει μια πολύ συγκεκριμένη λειτουργία: προκαλεί τρόμο στον άμαχο πληθυσμό και εξαναγκάζει σε υπακοή ή σε φυγή. Δεκάδες χιλιάδες έχουν εγκαταλείψει τη Γκόμα, που προστίθενται στους 750.000 ανθρώπους που ήδη βρίσκονται σε καταυλισμούς προσφύγων.
Όταν η M23 κατέλαβε την Γκόμα, αιχμαλώτισε ταυτόχρονα 300 ξένους μισθοφόρους, κυρίως από τη Ρουμανία, στους οποίους «επέτρεψε» να περάσουν στη Ρουάντα, με αβέβαιο μέλλον.
Το Βόρειο και το Νότιο Κιβού, μαζί με το Κατάνγκα νοτιότερα, διαθέτουν τεράστιες ποσότητες βασικών ορυκτών, όπως χρυσό, διαμάντια, κολτάνιο, κοβάλτιο και τα 17 ορυκτά που περιγράφονται ως “σπάνιες γαίες” και που είναι απαραίτητα για την κατασκευή ηλεκτρονικών συσκευών κάθε είδους (βλ. παράρτημα 1), καθώς και άλλα ορυκτά όπως λίθιο, που χρειάζεται στις μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
Η αναζήτηση τέτοιων κρίσιμων ορυκτών αποτελεί μέρος του νέου ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού. Το 2023 η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ούρσουλα φον ντερ Λέγιεν, επισκέφθηκε το Κιγκάλι για να συναντήσει τον πρόεδρο της Ρουάντα Paul Kagame και να συζητήσουν τις συμφωνίες της ΕΕ για τα ορυκτά. Η εταιρεία Traxys, με έδρα το Λουξεμβούργο, θεωρείται ο κύριος τροφοδότης των ευρωπαίων κατασκευαστών σε αυτά που αποκαλούνται «ορυκτά αίματος». Τον Απρίλιο η ΜΚΟ Global Witness κατηγόρησε την Traxys ότι εν γνώσει της εμπορεύεται κολτάνιο από περιοχές του Βόρειου Κιβού που ελέγχονται από πολιτοφυλακές (βλ. παράρτημα 2).
Η ζήτηση για τα προαναφερθέντα ορυκτά αυξάνεται ραγδαία όχι μόνο λόγω της επιταχυνόμενης ζήτησης για ηλεκτρονικές συσκευές που εξαρτώνται από αυτά, αλλά και λόγω των κυρίαρχων μοντέλων της πράσινης μετάβασης, που βασίζονται στη μαζική χρήση από μπαταρίες και μαγνήτες. Οι ανεμογεννήτριες είναι πολλαπλασιάζονται ευρέως και θα υπάρχουν 1,4 δισεκατομμύρια ηλεκτρικά αυτοκίνητα μέχρι το 2050. Ταυτόχρονα, η εντατικοποίηση της παραγωγής όπλων υψηλής τεχνολογίας (συνυπολογίζοντας και τα υπολογιστικά clouds που απαιτείται για την υποστήριξή τoυς) απαιτεί τεράστιες ποσότητες σπάνιων γαιών και άλλων ορυκτών.
Έχουμε φτάσει στο κατώφλι μιας νέας περιόδου καταστροφικών πολέμων, όπου η υπερσύγχρονη τεχνολογία χρησιμοποιείται για να αναζητούνται οι στόχοι -οπλικά συστήματα, στρατιωτικοί και πολιτικοί στόχοι, δημόσιες υποδομές- και και να καταστρέφονται με αυτό που ο αμερικανικός στρατός ονομάζει «μέγιστη θνησιμότητα». Αυτό έχει οδηγήσει τον κόσμο σε μια νέα κούρσα εξοπλισμών, που ξεπερνά τον παλιό Ψυχρό Πόλεμο με μια συνεχής δημιουργία και χρήση νέων και πιο θανατηφόρων όπλων.
Η απόλυτη περιφρόνηση των αυτοκρατορικών δυνάμεων για την ανθρώπινη ζωή φαίνεται στη ρωσική χρήση λευκού φωσφόρου στη Συρία, στη χρήση χημικών όπλων από τη συριακή κυβέρνηση εναντίον των ισλαμιστικών περιοχών στη βόρεια Συρία και στην πληθώρα μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων που χρησιμοποιεί η Ρωσία στην Ουκρανία. Την ίδια στιγμή το Ισραήλ έχει λάβει 14.000 αμερικανικές βόμβες των 500 λιβρών -είναι το ισοδύναμο 700.000 τόννων TNT. (Η βόμβα που κατέστρεψε τη Χιροσίμα ήταν ισοδύναμη με 15.000 τόνους, γι' αυτό και η Γάζα μοιάζει σαν να έχει χτυπηθεί από πολλές πυρηνικές βόμβες).
Από τότε που η πολιτοφυλακή M23 εισέβαλε στις επαρχίες του Βόρειου και Νότιου Κιβού και κατέλαβε τις πρωτεύουσές τους Γκόμα και Μπουκάβου, υπολογίζεται ότι έχουν σκοτωθεί 3.000 άνθρωποι. Τοπικοί δημοσιογράφοι περιέγραψαν τους δρόμους της Γκόμα γεμάτους πτώματα, με πολλά από αυτά να φαίνονται είναι άμαχοι.
Σήμερα, υπάρχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με το ενδεχόμενο η πράσινη οικονομία του μέλλοντος να βασίζεται σε μηχανές που χρειάζονται κρίσιμα ορυκτά, τα οποία είναι πεπερασμένα και τελικά θα εξαντληθούν. Μια άπειρη ζήτηση για πεπερασμένους πόρους θα μπορούσε να οδηγήσει σε άλλη μία καταστροφή στο μέλλον. Μέχρι το 2050 η τεράστια κατανάλωση ενέργειας από τις ηλεκτρονικές συσκευές και τα κέντρα δεδομένων θα θέσει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το μοντέλο πράσινης μετάβασης που έχει υιοθετηθεί από τις εταιρείες ενέργειας και πληροφορικής, καθώς και από τις κυβερνήσεις.
Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι διχασμένος στο ζήτημα αυτό. Από τη μία λέει ότι η κλιματική επιστήμη είναι ανοησίες. Από την άλλη θέλει οι ΗΠΑ να συμμετάσχουν στην κούρσα για τα κρίσιμα ορυκτά που απαιτούνται για την πράσινη μετάβαση.
Στην διάσκεψη για την περιφερειακή ασφάλεια στη Σιγκαπούρη, στις 30 Μαΐου, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κάλεσε τις ασιατικές και τις ευρωπαϊκές χώρες να σταθούν ενωμένες απέναντι στην προσπάθεια των μεγάλων δυνάμεων (προφανώς της Κίνας και των ΗΠΑ) να ελέγξουν πόρους όπως τα ορυκτά και η αλιεία, εκτοπίζοντας τις μικρότερες χώρες. Ο Μακρόν εστίασε την έκκλησή του σε χώρες όπως η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες. Την αμέσως επόμενη ημέρα, ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Pete Hegseth υποστήριξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πάντα μια δύναμη του Ινδο-Ειρηνικού και ισχυρίστηκε ότι η Κίνα μπορεί να είναι στα πρόθυρα μιας επίθεσης στην Ταϊβάν. Ο Hegseth προσπαθούσε έτσι να στρέψει τη συζήτηση στο στρατιωτικό πεδίο ασφάλειας. Το επιχείρημά του ήταν για να πει ότι μόνο συμπορευόμενες με τον τον αμερικανικό μιλιταρισμό μπορούν οι ασιατικές χώρες να εξασφαλίσουν την άμυνά τους.
Η επίπτωση της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας στο Κονγκό μπορεί να φανεί στην αντίθεση μεταξύ του εξαιρετικού ορυκτού πλούτου της χώρας και της τρομερής φτώχειας των περισσότερων κατοίκων της. Σε όρους μαζικής φτώχειας, η ΛΔΚ κατατάσσεται στην 5η θέση στον κόσμο. Το μέσο εισόδημα ανά άτομο είναι μόλις 449 δολάρια το χρόνο και το 75% του πληθυσμού ζει με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα. Ο ορυκτός πλούτος της χώρας μοιράζεται ουσιαστικά μεταξύ των διεφθαρμένων ηγετών της ΛΔΚ, της Ρουάντας και της Ουγκάντας, και φυσικά της καπιταλιστικής τάξης σε όλες αυτές τις χώρες, μιας στενής ομάδας ανθρώπων που έχουν συμφέρον από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, μέσω των δεσμών τους με τον στρατό, τις πολιτοφυλακές και τους κυβερνητικούς κρατικούς μηχανισμούς.
Αν αντιπαραβάλουμε την κατάσταση στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό με αυτό που συνέβη με τον τεράστιο ορυκτό πλούτο της Νορβηγίας -πετρέλαιο και σε μικρότερο βαθμό φυσικό αέριο- τότε το τίμημα της ιμπεριαλιστικής παρέμβασης γίνεται σαφές. Η πετρελαϊκή βιομηχανία της Νορβηγίας εθνικοποιήθηκε από τη στιγμή της ανακάλυψης του πετρελαίου της Βόρειας Θάλασσας το 1969. Χρηματοδότησε τη δημιουργία ενός κρατικού ταμείου πλούτου, που σήμερα ονομάζεται Εθνικό Ταμείο Επενδύσεων. Η αξία αυτού του ταμείου είναι σήμερα λίγο κάτω από 1,8 τρισεκατομμύρια δολάρια. Ο μέσος μισθός στη Νορβηγία ξεπερνά τα 60.000 δολάρια ετησίως και η χώρα έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα από όλες τις χώρες του πλανήτη. Αντίστροφα, η ιμπεριαλιστική αρπαγή του πλούτου της ΛΔΚ έχει φέρει στον πληθυσμό της φτώχεια, συνεχείς εκτοπίσεις και ατελείωτη βία.
Οι καπιταλιστικές τάξεις των φτωχότερων χωρών, που πουλάνε τον εθνικό τους πλούτο και πλουτίζουν κατά τη διαδικασία αυτή, είναι αυτό που οι μαρξιστές ονόμασαν «καπιταλιστές κομπραδόρους». Ο πρόεδρος της Ρουάντα Πολ Καγκάμε βρήκε μια πρόσθετη πονηριά για να πλουτίσει ο ίδιος και η καπιταλιστική τάξη της Ρουάντα, ξεπουλώντας τον πλούτο όχι μόνο της χώρας του αλλά και μιας γειτονικής χώρας με πολύ μεγαλύτερα αποθέματα ορυκτών πόρων -του Κονγκό.
Ο ανταγωνισμός για την κατοχή κρίσιμων ορυκτών εγγράφεται σε μια νέα φάση του ιμπεριαλισμού. Ο Ντόναλντ Τραμπ, κεντρική φυσιογνωμία του φασιστικού κινήματος MAGA (Make America Great Again), επιχειρεί να σαμποτάρει τη φάση της παγκοσμιοποίησης του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Την ίδια στιγμή τα μεγάλα καπιταλιστικά κράτη έχουν δεσμευτεί σε μια οικολογική μετάβαση που περιλαμβάνει τη χρήση τεράστιων ποσοτήτων κρίσιμων μετάλλων. Όμως τα μέταλλα αυτά είναι πεπερασμένα. Για τους καπιταλιστές σε όλο τον κόσμο, που εκμεταλλεύονται την πράσινη μετάβαση για να βγάλουν χρήματα, αυτό σημαίνει τη συνεχή παραγωγή νέων εμπορευμάτων, ωθώντας σε ολοένα και μεγαλύτερη κατανάλωση των πεπερασμένων πόρων. Το θέαμα του σύγχρονου καπιταλισμού δημιουργεί συνεχώς την αυταπάτη ότι οι άνθρωποι μπορούν, μέσω της συσσώρευσης πραγμάτων, της εφήμερης μόδας, των γρήγορων αυτοκινήτων και της πρόσβασης σε ιδιοκτησία, να ζήσουν σαν πλούσιες διασημότητες. Αλλά δεν το μπορούν. Ούτε τώρα και ούτε στον σοσιαλισμό.
Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 17 Ιουνίου στο Anticapitalist Resistance.
Παράρτημα : Μέταλλα σπάνιων γαιών
Σύμφωνα με την τεχνητή νοημοσύνη του προγράμματος περιήγησης Opera:
Τα μέταλλα σπάνιων γαιών αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα λόγω των μοναδικών χημικών ιδιοτήτων τους και της θέσης τους στον περιοδικό πίνακα. Ακολουθεί μια ανάλυση των λόγων για τους οποίους θεωρούνται ως ξεχωριστή ομάδα, του τρόπου με τον οποίο σχετίζονται και των διαφόρων χρήσεών τους:
Γιατί αποτελούν ξεχωριστή ομάδα;
1. Χημική ομοιότητα: Τα μέταλλα σπάνιων γαιών μοιράζονται παρόμοιες χημικές ιδιότητες, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον διαχωρισμό τους. Συχνά παρουσιάζουν παρόμοιες ιοντική ακτινοβολία και καταστάσεις οξείδωσης.
2. Θέση στον περιοδικό πίνακα: Βρίσκονται στο μπλοκ f του περιοδικού πίνακα, συγκεκριμένα στις σειρές των λανθανιδίων και των ακτινιδίων.
3. Σπανιότητα: Παρά το όνομά τους, δεν είναι απαραίτητα σπάνια από άποψη αφθονίας στον φλοιό της Γης, αλλά σπάνια βρίσκονται σε οικονομικά εκμεταλλεύσιμες συγκεντρώσεις.
Πώς σχετίζονται;
- Λανθανίδες: Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει στοιχεία από το λανθάνιο (La) έως το λουτέτιο (Lu), τα οποία είναι γνωστά για τις παρόμοιες ιδιότητές τους.
- Ακτινίδια: Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει στοιχεία από το ακτίνιο (Ac) έως το λαυρενσβέστιο (Lr), τα οποία επίσης έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά αλλά είναι κυρίως ραδιενεργά.
Χρήσεις των μετάλλων σπάνιων γαιών:
Τα μέταλλα σπάνιων γαιών είναι ζωτικής σημασίας σε διάφορες εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας, όπως:
1. Ηλεκτρονικά: Χρησιμοποιείται σε κινητά τηλέφωνα, ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές και σκληρούς δίσκους υπολογιστών.
2. Φωτισμός: Απαραίτητη για την κατασκευή λαμπτήρων LED και λαμπτήρων φθορισμού.
3. Μαγνήτες: Το νεοδύμιο, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ισχυρών μαγνητών που βρίσκονται σε ηχεία και κινητήρες.
4. Ιατρική απεικόνιση: Χρησιμοποιείται σε μηχανήματα μαγνητικών τομογραφιών και σε άλλες τεχνολογίες απεικόνισης.
5. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Σημαντικό για ανεμογεννήτριες και μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων.
Αυτά τα μέταλλα διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στις σύγχρονες τεχνολογίες, καθιστώντας τα απαραίτητα σε διάφορους κλάδους.
Παράρτημα 2. Η Traxys και τα κρίσιμα ορυκτά
Μια νέα έρευνα της ΜΚΟ Global Witness έθεσε σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την ευθύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη συνεχιζόμενη σύγκρουση στην ανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η έκθεση αποκαλύπτει ότι η Traxys, μια εταιρεία εμπορίας εμπορευμάτων με έδρα το Λουξεμβούργο, αγόρασε το 2024 μεγάλες ποσότητες κολτάνου που εξήχθησαν επισήμως από τη Ρουάντα -ωστόσο μεγάλο μέρος του πιστεύεται ότι προέρχεται από τη Ρουμπάγια, μια περιοχή εξόρυξης στο Βόρειο Κιβού που βρίσκεται υπό τον έλεγχο της ένοπλης ομάδας M23. Αυτό το εμπόριο, που μεταμφιέστηκε σε επίσημα εξαγωγικά κανάλια, είναι πλέον ύποπτο για την έμμεση χρηματοδότηση μιας βίαιης σύγκρουσης που έχει εκτοπίσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και έχει επιδεινώσει την ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή.
Σύμφωνα με τα τελωνειακά στοιχεία που έλεγξε η Global Witness, η Traxys εισήγαγε 280 τόνους κολτάνου από τη Ρουάντα το 2024. Ωστόσο, δύο λαθρέμποροι κολτάνου από το Κονγκό που ερωτήθηκαν από την οργάνωση ισχυρίστηκαν ότι το υλικό είχε στην πραγματικότητα εξορυχθεί στη Ρουμπάγια, όπου η M23 έχει επιβάλει το δικό της στρατιωτικό και διοικητικό έλεγχο. Μια πηγή εξήγησε ότι η αντάρτικη ομάδα εισπράττει φόρο 15% σε κάθε φορτίο κολτάνου που διέρχεται από το έδαφός της. Αυτό το ορυκτό, αφού περάσει επεξεργασία και γίνει ταντάλιο, είναι ζωτικό συστατικό για τα κινητά τηλέφωνα, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και άλλες τεχνολογίες που βρίσκονται στην καρδιά της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης.
Πηγή: Business and Human Rights Resource Centre
Μετάφραση: ΤΠΤ – “4”