Η παρούσα απόφαση για την παγκόσμια κατάσταση υιοθετήθηκε από το 18ο Παγκόσμιο Συνέδριο με 109 ψήφους υπέρ, 12 κατά, 7 λευκά και 4 αποχές.
Εισαγωγή
Πριν από τέσσερα χρόνια, ήταν αδύνατο να προβλέψουμε πόσο γρήγορα θα επιταχυνόταν η πολυκρίση ή η σύγκλιση των καπιταλιστικών κρίσεων. Ο Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε ενισχυμένος στην κυβέρνηση του ηγεμονικού ιμπεριαλισμού, αυτή τη φορά με ένα υπουργικό συμβούλιο και ένα σχέδιο που είναι ανοιχτά νεοφασιστικό ή «καθαρά» μεταφασιστικό: το Project 2025 του Heritage Foundation (ένα από τα παλαιότερα και καλύτερα χρηματοδοτούμενα think tanks της αμερικανικής ακροδεξιάς), που υιοθετήθηκε από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Τραμπ. Αυτό εκπροσωπεί τους πιο ριζοσπαστικούς τομείς του αμερικανικού κεφαλαίου -σε όρους νεοφιλελεύθερου ελευθεριασμού και της περιφρόνησης των θεσμών της παλαιότερης αστικής δημοκρατίας: είναι, ονομαστικά, η Big Tech (Υψηλή Τεχνολογία), ο κρυπτοχρηματοδοτικός τομέας )crypto finance), τα χρηματοδοτικά κεφάλαια υψηλού κινδύνου (venture capital) και η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, στα οποία προστίθεται πλέον η βιομηχανία όπλων που είναι πιο κερδοφόρα από ποτέ.
Δεδομένου του βάθους και της βίας των μέτρων που ήδη εφαρμόζει σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, η κυβέρνηση των ΗΠΑ υπό τους Τραμπ-Μουσκ μετατρέπεται σε «βόμβα» που εντείνει στο μέγιστο βαθμό όλες τις κρίσεις της «πολυκρίσης» (ή τη σύγκλιση των κρίσεων) που επισημαίνουμε στο παρόν κείμενο. Πρόκειται για ένα σημείο καμπής, που εγκαινιάζει μια νέα στιγμή στην παγκόσμια κατάσταση, η οποία είναι ακόμη πιο ταραχώδης, επικίνδυνη και απρόβλεπτη. Ο Τραμπ 2.0 επιδιώκει να αντιμετωπίσει τη σχετική υποχώρηση της αμερικανικής ηγεμονίας τις τελευταίες δεκαετίες προβάλλοντας σε παγκόσμια κλίμακα μια επεκτατική, επαν-αποικιστική, ληστρική και προσαρτητική επικυριαρχία -μια κυριαρχία που θέλει να επαναφέρει τις Ηνωμένες Πολιτείες στην αδιαμφισβήτητη ηγεμονία της κατά την άμεσα μεταπολεμική περίοδο. Αυτή είναι η εθνική και διεθνής σημασία του MAGA.
Ο Τραμπ της δεύτερης θητείας είναι πολύ πιο ενεργά επικίνδυνος για τους αμερικανούς εργαζόμενους και πολίτες, για τη γεωπολιτική, για την παγκόσμια οικονομία και τη διεθνή ισορροπία δυνάμεων από ό,τι στην πρώτη του θητεία. Βλέπει τους πάντες ως εχθρούς: την Κίνα πρωτίστως, τη Ρωσία του «φίλου» του Πούτιν, τον ΟΗΕ και μαζί του όλους τους θεσμούς της παγκόσμιας τάξης των τελευταίων 80 ετών, καθώς και τις BRICS και κάθε κυρίαρχη κυβέρνηση που βρίσκεται στο δρόμο του. Για να μην αναφέρουμε τους ίδιους τους αμερικανικούς αστικοδημοκρατικούς θεσμούς, στους οποίους σκοπεύει να επιβάλει πρωτοφανείς αλλαγές.
Με βάση μια πειστική εκλογική νίκη, τον έλεγχο του Κογκρέσου και του Ανώτατου Δικαστηρίου, ένα υπουργείο γερακιών και άσχετων αλλά πιστών δισεκατομμυριούχων, ο Τραμπ μιλάει σοβαρά όταν απειλεί να πάρει πίσω τη διώρυγα του Παναμά, να καταλάβει τη Γροιλανδία και να προσαρτήσει τον Καναδά, και όταν ανακοινώνει ένα σαφές σχέδιο για «εκκαθάριση» της Γάζας και απέλαση των κατοίκων της στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, καθώς και για την υποστήριξη του ισραηλινού εποικισμού της Δυτικής Όχθης, αφού πρώτα επέβαλε την πρόσφατη κατάπαυση του πυρός σε έναν απρόθυμο αλλά εντελώς υποτακτικό Νετανιάχου. Η κυβέρνησή του πραγματοποιεί ήδη απελάσεις με ταπεινωτική και μιντιακή σκηνοθεσία (λατινοαμερικάνους και ινδούς μετανάστες εργάτες, που στιγματίζονται ως ληστές, να φτάνουν αλυσοδεμένοι στις χώρες τους).
Ο κορυφαίος σκεπτικιστής του κλίματος στον κόσμο, ο Τραμπ 2.0, έχει ανακοινώσει πλήρη κίνητρα για την έρευνα και εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων (“drill, baby, drill!”), έχει ήδη διαλύσει την EPA (την αμερικανική περιβαλλοντική υπηρεσία) και έχει διατάξει την ακύρωση της χρηματοδότησης όλων των προγραμμάτων με τα οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεργάζονταν σε έργα οικολογικής προστασίας στο εξωτερικό. Η ίδια η απόρριψη του «πράσινου καπιταλισμού» από αυτές τις νέες ιμπεριαλιστικές μερίδες στην εξουσία συνδέεται με τον ανταγωνισμό με την Κίνα, η οποία κυριαρχεί στις εναλλακτικές τεχνολογίες έναντι των ορυκτών καυσίμων (αιολικά, ηλιακά, ηλεκτρικές μεταφορές). Η τεχνητή νοημοσύνη, στην οποία ποντάρουν ως τον ταχύτερο τρόπο για να ξεπεράσουν τους Κινέζους, απαιτεί γιγαντιαίους ενεργειακούς πόρους και έλεγχο σε ορυκτούς πόρους κάθε είδους.
Για να κάνουν πράξη το «Πρώτα η Αμερική», οι νεοφασίστες που υποστηρίζονται τώρα από βασικούς τομείς του αμερικανικού κεφαλαίου χρειάζονται τον κλιματοσκεπτικισμό, την απόλυτη περιφρόνηση για τις τρομερές απειλές που θέτει η οικολογική καταστροφή για τις ζωές εκατοντάδων εκατομμυρίων αθώων ανθρώπων, όπως χρειάζονται και το μίσος για όσους είναι διαφορετικοί, για όσους αντιστέκονται, για τις γυναίκες, για τα ΛΟΑΤΚΙΑ+ άτομα. Χρειάζονται την ανδροπρεπή-μισογυνιστική εξύψωση της βίας ως μέσον επιβολής τους, την επιθυμία να υποτάξουν την Κίνα, τη Ρωσία, την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά πάνω απ' όλα χρειάζεται να νικήσουν τα συνδικαλιστικά, φοιτητικά, κοινοτικά, φεμινιστικά, μαύρα και ιθαγενικά κινήματα, τις φιλοδημοκρατικές ΜΚΟ, ακόμα και τον κριτικό αμερικανικό αστικό τύπο.
Το τραμπικό σχέδιο εκφράζει επίσης την ανάγκη των μερίδων του ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου που εκπροσωπεί να αποτραπεί πάση θυσία -ακόμη και με κόστος τη διάλυση του αμερικανικού κράτους και του τερματισμού κάθε υπολείμματος κοινωνικής και εξισωτικής πολιτικής- τη δημογραφική μετατροπή των ΗΠΑ σε ένα φυλετικά, πολιτικά, σεξουαλικά και θρησκευτικά, ποικιλόμορφο έθνος, που θα απειλούσε την Wasp (White -ή Wealthy- Anglo-Saxon Protestants) πολιτική και οικονομική ελίτ. Όπως το υπογραμμίζουν και οι αναλύσεις του Black Lives Matter, πρόκειται για μια στρατηγική αντίδραση απέναντι στον κίνδυνο ότι ο αμερικανικός πληθυσμός να πάψει να είναι πλέον λευκός, προτεσταντικός ή αγγλοσαξονικός, όπως ακριβώς έχει ήδη γίνει στην Καλιφόρνια (με τους λατίνος, αφροαμερικανούς, μιγάδες, ασιάτες και αυτόχθονες).
Η νίκη του Τραμπ τόνωσε και τα ακροδεξιά κινήματα στα καπιταλιστικά κέντρα και στις περιφερειακές ή ημιπεριφερειακές χώρες. Οι λαοί που απειλούνται πιο άμεσα από τον ηγεμονικό ιμπεριαλισμό με τον Τραμπ είναι οι λαοί της Μέσης Ανατολής, με πρώτους-πρώτους τους Παλαιστίνιους. Η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ γίνεται πλέον, μαζί με τη γενοκτονική κυβέρνηση Νετανιάχου, η πρωτοπορία της παγκόσμιας ακροδεξιάς, με πλήρη υποστήριξη στο αποικιοκρατικό σχέδιο του σιωνιστικού κράτους. Το Ισραήλ διεξάγει αυτή τη στιγμή μια εκστρατεία μαζικής τρομοκρατίας και ασύμμετρου πολέμου που αποτελεί ένα ποιοτικό άλμα στον 75χρονο πόλεμο του απαρτχάιντ, του εποικισμού και της εθνοκάθαρσης. Ο πρώτος του στόχος είναι η εξάλειψη του παλαιστινιακού λαού μέσω της απο-ανθρωποποίησης των Παλαιστινίων και μιας λογικής ρατσιστικής υπεροχής. Αλλά και, στη μία χώρα μετά την άλλη, πρόσφυγες και μετανάστες, περιβαλλοντικοί ακτιβιστές, ακτιβιστές αλληλεγγύης προς την Παλαιστίνη και άλλοι γίνονται στόχος κατασταλτικών μέτρων που υιοθετούνται από δεξιές (και άλλες) κυβερνήσεις, τα οποία επισήμως στρέφονται ενάντια σε υποτιθέμενες «τρομοκρατικές», «εγκληματικές» και «αντισημιτικές» απειλές.
Η κυβέρνηση Τραμπ 2.0, μαζί με το Ισραήλ, στοχεύει επίσης στην περαιτέρω απομόνωση και επίθεση στο Ιράν -μία από τις εξηγήσεις για τις προσπάθειες των ΗΠΑ να διαχωρίσουν την Κίνα από τη Ρωσία και να συνάψουν ξεχωριστές συμφωνίες με την Ινδία του Μόντι, με λίγα λόγια να διασπάσουν τα σημερινά εύθραυστα BRICS. Στη Μέση Ανατολή, η εξουδετέρωση του Πούτιν ώστε να μην παρεμβαίνει στην περιοχή με αντάλλαγμα μια φιλορωσική ειρήνη στον πόλεμο της Ουκρανίας θα μπορούσε να σημαίνει ένα νέο, πιο αιματηρό, κεφάλαιο στον επεκτατικό πόλεμο ΗΠΑ-Ισραήλ κατά του Ιράν.
Στη Δυτική Ευρώπη, ο αντίκτυπος, οι απειλές, οι δασμοί και οι εκβιασμοί του Τραμπ είχαν ήδη ασκήσει πίεση στον Μακρόν να αυξήσει τις γαλλικές στρατιωτικές δαπάνες στο 5% που απαιτούν οι ΗΠΑ. Οι απειλές του αμερικανικού ιμπεριαλισμού κατά της Γροιλανδίας είναι, πρώτα και κύρια, μια απειλή κατά του λαού της Γροιλανδίας, ο οποίος βρίσκεται παγιδευμένος σε ένα δίκτυο ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού που δεν επέλεξε. Αλλά είναι επίσης μια απειλή για τον κόσμο, που κινδυνεύει από την άπληστη εκμετάλλευση των πλούτων της Γροιλανδίας και τη στρατιωτικοποίηση της εύθραυστης Αρκτικής. Ένα απλό ατύχημα όπως αυτό στον Κόλπο του Μεξικού το 2010 θα μπορούσε να σημάνει μη αναστρέψιμη ζημιά στους ωκεανούς του πλανήτη. Ομοίως, μια στρατιωτική αντιπαράθεση στην Αρκτική θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για τα παγκόσμια οικοσυστήματα. Η βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη προοπτική είναι η ενίσχυση του γενικού επανεξοπλισμού.
Καθώς ο οικονομικός και γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας εντείνεται με τον Τραμπ, ο κόσμος θα στρατιωτικοποιηθεί ακόμη περισσότερο, η πυρηνική απειλή θα αυξηθεί και οι συγκρούσεις και οι εντάσεις θα πολλαπλασιαστούν ως αποτέλεσμα των αντιφάσεων που επιδεινώνονται από το νέο ιμπεριαλιστικό σχέδιο. Τίποτα δεν θα συμβεί χωρίς μεγάλες αντιφάσεις. Πώς να αποσυνδεθεί η αμερικανική οικονομία από την κινεζική κατασκευαστική μηχανή; Αν ο κεντρικός εχθρός είναι η Κίνα, αναρωτιούνται οι New York Times, γιατί τότε να πολεμήσουν με όσους θα μπορούσαν να είναι σύμμαχοι εναντίον της (αναφερόμενοι στην Ινδία, την Ευρώπη, το γειτονικό Μεξικό και τον Καναδά); Γιατί ο γενικευμένος δασμολογικός πόλεμος, ο οποίος θα ανεβάσει τις εγχώριες τιμές; Αν η κλιματική κατάρρευση έχει τη δυνατότητα να εξαφανίσει ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας, γιατί να ενθαρρυνθεί;
Αυτή είναι η φύση του κεφαλαίου γενικά και αυτών των τομέων ειδικότερα: απέναντι σε μια άνευ προηγουμένου μείωση της ανάπτυξης και των ποσοστών κέρδους και συσσώρευσής τους μετά το 2008, υιοθετούν την υπερφιλελεύθερη, πολεμική και φασιστική επιλογή. Μπροστά στην αδυναμία να παραμείνουν οι διαχειριστές ενός συστήματος που εγγυάται εξαιρετικά κέρδη για το κεφάλαιο από όλες τις πλευρές, επιλέγουν να προστατεύσουν τα δικά τους συμφέροντα και να επιβάλουν τους δικούς τους κανόνες στον κόσμο. Ένα παγκόσμιο σχέδιο αλλαγής σε τέτοια κλίμακα και με τέτοια σφοδρότητα δεν μπορεί να επιβληθεί χωρίς να συναντήσει μεγάλη αντίσταση.
Ακόμη και αν οι εκμεταλλευόμενοι στερούνται κοινωνικών και πολιτικών εναλλακτικών λύσεων από την επαναστατική αριστερά, οι συγκρούσεις από όλες τις πλευρές θα ενταθούν. Οι ακτιβιστές και οι συμπαθούντες της 4ης Διεθνούς πρέπει να ανταποκριθούν σε αυτό το αβέβαιο και δύσκολο σενάριο με επαναστατική κατανόηση και δράση. Η πολυδιάστατη κρίση του καπιταλισμού, με τα τέρατά του -ένα από τα οποία βρίσκεται στον Λευκό Οίκο-, φέρνει τον πλανήτη πιο κοντά στην κατάρρευση και την ανθρωπότητα πιο κοντά στην εξαφάνιση. Το τεράστιο καθήκον μας είναι να βοηθήσουμε να σταματήσει αυτό επειγόντως.
I/ Μια πολυδιάστατη πλανητική κρίση
Τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα είναι πιο διεθνή από ποτέ. Η καπιταλιστική κρίση έχει γίνει πολυδιάστατη, τόσο για την ανθρώπινη κοινωνία όσο και για τη Γη. Υπάρχει μια διαλεκτική άρθρωση των διαφόρων πεδίων ανάμεσα, χωρίς να τα ιεραρχούμε, (α) στη περιβαλλοντική κρίση (η οποία εδώ και αρκετά χρόνια παράγει όλο και πιο ακραία κλιματικά φαινόμενα και φέρνει όλο και πιο κοντά το σημείο χωρίς επιστροφή, το όριο ώς το οποίο θα μπορούσαν να εφαρμοστούν μέτρα για να εξασφαλίσουν την επιβίωση της ανθρωπότητας στη Γη), (β) στη φάση της μακροχρόνιας οικονομικής στασιμότητας, με τις αποσταθεροποιητικές κοινωνικές συνέπειές της, (γ) στην προέλαση της ακροδεξιάς, στο δρόμο που άνοιξαν οι νεοφιλελεύθερες δημοκρατίες και οι κυβερνήσεις σε κρίση, (δ) στην όξυνση, με όρους μάχης μεταξύ κρατών, του αγώνα για την ηγεμονία μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, (ε) στον ολοένα και πιο επικίνδυνο πολλαπλασιασμό και ένταση των πολέμων.
Η κρίση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης έχει ανοίξει μια νέα φάση στην ιστορία του καπιταλισμού. Πρόκειται για μια ποιοτικά διαφορετική περίοδο από αυτήν που ζήσαμε από την εισαγωγή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης στα τέλη της δεκαετίας του 1970, και πολύ πιο συγκρουσιακή από την άποψη της ταξικής πάλης και της πάλης μεταξύ κρατών από αυτήν που ξεκίνησε πριν από 33 χρόνια με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και των γραφειοκρατικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης.
1.1 Τι χαρακτηρίζει τη σημερινή πολυκρίση;
Υπάρχουν δύο σημαντικές διαφορές μεταξύ της σημερινής κατάστασης και της σύγκλισης των κρίσεων στις αρχές του 20ού αιώνα, η οποία οδήγησε στην «εποχή των καταστροφών» (1914-1946). Η πιο άμεσα απειλητική πτυχή αυτής της πολυδιάστατης κρίσης, η οποία δεν υπήρχε πριν από εκατό χρόνια, είναι η οικολογική κρίση που προκλήθηκε από δύο αιώνες ληστρικής καπιταλιστικής συσσώρευσης.
Η παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική οικονομία, η οποία βασίζεται στην καύση ορυκτών καυσίμων και στην αυξανόμενη κατανάλωση κρέατος και εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων, επιδεινώνει ταχύτατα την κλιματική κρίση. Ένα κλίμα που θα μειώσει το μέλλον της ανθρωπότητας στον πλανήτη. Το λιώσιμο των πόλων και των παγετώνων επιταχύνει την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και την κρίση του νερού. Η αγροβιομηχανία, τα ορυχεία και η εξόρυξη υδρογονανθράκων προχωρούν (όχι χωρίς αντίσταση) στα τροπικά δάση, τα οποία είναι απαραίτητα για τη διατήρηση των κλιματικών συστημάτων και της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης θα συνεχίσουν να εκδηλώνονται βίαια, καταστρέφοντας υποδομές, γεωργικά συστήματα, μέσα διαβίωσης και προκαλώντας μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
Τίποτα από αυτά δεν θα συμβεί χωρίς την όξυνση των κοινωνικών συγκρούσεων.
Το δεύτερο σημείο που πρέπει να τονιστεί (το οποίο είναι πολύ διαφορετικό από ό,τι πριν από εκατό χρόνια) είναι η απουσία μαζικών επαναστατικών εναλλακτικών λύσεων. Πράγματι, εν μέσω αυτών των ολοένα και ταχύτερων αλλαγών, το πρόβλημα της απουσίας μιας αξιόπιστης εναλλακτικής στον καπιταλισμό λύσης στα μάτια των μαζών, της απουσίας μιας αντικαπιταλιστικής δύναμης ή ενός συνόλου δυνάμεων που να ηγείται οικονομικών και κοινωνικών επαναστάσεων, γίνεται πιο έντονο. Η στιγμή της ακραίας αστάθειας του καπιταλισμού και του διακρατικού του συστήματος είναι επίσης η στιγμή ενός μεγάλου πολιτικού και ιδεολογικού κατακερματισμού των κοινωνικών κινημάτων και της αριστεράς.
1.2. Οι κρίσεις αλληλοενισχύονται: πόλεμοι, κοινωνική αναπαραγωγή και αλγόριθμοι
Μια πολυδιάστατη κρίση δεν είναι ένα απλό άθροισμα κρίσεων, αλλά ένας διαλεκτικά αρθρωμένος συνδυασμός στον οποίο κάθε σφαίρα επηρεάζει την άλλη και επηρεάζεται από τις άλλες. Η σχέση μεταξύ του πολέμου στην Ουκρανία (πριν από την έκρηξη της σύγκρουσης στην Παλαιστίνη) και της οικονομικής στασιμότητας επιδείνωσε την κρίσιμη επισιτιστική κατάσταση των φτωχότερων ανθρώπων του κόσμου, με πάνω από 250 εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους να πεινούν σε δέκα χρόνια (2014-2023). Η ροή των ανθρώπων που εκτοπίζονται λόγω του πολέμου, της κλιματικής αλλαγής, της επισιτιστικής κρίσης και της εξάπλωσης των καταπιεστικών καθεστώτων αυξάνεται, ιδίως στις φτωχότερες χώρες.
Η αύξηση των περιφερειακών και διεθνών στρατιωτικών εντάσεων, η ταχεία στρατιωτικοποίηση του κυβερνητικού λόγου και των προϋπολογισμών και η πρόσφατη ανάπτυξη της βιομηχανίας όπλων δεν μπορούν να εξηγηθούν χωρίς να ληφθεί υπόψη η όξυνση του ανταγωνισμού στις παγκόσμιες αγορές, η εντατικοποίηση του νεοαποικιακού εξορυκτισμού και ο αγώνας για τα στρατηγικά ορυκτά (είτε για την παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων ή όπλων τελευταίας γενιάς, είτε για την τροφοδότηση της ψηφιακής οικονομίας και του τέρατος της τεχνητής νοημοσύνης). Καμία περιοχή του πλανήτη δεν είναι απαλλαγμένη από ζώνες υψηλής έντασης: η Μέση Ανατολή, η Θάλασσα της Κίνας και η Αφρική είναι καλά παραδείγματα. Ούτε μπορεί να εξηγηθεί η αλυσίδα των οικοκτονιών και στις πέντε ηπείρους και σε όλες τις θάλασσες αν δεν συνδεθεί με αυτή την έξαρση του ενδοκαπιταλιστικού και ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, η οποία δείχνει για άλλη μια φορά ότι η οικονομία των όπλων -ιδιαίτερα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο- αποτελεί συστατικό και μόνιμο στοιχείο του ιμπεριαλισμού σε όλες του τις μορφές, σε όλες τις γεωγραφίες και σε όλες τις εποχές.
Η κλιματική αλλαγή, η φτωχοποίηση της γης, η κατάληψη των πιο εύφορων εδαφών από τις ολιγαρχίες, καθώς και η μείωση του μεριδίου των μισθωτών στο εθνικό εισόδημα, η εγκατάλειψη και η υποβάθμιση των βασικών υπηρεσιών (υγεία, εκπαίδευση, νερό κ.λπ.) από τα νεοφιλελεύθερα κράτη, έχουν οδηγήσει σε αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των ατόμων -αλλά κυρίως σε μεγαλύτερες ανισότητες στην πρόσβαση στο εισόδημα, στα αγαθά και στον πλούτο μεταξύ χωρών, κοινωνικών τάξεων, οικονομικών τομέων και κοινωνικών τάξεων. Οι καταστροφικές προοπτικές στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, του νερού κ.λπ. έχουν οδηγήσει σε αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των ατόμων - αλλά κυρίως σε μεγαλύτερες διαφορές στην πρόσβαση στο εισόδημα, τα αγαθά και τον πλούτο μεταξύ χωρών, κοινωνικών τάξεων, κοινοτήτων και λαών, καθώς και μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ φυλετικών ομάδων και των άλλων.
Οι καταστροφικές προοπτικές στον περιβαλλοντικό και οικονομικό τομέα ωθούν ένα σημαντικό μέρος των αστικών τάξεων σε διάφορες χώρες να εγκαταλείψουν το σχέδιο μιας τυπικής δημοκρατίας ως το καλύτερο μέσο για την απόκτηση αυξανόμενων κερδών. Ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού αρχίζουν να υποστηρίζουν αυταρχικές εναλλακτικές λύσεις στο πλαίσιο των φιλελεύθερων δημοκρατιών, πράγμα που οδηγεί στην ενίσχυση δεξιών φονταμενταλιστικών κινημάτων και ακροδεξιών κυβερνήσεων σε όλες τις ηπείρους. Υπάρχει μια ρήξη -η διάρκεια της οποίας μένει να φανεί- μεταξύ των διαφόρων αστικών μερίδων στις διάφορες χώρες, με ένα μέρος της άρχουσας τάξης να στρέφεται προς την ακροδεξιά και ένα άλλο μέρος να παραμένει προσκολλημένο στο αστικοδημοκρατικό πρόταγμα. Το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα αυτής της διαίρεσης μεταξύ καπιταλιστικών μερίδων είναι η πόλωση ανάμεσα στον τρμπισμό (που έχει κατακτήσει το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα) και το Δημοκρατικό Κόμμα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η εξάπλωση μιας υπερ-ατομικιστικής νεοφιλελεύθερης κοινωνικότητας, η οποία, σε συνδυασμό με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων και ίσως τώρα της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) από τη δεξιά, προωθεί περαιτέρω την αποπολιτικοποίηση, τον ταξικό κατακερματισμό και τον συντηρητισμό. Οι ψηφιακές τεχνολογίες, εκτός του ότι έχουν αντίκτυπο στην απασχόληση και στην οργάνωση των εργαζομένων, συμβάλλουν επίσης και στην εμβάθυνση της υποταγής - πελατειοποίησης, αν όχι στον απόλυτο περιορισμό, των μικρών και μεσαίων αγροτών, που θεωρούνται οι κύριοι παραγωγοί της παγκόσμιας διατροφής. Ο σημερινός νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός εισάγει ψηφιακές διευθετήσεις και αλγορίθμους ως νέες παραγωγικές δυνάμεις, οδηγώντας και στην ανάδυση μιας εργασία μέσα από κοινωνικές πλατφόρμες -που μερικές φορές αναφέρεται ως ubero-ποίηση-, η οποία απασχολεί ήδη πάνω από 200 εκατομμύρια εργαζόμενους και περνάει μέσα από διάφορες κοινωνικές σχέσεις που διαμεσολαβούνται αποκλειστικά από την αγορά.
Από την άλλη πλευρά, ο νεοφιλελευθερισμός, συνεχίζοντας να επιτίθεται βίαια σε ό,τι έχει απομείνει από το κράτος πρόνοιας, επιβάλλοντας την υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, και ιδιαίτερα στο φροντιστικό τμήμα, ρίχνει τις γυναίκες, ιδιαίτερα τις εργαζόμενες γυναίκες και ακόμη πιο βίαια τις φυλετικές γυναίκες (αφρο-καταγόμενες, ρομά, απογόνους ιθαγενών πληθυσμών, αφρικανοές και νοτιοασιάτισσες στον Παγκόσμιο Βορρά) στο δίλημμα είτε να επιβιώσουν (άσχημα) είτε να αμυνθούν. Ο νεοφιλελευθερισμός κρατά τις γυναίκες στο επίσημο (κυρίως στον Βορρά) ή στο λιγότερο ρυθμισμένο, πιο άτυπο εργατικό δυναμικό (σε όλο τον κόσμο, αλλά ιδιαίτερα στον Παγκόσμιο Νότο), μειώνοντας περαιτέρω τους μισθούς και τα εισοδήματα των μισθωτών γυναικών (είτε εργάζονται στη βιομηχανία, είτε στις υπηρεσίες, είτε στο εμπόριο). Η ιδεολογία της επιστροφής στην παραδοσιακή οικογένεια, η οποία αποτελεί μέρος της νεοφιλελεύθερης μήτρας και ωθείται στα άκρα από τη δεξιά πτέρυγα των φονταμενταλισμών, χρησιμοποιείται για να αναγκάσει όλες τις γυναίκες των λαϊκών τάξεων να σηκώσουν το βάρος της φροντίδας των παιδιών, των ηλικιωμένων, των ασθενών και των αναπήρων. Αυτού του είδους οι εργασίες καλύπτονταν παλαιότερα από το κράτος πρόνοιας, ιδίως στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, αλλά τώρα περικόπτονται βάναυσα.
Ο σχηματισμός γεωπολιτικών μπλοκ έχει επίσης συνέπειες και για τη σεξουαλική πολιτική: ορισμένοι σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως η Ταϊβάν και η Ταϊλάνδη, εισάγουν το γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, ενώ η Κίνα ανατρέπει προηγούμενες προόδους υπέρ των ΛΟΑΤΚΙΑ+ ατόμων, και ένας αντίπαλος των ΗΠΑ, όπως το Ιράν, υποστηρίζει έναν άξονα εχθρικό προς τη σεξουαλική χειραφέτηση (ενώ ορισμένα μέλη του μπλοκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, από το Βατικανό έως το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, είναι εξίσου αντιδραστικά σε αυτόν τον τομέα).
Με τα δίκτυα κοινωνικής αναπαραγωγής σε κρίση, περισσότερο στις νεοαποικιακές χώρες απ´ό,τι στις μητροπόλεις, η νεοφιλελεύθερη κοινωνία «εξημερώνει» (αναθέτει στην οικογένεια) και ρατσιστικοποιεί (αναθέτει στους μη λευκούς, στους μαύρους, στις ιθαγενείς γυναίκες, στις μετανάστριες) τα καθήκοντα της φροντίδας, αλλά δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για την κοινωνική αναπαραγωγή στο σύνολό της.
1.3. Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση
Εξακολουθούμε να ζούμε ακόμη κάτω από τις επιπτώσεις της τρομερής οικονομικής κρίσης που προκλήθηκε από το χρηματοπιστωτικό κραχ του 2008, το οποίο ξεκίνησε την προηγούμενη χρονιά και εγκαινίασε μια παγκόσμια ύφεση. Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλιστικός τρόπος λειτουργίας δεν μπορεί πλέον να εγγυηθεί τους ρυθμούς ανάπτυξης, κέρδους και συσσώρευσης των τελικών δεκαετιών του 1980 και του 1990. Δεύτερον, η γεωπολιτική πόλωση, που επιδεινώνεται από τους πολέμους και την άνοδο του αντιδραστικού εθνικισμού -ο οποίος ενισχύεται σημαντικά με την άφιξη του Trump 2.0,- υπονομεύει τις υπερ-διεθνοποιημένες αλυσίδες αξίας, την παραγωγή και το διεθνές εμπόριο.
Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση βρίσκεται σε κρίση. Ωστόσο, καμία από τις μεγάλες δυσκολίες του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού δεν οδήγησε σε οποιαδήποτε αλλαγή στον χρηματιστηριοποιημένο χαρακτήρα -καθοδηγούμενο από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο- που συγκεντρώνει τον πλούτο στους λογαριασμούς ενός ολοένα και μικρότερου αριθμού εταιρειών και ατόμων, ενώ ρίχνει όλο και περισσότερους ανθρώπους στη φτώχεια. Αν και σε κρίση, το κεφάλαιο και το νεοφιλελεύθερο οικονομικό του καθεστώς συνεχίζουν να παράγουν ανισότητες μεταξύ χωρών, περιφερειών και στο εσωτερικό των χωρών. Μόνο το 2024, το σύστημα δημιούργησε 204 νέους δισεκατομμυριούχους, ενώ ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν στη φτώχεια, με λιγότερα από 6,85 δολάρια την ημέρα, έχει παραμείνει αμετάβλητος από τη δεκαετία του 1990. Το 2023, το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού των ιμπεριαλιστικών χωρών αποσπούσε 30 εκατομμύρια δολάρια την ώρα από τις εξαρτημένες ή ημιαποικιακές χώρες -ένα αποτέλεσμα που βασικά πηγάζει από το χρηματοπιστωτικό σύστημα, το οποίο επιβάλλει στις κυβερνήσεις του κόσμου απαράδεκτες προσαρμογές, χρέος, μειώσεις μισθών, συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων και εμπορευματοποίηση της γεωργίας.
Η ψηφιοποίηση των διαδικασιών παραγωγής και κατανάλωσης, η οποία συνεχίζεται εδώ και 30-40 χρόνια και βρίσκεται στη ρίζα της λεγόμενης νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης της παραγωγής, εντείνεται τώρα με την επιταχυνόμενη εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης. Η ΤΝ εφαρμόζεται για την ανάκτηση των ποσοστών κέρδους και συσσώρευσης επιδιώκοντας ένα άλμα στην παραγωγικότητα της εργασίας και στα ποσοστά κέρδους. Για άλλη μια φορά, αυτό θα μειώσει την απασχόληση, θα καταστήσει τις θέσεις εργασίας και τους εργαζόμενους πιο επισφαλείς και θα δώσει όλο και περισσότερη εξουσία στις τεχνολογικές εταιρείες.
Οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές -που καθορίζονται μέσα από τα κυρίαρχα χρηματοπιστωτικά συμφέροντα- δεν είναι μόνο υφεσιακές, αλλά και υπονομεύουν το βιοτικό επίπεδο των εργαζόμενων μαζών μέσα από τις διαδικασίες χρέωσης εργαζομένων και εξαρτημένων χωρών από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές ιδιωτικές τράπεζες ή το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Η αύξηση των επιτοκίων για την καταπολέμηση του πληθωρισμού αυξάνει τα κρατικά και ιδιωτικά χρέη, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για νέες κρίσεις χρέους, όπως αυτές που έχουν ήδη ξεσπάσει στη Σρι Λάνκα, τη Γκάνα και τη Ζάμπια, ή που αποφεύχθηκαν την τελευταία στιγμή χάρη σε έκτακτους δανεισμούς από το ΔΝΤ και την Κίνα σε δεκάδες χώρες όπως η Αργεντινή, η Νιγηρία, το Πακιστάν, η Αίγυπτος, η Κένυα, το Μπαγκλαντές και η Τυνησία. Η αγωνιώδης αναζήτηση από τις εταιρείες για «προστασία από την κρίση» (δηλαδή για τη διατήρηση των κερδών) ενθαρρύνει τη χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία. Αυτή η κερδοσκοπία απειλεί συνεχώς το σύστημα με κύματα χρεοκοπιών, όπως το 2008.
II/ Η ακροδεξιά προκαλεί τα «νεοφιλελεύθερα δημοκρατικά» καθεστώτα, τους εργαζόμενους και τους καταπιεσμένους
Από την ύφεση μετά το 2008, αλλά πιο ξεκάθαρα από το 2016 (Brexit και πρώτη νίκη του Τραμπ), ένας αστερισμός νέων ακροδεξιών δυνάμεων αναπτύσσεται στα κράτη και τις κοινωνίες. Η παγκόσμια πρωτοπορία της σήμερα είναι ο γενοκτόνος Μπενιαμίν Νετανιάχου με το ρόλο του ρατσιστή εποίκου στη Μέση Ανατολή. Εκτός από την άνοδό της στην Ευρώπη, την Ασία και τη Λατινική Αμερική, η ακροδεξιά απειλεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον κόσμο με την επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
Οι ακροδεξιές δυνάμεις του 21ου αιώνα ενισχύθηκαν και πολλαπλασιάστηκαν με εκλογικές νίκες, στη συνέχεια με αντιμεταναστευτικά μέτρα και περιορισμούς στις ελευθερίες και τα κοινωνικά δικαιώματα. Παρουσιάζονται ως «αντισυστημικές» (ενάντια στα πολιτικά συστήματα, που τα ταυτίζουν υποκριτικά με την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, με τη διαφθορά και την ανασφάλεια), ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου. Αποτελούν την τελική έκφραση της υπεράσπισης του καπιταλισμού στην τρέχουσα φάση του. Για να εγγυηθούν την εφαρμογή των υπερ-νεοφιλελεύθερων πολιτικών τους ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, του ξενοφοβικού εθνικισμού, καταφεύγουν στον αντιδραστικό παραδοσιακό λόγο, αλλά και στον πιο βίαιο ρατσισμό, συνήθως με φονταμενταλιστική θρησκευτική μεταμφίεση -πεντηκοστιανός χριστιανισμός στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βραζιλία, ινδουισμός στην Ινδία, ισλαμισμός στο Πακιστάν, το Αφγανιστάν και το Ιράν.
Με βάση μια εκτεταμένη και πρώιμη τεχνογνωσία τους στη χρήση των ολοένα και πιο γιγαντιαίων και ανεξέλεγκτων κοινωνικών δικτύων (όπου, σε γενικές γραμμές, είναι δυνατόν να λέγονται αναλήθειες και να διατυπώνονται αβάσιμες κατηγορίες χωρίς επιπτώσεις), κηρύσσουν τον πόλεμο στα δικαιώματα των εργαζομένων γενικά, αλλά κυρίως στα δικαιώματα των γυναικών, των ΛΟΑΤΚΙΑ+ ατόμων, των εσωτερικών εθνικών ή θρησκευτικών μειονοτήτων (ή και πλειονοτήτων), των μεταναστών, των φυλετικών ατόμων γενικά και των περιβαλλοντικών ακτιβιστών. Με την επιστημονική τους άρνηση κάθε είδους, βρίσκονται σε ανοιχτό πόλεμο με τα οικολογικά κινήματα και όλους όσοι πιστεύουν στην κλιματική αλλαγή.
Όπως και οι κλασικοί ναζιστές πρόγονοί τους, οι ακροδεξιοί αυτοί είναι ουσιαστικά ρατσιστές απέναντι σε διάφορες εθνοτικές ομάδες -όπως οι μετανάστες δεύτερης, τρίτης και τέταρτης γενιάς στην Ευρώπη και οι μαύροι, ασιάτες, οι άραβες και οι λατίνοι στις Ηνωμένες Πολιτείες- και συχνά ιδιαίτερα βίαιοι απέναντι στα πιο πρόσφατα κύματα μεταναστών, τους οποίους κατηγορούν για τα προβλήματα απασχόλησης και ανασφάλειας. Στη Νοτιοανατολική Ασία, ο «καθορισμένος εχθρός» είναι οι μειονότητες μιας θρησκείας διαφορετικής από την πλειοψηφούσα, όπως το κάνει ο Μόντι με τα διακόσια εκατομμύρια μουσουλμάνους της χώρας.
Αν και η ακροδεξιά που βρίσκεται σήμερα στην εξουσία δεν τείνει να εγκαθιδρύσει κλασικά φασιστικά καθεστώτα με βάση το μοντέλο της δεκαετίας του 1930, οι ακροδεξιές κυβερνήσεις στην Ινδία, την Τουρκία, την Ουγγαρία και άλλες χώρες έχουν καταφέρει εδώ και χρόνια να συνδυάζουν φαινομενικές μορφές αστικής δημοκρατίας με μια αποτελεσματική καταστολή των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, των κομμάτων και των κινημάτων αντιπολίτευσης, καθώς και των κριτικών διανοουμένων. Η τάση αυτή ενισχύεται. Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας οδήγησε σε άγρια καταστολή των αντιπολεμικών φωνών και της διαφωνίας γενικότερα. Η καταστολή στοχεύει επίσης τη σεξουαλική και την έμφυλη διαφορετικότητα, καθώς οι νόμοι κατά της «ομοφυλοφιλικής προπαγάνδας» γίνονται πιο αυστηροί και υιοθετούνται και από άλλες χώρες -ενώ σε χώρες όπως η Ινδονησία και η Τουρκία, ο χώρος που είχε ανοίξει για τις κοινότητες ΛΟΑΤΚΙΑ+ έχει πρόσφατα ξανα-κλείσει. Στο Ισραήλ, η νεοφασιστική κυβέρνηση καταγγέλλει κάθε αντίθεση στον γενοκτονικό πόλεμο στη Γάζα ως «αντισημιτική» και κατά συνέπεια την καταπνίγει. Οι φιλοϊσραηλινές κυβερνήσεις στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη διεξάγουν παρόμοιες εκστρατείες.
Αυτός ο συνδυασμός ακραίου νεοφιλελευθερισμού και φονταμενταλιστικής παράδοσης και ρατσισμού είναι εξαιρετικά λειτουργικός για το καπιταλιστικό σύστημα: είναι η έκφραση της αναζήτησης, από πλατιά τμήματα της αστικής τάξης του Βορρά και του Νότου, μιας οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής διεξόδου από τη δομική κρίση του συστήματος με μια ιστορία “προς τα πίσω”. Οι καπιταλιστές αυτοί στηρίζουν όσους υπόσχονται να εγκαθιδρύσουν ένα αυταρχικό καθεστώς, να καταστρέψουν τα δικαιώματα (και φυσικά κάθε απομεινάρι κράτους πρόνοιας), να επιστρέψουν τις γυναίκες στην οικιακή σφαίρα (δηλαδή στην απλή αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης), να υποβάλουν τους φυλετικά διαφορετικούς και τις εναλλακτικές σεξουαλικότητες στην πιο βάναυση καταπίεση και αορατότητα, να εκδιώξουν τους μετανάστες και τους απογόνους τους, να ελέγξουν τα μαζικά κινήματα με σιδηρά πυγμή, να επιβάλουν βάναυσες προσαρμογές και καταασχέσεις, ιδίως σε ό,τι έχει απομείνει από την αγροτιά και τις κοινότητές της. Όλα αυτά με στόχο την επίτευξη μιας κατεξοχήν υπερεκμεταλλευόμενης κοινωνίας, ιδεατά απαλλαγμένης από συγκρούσεις, στην οποία το κεφάλαιο θα μπορούσε να ανακτήσει τα χαμένα του ποσοστά κέρδους και συσσώρευσης.
Η προέλαση αυτού του ακροδεξιού αστερισμού είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών κρίσης των (νεοφιλελεύθερων) δημοκρατιών και των θεσμών τους (συμπεριλαμβανομένων όλων των παραδοσιακών τους κομμάτων, ακόμη και εκείνων της «αριστεράς», που διαχειρίστηκαν κράτη υπό νεοφιλελεύθερη κυριαρχία). Αυτές οι κυβερνήσεις και καθεστώτα, που στρατεύτηκαν στο νεοφιλελευθερισμό, αύξησαν την ανισότητα, τη διαφθορά και την ανασφάλεια, καθώς και τη δυστυχία, τους πολέμους και τις κλιματικές καταστροφές στις χώρες του Νότου -ενθαρρύνοντας τη μετανάστευση προς το Βορρά. Επίσης προσέφεραν μη ικανοποιητικές απαντήσεις στις προσδοκίες των λαών και των εργαζομένων. Με τον τρόπο αυτό, συνέβαλαν στο να στραφούν οι μεσαίες τάξεις ιδιοκτητών, οι προνομιούχοι μισθωτοί (τα “λευκά κολάρα”), ακόμη και μέρος των πιο ευάλωτων τάξεων, προς αυταρχικές εναλλακτικές λύσεις.
Η νέα ακροδεξιά είναι το σύνθετο αποτέλεσμα της αποσύνθεσης του κοινωνικού ιστού που επέβαλε ο νεοφιλελευθερισμός και της απελπισίας των φτωχοποιούμενων κοινωνικών στρωμάτων από την εντεινόμενη κρίση μετά το 2008, αλλά και σε συνδυασμό με (1) την αποτυχία της «προοδευτικής νεοφιλελεύθερης» δεξιάς και των «εναλλακτικών λύσεων» που εκπροσωπεί η σοσιαλδημοκρατία (ο σοσιαλφιλελευθερισμός και ο «προοδευτισμός» στο Νότο και την Ανατολή) να σταματήσουν την εξαθλίωση, την εργασιακή ανασφάλεια, την ανασφάλεια απέναντι στην εγκληματικότητα και τη μετανάστευση, και (2) τη γενική απουσία επαναστατικών λαϊκών εναλλακτικών λύσεων που να παρουσιάζουν ένα ριζικά αντίθετο από την κρίση δρόμο.
Η ακροδεξιά μπορεί να είναι ιδιαίτερα ολέθρια όταν προβάλλει μια «εκσυγχρονισμένη» πολιτική για το φύλο και τη σεξουαλικότητα, διεκδικώντας ακόμα και το ότι θα υποστήριζε τη χειραφέτηση των γυναικών και την ανοχή προς τα ΛΟΑΤΚΙΑ+ άτομα, την ίδια ώρα που επιτίθεται άγρια σε ορισμένες από τις πιο ευάλωτες ομάδες. Τα τρανσέξουαλ άτομα αποτελούν πρωταρχικό στόχο της ακροδεξιάς, για παράδειγμα των Ρεπουμπλικάνων στις ΗΠΑ, του Μπολσονάρου, του Μίλεϊ, ενώ τα γονικά δικαιώματα και τα δικαιώματα υιοθεσίας για τα ομόφυλα ζευγάρια δέχονται συντονισμένες επιθέσεις, για παράδειγμα, από την κυβέρνηση Μελόνι στην Ιταλία. Η αντίσταση σε αυτές τις επιθέσεις πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αλληλεγγύης κατά της ακροδεξιάς.
Ο πίνακας αυτός θέτει ως θεμελιώδες καθήκον για την 4η Διεθνή: τον αγώνα σε όλα τα μέτωπα ενάντια στις δυνάμεις της ακροδεξιάς, τον αυταρχισμό και του νεοφασισμό, αλλά και ενάντια στις νεοφιλελεύθερες και αντιδραστικές πολιτικές που τα γέννησαν και συνεχίζουν να τα διαμορφώνουν.
III. Οι εκμεταλλευόμενοι, οι καταπιεσμένοι και οι λαοί του κόσμου απάντησαν με κινητοποιήσεις. Και τώρα;
Αυτός ο αιώνας έχει δει τουλάχιστον τρία μεγάλα κύματα δημοκρατικών και αντινεοφιλελεύθερων αγώνων (στις αρχές του αιώνα, το 2011 και το 2019-2020), ένα ανανεωμένο γυναικείο κίνημα, το αντιρατσιστικό κίνημα που αναδύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και έναν αστερισμό αγώνων για την κλιματική δικαιοσύνη σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, από αντικειμενική άποψη, αυτοί οι μεγάλοι αγώνες δεν βρέθηκαν αντιμέτωποι μόνο με τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό και τις κυβερνήσεις του, αλλά και με τα διλήμματα μιας δομικής αναδιοργάνωσης του κόσμου της εργασίας.
Η εργατική τάξη με την ευρύτερη έννοια (μισθωτοί), η οποία σήμερα προετοιμάζεται για τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης (και αντιστέκεται, όπως έδειξε η απεργία των συγγραφέων και των ηθοποιών του Χόλιγουντ), παραμένει μια ζωντανή και πολυάριθμη δύναμη, έστω και αν έχει υποστεί αναδιαρθρώσεις και καταστολή, και είναι και λιγότερο συνειδητοποιημένη και οργανωμένη από ό,τι τον περασμένο αιώνα. Μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα, με δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους, εξαπλώνονται στην Κίνα και σε ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Ασία. Ωστόσο, σε ένα πλαίσιο όπου η βιομηχανική εργατική τάξη έχει χάσει το κοινωνικό της βάρος σε μεγάλο μέρος του προηγμένου καπιταλιστικού κόσμου, οι καταπιεσμένοι τομείς, οι νέοι και νέα τμήματα των επισφαλών εργαζομένων δεν είναι ακόμη οργανωμένα σε μόνιμη βάση και γενικά δυσκολεύονται να ενωθούν με το αποδυναμωμένο συνδικαλιστικό κίνημα. Ταυτόχρονα, οι παραδοσιακές μέθοδοι συνδικαλιστικής οργάνωσης συχνά αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν επαρκώς στις ανάγκες του σημερινού πρεκαριάτου. Από την πλευρά τους, οι αγρότες/ισσες στην Αφρική, τη Νότια Ασία (Ινδία και Πακιστάν) και τη Λατινική Αμερική αντιστέκονται επίσης θαρραλέα στην εισβολή της ιμπεριαλιστικής αγροβιομηχανίας. Οι αυτόχθονες λαοί, που αποτελούν το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, αντιστέκονται στην προέλαση του κεφαλαίου στα εδάφη τους και υπερασπίζονται τα κοινά αγαθά που είναι απαραίτητα για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η ήττα της Αραβικής Άνοιξης, η συριακή τραγωδία και τώρα η επεκτατική προέλαση του σιωνισμού θα καθυστερήσουν ακόμη περισσότερο την ικανότητα των λαών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής να αντισταθούν -παρ' όλα αυτά, βλέπουμε την ηρωική εξέγερση των γυναικών και των κοριτσιών του Ιράν.
Μετά την κρίση του 2008, υπήρξε μια αναζωπύρωση των μαζικών κινητοποιήσεων σε όλο τον κόσμο. Αραβική Άνοιξη, Occupy Wall Street, Plaza del Sol στη Μαδρίτη, Taksim στην Κωνσταντινούπολη, Ιούνιος 2013 στη Βραζιλία, Nuit Debout και Gilets jaunes στη Γαλλία, κινητοποιήσεις στο Μπουένος Άιρες, Χονγκ Κονγκ, Σαντιάγο, Μπανγκόκ. Αυτό το πρώτο κύμα ακολουθήθηκε από ένα δεύτερο κύμα εξεγέρσεων και εκρήξεων, μεταξύ 2018 και 2019, που διακόπηκε από την πανδημία: η αντιρατσιστική εξέγερση στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, με το θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ, οι κινητοποιήσεις γυναικών σε πολλά μέρη του κόσμου, οι εξεγέρσεις κατά αυταρχικών καθεστώτων όπως στη Λευκορωσία (2020), μια μαζική κινητοποίηση των Ινδών αγροτών ήταν νικηφόρα το 2021. Το 2019, διαδηλώσεις, απεργίες ή απόπειρες ανατροπής κυβερνήσεων έλαβαν χώρα σε περισσότερες από εκατό χώρες: σε έξι από αυτές, οι κυβερνήσεις ανατράπηκαν με επιτυχία και, σε δύο άλλες, η σύνθεση των κυβερνήσεων άλλαξε εντελώς με αλλαγές υπουργών.
Μετά την πανδημία, υπήρξε η τρίμηνη αντίσταση στη Γαλλία ενάντια στη συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση του Μακρόν και η εξέγερση των εργαζομένων, των φοιτητών και του λαού στην Κίνα που νίκησε την πολιτική Zero Covid του ΚΚΚ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι διαδικασίες και ο αγώνας για συνδικάτα συνεχίζεται σε νέους τομείς (Starbuck's, Amazon, FedEx), με την ανάδυση νέων αντιγραφειοκρατικών διαδικασιών που ξεκινούν από τα κάτω, με απεργίες κυρίως στην εκπαίδευση και την υγεία. Το 2022/2023, υπήρξε η μεγάλη απεργία των σεναριογράφων και ηθοποιών του Χόλιγουντ, καθώς και η ιστορική και μέχρι στιγμής νικηφόρα απεργία των εργαζομένων στις τρεις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες της χώρας.
Ασφαλώς, ο σημερινός συσχετισμός δυνάμεων δεν είναι καθόλου ευνοϊκός και η ώρα δεν είναι για επίθεση, όπως δεν ήταν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας -που, ωστόσο, οδήγησε στο κίνημα Black Lives Matter, το τόσο σημαντικό για την ήττα του Τραμπ το 2020, και στη γαλλική απεργία κατά της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης, την τόσο θεμελιώδη για να εξηγηθεί η αξιοσημείωτη ικανότητα εκλογικής αντίδρασης της γαλλικής αριστεράς το 2024. Η, κατά τάλλα σωστή, επισήμανση ότι το προηγούμενο κύμα αγώνων έχει υποχωρήσει και ότι η ανερχόμενη ακροδεξιά είναι πλέον ένας θεμελιώδης και επικίνδυνος εχθρός, δεν μπορεί να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι οι εκμεταλλευόμενοι και οι καταπιεσμένοι του κόσμου έχουν ήδη ηττηθεί ή συντριβεί για πολύ καιρό ακόμα. Από την άλλη πλευρά, το να λέμε ότι δεν έχουμε ιστορικά ηττηθεί δεν σημαίνει ότι χαρακτηρίζουμε την κατάσταση ως επιθετική ή επαναστατική. Πέρα από εντυπωσιακούς αφορισμούς για περίοδο «επιθέσεων» ή, αντίστροφα, “ηττών”, υπάρχει χώρος για ένα ρεαλιστικό στοίχημα στην ικανότητα των εκμεταλλευόμενων και καταπιεσμένων να συνεχίσουν να αντιστέκονται στο κεφάλαιο και τις βλαβερές συνέπειές του, να αγωνίζονται για την επιβίωσή τους και για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, εν μέσω πολέμων, κλιματικών αναταραχών και πολιτικών προσαρμογής, έστω και με νέες μορφές οργάνωσης και με περισσότερες δυσκολίες από πριν.
IV/ Μια εποχή πολέμων και ραγδαίων γεωπολιτικών αλλαγών. Προς αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων
Η αντιπαράθεση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, του κυρίαρχου ιμπεριαλισμού, και της Κίνας, του αναδυόμενου ιμπεριαλισμού, κυριαρχεί στη διεθνή γεωπολιτική κατάσταση. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της σύγκρουσης είναι ο υψηλός βαθμός οικονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο, κληρονομιά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Η παγκοσμιοποίηση όπως την ξέραμε μέχρι το 2008 δεν υπάρχει πια, αλλά ούτε και η απο-παγκοσμιοποίηση. Οι γεωπολιτικές συγκρούσεις αποτελούν σύμπτωμα αυτής της δομικής κρίσης και, εδώ επίσης, εισερχόμαστε σε αχαρτογράφητα και πρωτοφανή εδάφη.
Η υπό διαμόρφωση αταξία καθιστά τον κόσμο ένα συγκρουσιακό και επικίνδυνο. Πριν από μερικά χρόνια, η αστάθεια και το προφανές γεωπολιτικό χάος επιδεινωνόταν με την κυβέρνηση Τραμπ 1.0 και την εστίασή της στον οικονομικό πόλεμο με την Κίνα, υπήρξε ένα πρώτο ποιοτικό άλμα με τη ρωσική εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και ένα δεύτερο άλμα με τον πόλεμο που προκάλεσε ο ισραηλινός επεκτατισμός, ο οποίος υποστηρίζεται ανοιχτά από τις ΗΠΑ και λιγότερο ανοιχτά από τους ευρωπαϊκούς ιμπεριαλισμούς. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από την ενίσχυση του ΝΑΤΟ ως απάντηση στον Πούτιν και με την οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ στον στόχο του Νετανιάχου να ξαναχαράξει τα σύνορα σε όλη τη Μέση Ανατολή. Ως αποτέλεσμα, η πολεμική βιομηχανία αποκομίζει κέρδη δισεκατομμυρίων δολαρίων, με κόστος το αίμα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Οι ΗΠΑ, παρά το ρόλο τους στο ΝΑΤΟ, παρά την ηγεσία και την υποστήριξή τους στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο του Ισραήλ, γνωρίζουν, από ιστορική άποψη, μια σχετική αποδυνάμωση της ηγεμονικής τους δύναμης -και δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από μια αμφισβητούμενη ηγεμονία-, καθώς επειδή έχουν ήδη απέναντί τους οικονομικούς και γεωπολιτικούς ανταγωνιστές. Νέοι ιμπεριαλισμοί επιβάλλονται, όπως η Ρωσία, ή αναδύονται με λιγότερο πολεμικό τρόπο, όπως η Κίνα. Πρόκειται για μια συνεχή αναδιαμόρφωση σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο τεράστιας αστάθειας, χωρίς τίποτα να έχει παγιωθεί. Σε κάθε περίπτωση, η μονοπολικότητα του μπλοκ υπό αμερικανική ηγεσία που προέκυψε από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ δεν υφίσταται πλέον. Η Ινδία, από την άλλη, επιδιώκει να επιβληθεί ως περιφερειακή (ή τουλάχιστον υπο-ιμπεριαλιστική) δύναμη παίζοντας ένα διπλό παιχνίδι: διατηρεί μια πολιτική συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και μια αντιπαλότητα με την Κίνα, αλλά και διατηρεί μια γερή σχέση οικονομικής (πετρέλαιο) και τεχνολογικής (πολεμική βιομηχανία) συνεργασίας και με τη Ρωσία και συμμετέχει στις BRICS.
4.1. Οι πόλεμοι και οι γεωπολιτικές εντάσεις αυξάνονται
Γινόμαστε μάρτυρες μιας αύξησης των πολεμικών καταστάσεων κάθε είδους στον κόσμο: εμφύλιοι πόλεμοι (όπως στο Σουδάν και τη Μιανμάρ), ενδοϊμπεριαλιστικοί πόλεμοι και εντάσεις, ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι αποικισμού (όπως αυτός του Ισραήλ προς τα περίχωρά του). Τα τύμπανα χτυπούν στην Ευρώπη και σε εκείνα τα μέρη της Μέσης Ανατολής που δεν έχουν ακόμη πληγεί από τον ισραηλινό επεκτατισμό (τι θα γίνει με την Αίγυπτο και τη Συρία;). Οι γεωπολιτικές εντάσεις αυξάνονται στην Ανατολική Ασία. Οι κινεζικές διεκδικήσεις στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας καταπατούν τα θαλάσσια δικαιώματα άλλων εθνών. Οι στρατιωτικές εντάσεις στην κορεατική χερσόνησο, στα στενά της Ταϊβάν και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας συνεχίζονται και επιδεινώνονται. Η Κίνα φαίνεται ότι δεν επιθυμεί να ξεσπάσει πόλεμος σε αυτές τις τρεις περιοχές, αλλά φυσικά δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ότι απροσδόκητα γεγονότα -συμπεριλαμβανομένης μιας ριζικής αλλαγής στην εσωτερική κατάσταση της ίδιας της Κίνας- θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε στρατιωτικές εντάσεις και να κλιμακωθούν τόσο που να οδηγήσουν σε περιφερειακό πόλεμο.
Η Κίνα επιταχύνει τη δική της στρατιωτική ανάπτυξη, ιδίως με την επέκταση του ναυτικού της και την ανάπτυξή της στο διάστημα, προκειμένου να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Έχει προκαλέσει σκόπιμα, ιδίως πλοία των Φιλιππίνων, στο πλαίσιο μιας πολιτικής έμμεσης πρόκλησης με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στόχος των ΗΠΑ είναι να διατηρήσουν τη στρατιωτική τους κυριαρχία σε αυτή τη στρατηγικής σημασίας περιοχή και να περιορίσουν την Κίνα. Σε μια μικρή αντιστροφή της πορείας του προέδρου Ντουτέρτε, η κυβέρνηση των Φιλιππίνων του Μάρκος Τζούνιορ έχει έρθει πιο κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη αποστρατιωτικοποίησης της Θάλασσας της Νότιας Κίνας. Καθώς οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον σε θέση να ενισχύσουν τη στρατιωτική τους παρουσία στην Ανατολική Ασία, η Ιαπωνία έχει αναλάβει εν μέρει τον στρατιωτικό ρόλο που έπαιζαν οι ΗΠΑ, αυξάνοντας ραγδαία τις στρατιωτικές της δαπάνες, ενισχύοντας τους εξοπλισμούς της, στρατιωτικοποιώντας την αλυσίδα νησιών Nansei, νοτιοδυτικά του Kyushu έως τα βόρεια της Ταϊβάν, και προωθώντας την ενοποίηση ιαπωνικών και αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων. Η κατάσταση αυτή είναι αποτέλεσμα της πίεσης του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και της επιθυμίας του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού να υπάρξει μια πιο ισχυρή στρατιωτική δύναμη για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά του στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία.
Από τις αρχές του 2024, οι εντάσεις μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας έχουν και πάλι ενταθεί μετά από μια περίοδο διαλόγου. Η Βόρεια Κορέα κατήργησε τη διακορεατική συμφωνία του 2018 που φιλοδοξούσε να μειώσει τις εντάσεις και, τον Οκτώβριο του 2024, τροποποίησε το Σύνταγμά της για να χαρακτηρίσει το Νότο ως εχθρικό κράτος. Οι κυβερνήσεις της Βόρειας και της Νότιας Κορέας, με την υποστήριξη της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών, υιοθέτησαν μια σκληρή γραμμή αντιπαράθεσης.
Η πυρηνική απειλή γίνεται πιο συγκεκριμένη. Υπάρχουν ήδη τέσσερα πυρηνικά θερμά σημεία. Το ένα βρίσκεται στη Μέση Ανατολή, είναι το Ισραήλ. Τα τρία βρίσκονται στην Ευρασία: Ουκρανία και Ρωσία στην Ευρώπη, Ινδία και Πακιστάν και η κορεατική χερσόνησος. Το τελευταίο είναι το μόνο που είναι ενεργό, καθώς το καθεστώς της Βόρειας Κορέας πραγματοποιεί τακτικά δοκιμές και εκτοξεύσεις πυραύλων σε μια περιοχή όπου σταθμεύει η αμερικανική αεροναυτική δύναμη και όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο συγκρότημα αμερικανικών βάσεων στο εξωτερικό (στην Ιαπωνία, ιδίως στο νησί Οκινάουα).
4.2. Οι Ηνωμένες Πολιτείες: μια ηγεμονία σε κρίση, που προσπαθεί να επιβεβαιωθεί εκ νέου
Η εμφάνιση αντιπάλων δεν αναιρεί το ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η πλουσιότερη και στρατιωτικά ισχυρότερη χώρα στον κόσμο, με πρωτοφανή πολεμική ισχύ και με μια αστική τάξη που είναι περισσότερο από πεπεισμένη για την «ιστορική αποστολή» της να κυριαρχήσει στον πλανήτη με κάθε κόστος και, ως εκ τούτου, να διεξάγει πολέμους για να διατηρήσει την ηγεμονία της. Ο θείος Σαμ είναι αυτός που έχει πράγματι τον τελευταίο λόγο στην ιμπεριαλιστική «συλλογικότητα». Το γεγονός είναι ότι, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ανίκητες όταν πρόκειται για εξαναγκασμό, έχουν όμως ένα σοβαρό πρόβλημα, για πρώτη φορά μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ: μια ιμπεριαλιστική ηγεμονία (όπως όλες οι ηγεμονίες) δεν μπορεί να διατηρηθεί παρά μόνο αν πείθει και τους συμμάχους της και την εγχώρια κοινή γνώμη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρό πρόβλημα και εξωτερικής νομιμοποίησης, αλλά και, και αυτό είναι ακόμη πιο σοβαρό, και εσωτερικής νομιμοποίησης, στοιχεία που δεν υπήρχαν στην προηγούμενη περίοδο της υποτιθέμενης «μονοπολικότητας» και του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» στη δεκαετία του 1990. Η οικονομική και πολιτική της ελίτ είναι διχασμένη όσο ποτέ άλλοτε για το σχέδιο της εσωτερικής κυριαρχίας και είναι και αναγκασμένη να αντιμετωπίσει το μπέρδεμα μιας αποσύνθεσης των αλυσίδων αξίας που έχουν συνδέσει βαθιά την αμερικανική οικονομία με την κινεζική τα τελευταία 40 χρόνια.
Επιπλέον από τη σχετική οικονομική παρακμή τους, οι ΗΠΑ είναι και μια αστική κοινωνία και ένα δημοκρατικό αστικό καθεστώς σε ανοιχτή κρίση, από τότε που το Tea Party και ο Τραμπ πήραν εκ των έσω τον έλεγχο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος -με τη φιλοδοξία να αλλάξουν τους κανόνες της παλαιότερης αστικής δημοκρατίας του κόσμου-, και η πόλωση έχει βαθύνει. Η τάση αυτής της κρίσης είναι να βαθύνει περαιτέρω και, με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, να συμβάλει στην αποδυνάμωση της άλλοτε παντοδύναμης «Αμερικής», καθώς θα βρεθεί αντιμέτωπη με συγκρούσεις μεταξύ εκτελεστικής εξουσίας, Κογκρέσου και δικαστικής εξουσίας, που είναι σε θέση να υπονομεύσουν τους συνολικούς της στόχους.
Οι ΗΠΑ έχουν εργαστεί για την αποσύνδεση της οικονομίας τους από την οικονομία της Κίνας, αλλά με εξαίρεση τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας, είναι αδύνατο να αποκοπούν οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, στις οποίες η Κίνα διαδραματίζει βασικό ρόλο. Συνεπώς, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν άλλη επιλογή από το να συνεχίσουν την αντιπαράθεση (και να επιβάλουν κυρώσεις) στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας και να εμπλακούν σε στρατιωτικές αντιπαλότητες, παραμένοντας οικονομικά αλληλοεξαρτώμενες.
4.3. Η φύση της σημερινής Κίνας
Το κινεζικό «μεγάλο άλμα» των τελευταίων 30 ετών είναι καπιταλιστικής φύσης. Κληρονόμος μιας μεγάλης κοινωνικής επανάστασης και μιας παλινορθωτικής στροφής από τη δεκαετία του 1980 και μετά, απαραίτητης για τη νεοφιλελεύθερη αναδιαμόρφωση του κόσμου (που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους), ο αναδυόμενος κινεζικός ιμπεριαλισμός έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως όλοι οι ιμπεριαλισμοί. Βασίζεται σε έναν συγκεντρωτικό κρατικό καπιταλισμό εντός του ΚΚΚ και του κινεζικού στρατού, έναν αναπτυξιακό καπιταλισμό με ανοιχτά “αναπτυξιακίστικες” πολιτικές, όπου οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις είναι κοινοπραξίες μεταξύ κρατικών ή ελεγχόμενων από το κράτος επιχειρήσεων και ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Το κομματικό κράτος δεν ελέγχει τα πάντα στην οικονομία. Δεν υπάρχει συγκεντρωτικός σχεδιασμός, όπως συνέβαινε στη Σοβιετική Ένωση. Το κινεζικό καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο πρέπει επίσης να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των δυνάμεων της αγοράς, οι οποίες καθορίζουν τις ενέργειες της κυβέρνησης. Με άλλα λόγια, επηρεάζουν τις πολιτικές που σχεδιάζονται και εφαρμόζονται. Επομένως, ο σχεδιασμός διαμορφώνεται με τη σύγκλιση ανάμεσα στις σχεδιασμένες πολιτικές που ξεκινάει το κράτος και στα συμφέροντα και τις δράσεις της αγοράς, ακόμα και της ελεύθερης αγοράς σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων των κινήσεών της εκτός οποιουδήποτε κρατικού ελέγχου.
Ο αναδυόμενος ιμπεριαλισμός της Κίνας είναι, βέβαια, ακόμη σε εξέλιξη. Από την αλλαγή του αιώνα, οι εξαγωγές κεφαλαίων της Κίνας αυξήθηκαν σημαντικά, προτού σταθεροποιηθούν το 2016. Από την άλλη πλευρά, οι άμεσες επενδύσεις στην κινεζική οικονομία μειώνονται από το 2020, λόγω των γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων. Από το 2022 και μετά, η Κίνα είναι καθαρός εξαγωγέας κεφαλαίων (εξάγει περισσότερα κεφάλαια από όσα εισάγει). Οι κινεζικές εταιρείες έχουν αποκτήσει σημαντικές συμμετοχές σε εταιρείες ενέργειας, εξόρυξης και υποδομών σε νεοαποικιακές χώρες (Νοτιοανατολική και Κεντρική Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική) και ο δράκος έχει γίνει ο μεγαλύτερος καταθέτης πατεντών στον κόσμο. Επενδύει όλο και περισσότερο σε εξοπλισμούς και προειδοποιεί, με αυξανόμενη σφοδρότητα, ότι υπάρχει μια γραμμή (ή πολλές γραμμές) -η Ταϊβάν και η Νότια Κινεζική Θάλασσα- που οι αντίπαλοί της και τα πιο αδύναμα κράτη δεν πρέπει να περάσουν.
Η Κίνα δεν έχει ακόμη εισβάλει ή αποικίσει «άλλη χώρα» κατά το ευρωπαϊκό ή αμερικανικό πρότυπο, έστω και αν και η πολιτική της έναντι της Σιντζιάνγκ είναι αποικιοκρατική. Σήμερα, η Κίνα είναι η πρώτη μη δυτική δύναμη που εκμεταλλεύεται τον πλούτο της Αφρικής. Οι Κινέζοι πιστωτές κατέχουν το 12% του συνολικού εξωτερικού χρέους της Αφρικής. Η Κίνα είναι ήδη ο κυριότερος εμπορικός εταίρος σχεδόν όλων των χωρών της Λατινικής Αμερικής και σημαντικός επενδυτής (στον τομέα της ενέργειας). Χρησιμοποιεί την οικονομική της δύναμη για να επιβάλει άνισες εμπορικές συναλλαγές μέσω δανείων με εγγύηση φυσικών πόρων, εμπορικών συμφωνιών ή επενδύσεων σε εξορυκτικές βιομηχανίες και υποδομές.
4.4. Ιμπεριαλιστική Ρωσία
Η σημερινή Ρωσία είναι το κράτος που προέκυψε από τη μαζική καταστροφή των θεμελίων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και τη χαοτική, μη συγκεντρωτική καπιταλιστική παλινόρθωση που έλαβε χώρα εκεί -με την κατάληψη παλαιών και νέων επιχειρήσεων από γραφειοκράτες που μετατράπηκαν σε ολιγάρχες. Ο Πούτιν και η ομάδα του, που προέρχονται από τομείς των πρώην υπηρεσιών κατασκοπείας και καταστολής, εκπόνησαν το σχέδιο για επανασυγκεντροποίηση του ρωσικού καπιταλισμού στις αρχές του αιώνα, χρησιμοποιώντας τις βοναπαρτιστικές σχέσεις μεταξύ ολιγαρχών και μια εκδοχή 21ου αιώνα της παλιάς εθνικοϊμπεριαλιστικής ιδεολογίας της Μεγάλης Ρωσίας, που μετατράπηκε στο κύριο εργαλείο για την επαναβεβαίωση του ρωσικού καπιταλισμού στον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό και για την ποιοτική αύξηση της καταστολής των λαών της Ομοσπονδίας -συμπεριλαμβανομένου του ρωσικού λαού. Ο υπερκατασταλτικός χαρακτήρας του καθεστώτος Πούτιν θα μπορούσε να εξελιχθεί σε φασισμό.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προετοιμαζόταν εδώ και χρόνια. Ήταν μέρος ενός μεγάλου σχεδίου για την αποκατάσταση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας εντός των συνόρων της σταλινικής ΕΣΣΔ, αλλά με σημείο αναφοράς την Αικατερίνη Β'. Για τον Πούτιν, η ύπαρξη της Ουκρανίας δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ανωμαλία για την οποία ήταν ένοχος ο Λένιν και η οποία πρέπει να επανενταχθεί στο ρωσικό μαντρί. Η στρατιωτική κατοχή του Ντονμπάς, του Λουχάνσκ και της Κριμαίας το 2014 ήταν η πρώτη φάση της εισβολής. Η λεγόμενη «ειδική» επιχείρηση σχεδιαζόταν να είναι πολύ γρήγορη και να συνεχιστεί μέχρι το Κίεβο, όπου επρόκειτο να τοποθετηθεί μια υποτελής κυβέρνηση. Οι δυτικές δυνάμεις, αιφνιδιασμένες, δεν θα μπορούσαν παρά να υποκύψουν στα τετελεσμένα. Αυτό που σταμάτησε την πολεμική μηχανή του Πούτιν ήταν το μέγεθος της ουκρανικής αντίστασης, απρόβλεπτο από τον Πούτιν, αλλά και από τη Δύση.
4.5. Ευρώπη: η γηραιά ήπειρος σε παρακμή και σύγκρουση
Η νέα παγκόσμια κατάσταση επηρεάζει σημαντικά την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρώπη στο σύνολό της. Η ήπειρος θερμαίνεται με διπλάσιο ρυθμό απ’ό,τι ο υπόλοιπος πλανήτης, με ακραίες βροχοπτώσεις, θαλάσσιους καύσωνες κ.ο.κ. Η οικονομική κρίση πλήττει σκληρά την περιοχή, με αύξηση της παραγωγικότητας κατά μόλις 10% από το 2002, σε σύγκριση με ένα 43% στις Ηνωμένες Πολιτείες, και βαθιά κρίση στην αυτοκινητοβιομηχανία. Το εργατικό κίνημα βρίσκεται σε μεγάλη δυσκολία, ιδιαίτερα στην Ισπανία και την Ιταλία, όπου η αριστερά υπέστη τεράστιο πλήγμα αφού διαχειρίστηκε ένα σύστημα χωρίς καμία πλέον αναδιανομή. Η οικοδόμηση μιας ανεξάρτητης πολιτικής δύναμης της εργατικής τάξης είναι μια πολύ αργή διαδικασία, με διαφορετικούς ρυθμούς στις διάφορες χώρες. Ωστόσο, η εργατική τάξη εξακολουθεί να έχει μια σημαντική ικανότητα παρέμβασης, όπως το είδαμε στη Γαλλία με το κίνημα των συντάξεων και το Νέο Λαϊκό Μέτωπο, ή στη Μεγάλη Βρετανία με την αντίδραση στις ρατσιστικές ταραχές και με το κίνημα για την Παλαιστίνη. Η σχετική οικονομική παρακμή, η δομική αποδυνάμωση της τάξης, σε συνδυασμό με τις κακές εμπειρίες από τις λεγόμενες αριστερές κυβερνήσεις και με την αύξηση της μετανάστευσης που προκύπτει από τους πολέμους, την κλιματική αλλαγή και τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, εξηγούν την ανάπτυξη της ακροδεξιάς στις περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένων χωρών όπως η Πορτογαλία, η Γερμανία και οι σκανδιναβικές χώρες, που μέχρι τώρα φαίνονταν προστατευμένες από αυτήν. Ο φασισμός αποτελεί μια ολοένα και πιο πραγματική απειλή.
4.6 Γενικευμένη αστάθεια
Βόμβες και μη επανδρωμένα αεροσκάφη σκοτώνουν ανθρώπους στην Παλαιστίνη, το Λίβανο, το Σουδάν, την Υεμένη και το ανατολικό τμήμα της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Επιπλέον, βλέπουμε ανοιχτούς ή καλυμμένους εμφύλιους πολέμους, όπως στην περίπτωση της Μιανμάρ, για παράδειγμα, και έναν μόνιμο αγώνα των κρατών της Λατινικής Αμερικής ενάντια σε εγκληματικές οργανώσεις που με τη σειρά τους λυμαίνονται τον πληθυσμό, όπως το μαρτυρούν το Μεξικό, η Βραζιλία και ο Ισημερινός.
Σε μια ταραγμένη και απειλούμενη Μέση Ανατολή, η κατάρρευση του μισητού καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ ήταν σημαντικό γεγονός. Μισός αιώνας αιμοδιψούς δικτατορίας έφτασε στο τέλος του. Η πτώση του καθεστώτος δεν επιτεύχθηκε με μαζικές κινητοποιήσεις, αλλά με μια στρατιωτική επιχείρηση υπό την ηγεσία μιας ριζοσπαστικής ισλαμιστικής ομάδας. Ωστόσο, η προσδοκίες του συριακού λαού για ελευθερία και η συσσώρευση αντιστάσεων από την αρχή της συριακής εξέγερσης έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Το τέλος της εποχής Άσαντ ήταν μια ανακούφιση για εκατομμύρια Σύρους. Τα κοινωνικά, φεμινιστικά και δημοκρατικά κινήματα έχουν επιτέλους την ευκαιρία να οργανωθούν από τα κάτω. Αλλά αυτή η ελπίδα συνοδεύεται από μια βαθιά δυσπιστία απέναντι στην αντιδραστική φύση της ηγετικής ομάδας, της Hayat Tahrir al-Sham.
Η Τουρκία, μέσω του Συριακού Εθνικού Στρατού, επεμβαίνει επίσης από υποϊμπεριαλιστική φιλοδοξία να επωφεληθεί από την ανοικοδόμηση της χώρας, αλλά κυρίως για να θέσει τέλος στην αυτόνομη κουρδική διοίκηση στη βόρεια και ανατολική Συρία, στην περιοχή Rojava στα σύνορά της. Με την παράδοξη υποστήριξη της Ουάσινγκτον και του Τελ Αβίβ (για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους), οι Κούρδοι της Συρίας προσπαθούν να διατηρήσουν τη διαδικασία αυτοδιάθεσης και τις διοικητικές τους δομές με όλα τα διαθέσιμα μέσα, τόσο διπλωματικά όσο και στρατιωτικά.
Στη Νοτιοανατολική Ασία, η Ινδία διατηρεί την πυρηνική της αντιπαλότητα με το Πακιστάν. Η Βόρεια Κορέα έχει αυξήσει τη στρατιωτική, πολιτική και οικονομική της εξάρτηση από τη Ρωσία, προμηθεύοντας όπλα και πυρομαχικά στις ρωσικές δυνάμεις και στέλνοντας στρατεύματα στα πεδία των μαχών της Ουκρανίας. Σε αντάλλαγμα, η Ρωσία συνεργάζεται στη μεταφορά τεχνολογίας προς τη Βόρεια Κορέα για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.
Στη Μιανμάρ, η αντίσταση κατά της στρατιωτικής χούντας εντείνεται και έχει σημειώσει σημαντικά στρατιωτικά και διπλωματικά κέρδη. Μια στρατιωτική ήττα της χούντας είναι πιθανή. Αν και η Κίνα της παρείχε αποφασιστική υποστήριξη μετά την ήττα της το 2021, ακολουθεί μια πραγματιστική προσέγγιση. Εάν η χούντα δεν είναι πλέον σε θέση να εγγυηθεί την προστασία των κινεζικών επενδύσεων, το Πεκίνο θα ήταν έτοιμο να συνεργαστεί με μια αρχή που θα το μπορούσε.
Η συγκρουσιακή αυτή κατάσταση εξελίσσεται και στη γεωοικονομία και τη γεωπολιτική της Αφρικής, όπου η Ρωσία ανταγωνίζεται οικονομικά και στρατιωτικά τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδίως στις πρώην γαλλόφωνες αποικίες της Δυτικής Αφρικής. Από την πλευρά της, η Κίνα συνεχίζει να προσπαθεί να αυξήσει την οικονομική της επιρροή σε όλα τα μέρη της αφρικανικής ηπείρου, καθώς και στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική.
Μετά από σαράντα χρόνια νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, οι ημιαποικιακές χώρες συνεχίζουν να συγκεντρώνουν υψηλότερα ποσοστά ανισότητας, πείνας, έλλειψης συστημάτων κοινωνικής προστασίας, με αυταρχικές κυβερνήσεις, με απαλλοτριώσεις και με αιματηρές κοινωνικές συγκρούσεις. Ωστόσο, η χρηματοπιστωτική, παραγωγική, εμπορική και πολιτιστική διεθνοποίηση έχει επίσης δημιουργήσει μια στρεβλή σύγκλιση με τον Βορρά, σε όρους προβλημάτων και πολιτικής πόλωσης: άνοδος της ακροδεξιάς (Ντουτέρτε, Μπολσονάρο, Μόντι, Μίλεϊ), αύξηση της δύναμης των εγκληματικών οργανώσεων, κλιματικές τραγωδίες (όπως στην Ινδία, το Μπαγκλαντές, τις Φιλιππίνες, τη Βραζιλία), κρίσεις κρατικών και πολιτικών συστημάτων, εμφύλιοι πόλεμοι (όπως στη Μιανμάρ, το Σουδάν, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, την Αϊτή) και πόλεμοι μεταξύ χωρών.
Από την αλλαγή του αιώνα, η Νότια Αμερική έχει γίνει το σκηνικό μιας σειράς αγώνων, μαζικών διαδηλώσεων, λαϊκών estallidos (εξεγέρσεων), εκλογών μεταρρυθμιστικών κυβερνήσεων που γεννήθηκαν από αυτούς τους αγώνες και μεγάλης πολιτικής πόλωσης -καθώς ο νεο-εξορυκτισμός, η ληστρική εκμετάλλευση της φύσης, η κοινωνική κατάρρευση, οι ανισότητες, η καθημερινή βία, η στρατιωτικοποίηση και οι πολιτικές κρίσεις αυξάνονται, γεγονός που τροφοδοτεί επίσης ακροδεξιές εναλλακτικές λύσεις. Από το 2018, ένας νέος κύκλος κινητοποιήσεων σαρώνει τις χώρες των Άνδεων με ριζοσπαστικό τρόπο. Αντίσταση, εκρήξεις και κοινωνικοί αγώνες -που συνδύασαν δημοκρατικά και οικονομικά αιτήματα-, από τη μία πλευρά, και επιμονή της ακροδεξιάς ως κεντρικού εχθρού από την άλλη. Οι αγώνες αυτοί διοχετεύονται ενίοτε μέσω της εκλογής των λεγόμενων «προοδευτικών» κυβερνήσεων του δεύτερου κύματος.
Η Αφρική, μια περιοχή 1,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, και ειδικότερα η υποσαχάρια Αφρική, είναι το θύμα του «άνισου» τμήματος της άνισης και συνδυασμένης ανάπτυξης. Παραμένει η φτωχότερη ήπειρος στον κόσμο. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι το 87% των εξαιρετικά φτωχών του κόσμου θα ζουν στην Αφρική το 2030. Η Αφρική ευθύνεται μόνο για το 4% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, αλλά 7 από τις 10 χώρες που είναι πιο ευάλωτες στις κλιματικές καταστροφές βρίσκονται στην Αφρική. Τέσσερα χρόνια ξηρασίας στο Κέρας της Αφρικής έχουν εκτοπίσει 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Η ήπειρος βιώνει ένα κύμα συγκρούσεων, πολλές από τις οποίες συνδέονται με νέες ανακαλύψεις πετρελαίου και φυσικού αερίου και με τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο και την εξόρυξη σπάνιων γαιών και άλλων ορυκτών (κοβάλτιο, χαλκός, λίθιο, πλατίνα) κρίσιμων για τις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα που απαιτούνται για την «πράσινη οικονομία» των ιμπεριαλιστικών χωρών.
Μαζί με τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην απόσπαση πλούτου μέσω μορφών υπερεκμετάλλευσης και στην τροφοδότηση των συγκρούσεων στην ήπειρο. Οι περιφερειακοί πόλεμοι, τα πραξικοπήματα και οι εμφύλιοι πόλεμοι εξακολουθούν να καθορίζουν την πολιτική οικονομία της ηπείρου. Η Ρωσία επεκτείνεται υπονομεύονται τη δυτική επιρροή και να αποκτήσει επιρροή στην περιοχή. Μια σειρά από πραξικοπήματα στη Δυτική Αφρική έχουν υπονομεύσει τη δύναμη της γαλλικής νεοαποικιοκρατίας και τα νέα καθεστώτα στρέφονται στους ανταγωνιστές της Ουάσινγκτον για στρατιωτική και οικονομική βοήθεια.
Η Συνθήκη της Πελίνταμπα, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2009, καθιστά σχεδόν ολόκληρη την Αφρική μια αναγνωρισμένη από το νόμο περιοχή χωρίς πυρηνικά όπλα. Η αλυσίδα των νήσων Τσάγκος, συμπεριλαμβανομένης της νήσου Ντιέγκο Γκαρσία (DG), μόλις έγινε δεκτή ως τμήμα του Μαυρίκιου, παρόλο που οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν εκεί τη στρατιωτική τους βάση. Ο ΔΟΑΕ (Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας) πρέπει επομένως να παρακολουθεί το νησί Ντιέγκο Γκαρσία (που έχει υπογράψει συμφωνίες με τα μέλη της συνθήκης) για να διασφαλίσει ότι δεν υπάρχουν πυρηνικά όπλα στα αμερικανικά αεροσκάφη, στις αποθήκες ή στα transit. Η Αφρικανική Επιτροπή Πυρηνικής Ενέργειας θα έπρεπε επίσης να είναι υπεύθυνη για την παρακολούθηση αυτή, αλλά αυτό πρέπει να γίνει ούτως ή άλλως και η κυβέρνηση του Μαυρίκιου πρέπει να το αποδεχτεί.
V/ Η ανάδυση του «καμπισμού»
Τα τελευταία χρόνια γίναμε δυστυχώς μάρτυρες της ανάπτυξης και της εξάπλωσης σε νέα στρώματα της ιδεολογίας του “καμπισμού” (“στρατοπεδισμού”) ως έκφραση της αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων στον καπιταλισμό. Έκφραση που προέρχεται από την ιδέα της ύπαρξης «δύο στρατοπέδων» που αντιπαρατάσσονταν στη διεθνή σκηνή κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η καμπιστική ιδεολογία βασίζεται στην ιδέα ότι απέναντι στο «στρατόπεδο» του ηγεμονικού ιμπεριαλισμού, κάθε εχθρός ή αντίπαλος των Ηνωμένων Πολιτειών (ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου) αξίζει να γίνει σύμμαχος. Έτσι υπερασπίζονται τα καθεστώτα του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, του Πούτιν στη Ρωσία, του Ορτέγκα στη Νικαράγουα ή του Μαδούρο στη Βενεζουέλα. Κάποιοι καμπιστές πιστεύουν ότι η Κίνα, η οποία ασφαλώς βρίσκεται σε σοβαρή σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα ήταν, όχι μόνο καλύτερη από τον αντίπαλό της, αλλά και πρότυπο σοσιαλισμού.
Αυτή η επικίνδυνη τάση βασίζεται σε προκαταλήψεις και λανθασμένες διαγνώσεις για τον κόσμο, ο οποίος δεν είναι πλέον διπολικός (σε κάθε περίπτωση, η «πολυπολικότητα» δεν εγγυάται τίποτα το θετικό). Ενισχύεται επειδή είναι πολύ πιο εύκολο να πιστεύει κανείς σε εναλλακτικές που θα αντιπροσωπεύονταν από πραγματικά κράτη (ακόμη και αν δεν είναι καθόλου εναλλακτικά) από το να αναλάβει την πρόκληση να οικοδομήσει από τα κάτω. Επιπλέον, η Κίνα διαθέτει μια ισχυρή soft power (οικονομική και προπαγανδιστική ικανότητα) για να πείθει προοδευτικούς ακτιβιστές και διανοούμενους σε όλο τον κόσμο για την ιδιότητά της ως «εναλλακτικό μοντέλο». Διάφορες λεγόμενες κομμουνιστικές οργανώσεις, κληρονόμοι των υπολειμμάτων των παλαιών κομμουνιστικών κομμάτων, αρέσκονται ιδιαίτερα σε αυτή τη βλαβερή ιδεολογία του καμπισμού. Με έναν αντιφατικό τρόπο, οι καμπιστές αναπτύσσονται επίσης σε στρώματα της νεολαίας στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική (τουλάχιστον). Σε ορισμένες χώρες, ακόμα και αριστερές οργανώσεις με αντισταλινική παράδοση καταφεύγουν σε καμπισμούς. Η κατάσταση αυτή μάς υποχρεώνει να καταβάλουμε μια οργανωμένη και μόνιμη προσπάθεια προπαγάνδας, εκπαίδευσης και συγκεκριμένων συγκεκριμένων δράσεων, για να στηρίξουμε τα θύματα της καμπιστικής λογικής -όπως οι λαοί της Ουκρανίας, της Βενεζουέλας και της Νικαράγουας.
VI. Κεντρικά αιτήματα για μια νέα εποχή
Απέναντι στην ακροδεξιά σε Βορρά και Νότο, οι ενωτικές πολιτικές των εκμεταλλευόμενων και καταπιεσμένων, συμπεριλαμβανομένου του ενιαίου μετώπου, αποτελούν σημαντικό στοιχείο του ρεπερτορίου μας, χωρίς ποτέ να διαπραγματευτούμε ή να αποδεχτούμε την απώλεια της πολιτικής μας ανεξαρτησίας ή της ανεξαρτησίας των κοινωνικών κινημάτων. Όπως και στο παρελθόν, αυτός ο αγώνας κατά της ακροδεξιάς πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην υπεράσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα διαδηλώσεων και απεργιών, το δικαίωμα ψήφου και η ελευθερία της έκφρασης.
Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα των ανθρώπων διαφορετικών φυλών και των στιγματισμένων ανθρώπων και των ακτιβιστών, πολύ πέρα από τις τάξεις των άμεσα στοχοποιούμενων, βασιζόμενοι κυρίως στη λαϊκή κινητοποίηση -όπως στις ενθαρρυντικές αντιρατσιστικές διαδηλώσεις στην Αγγλία- και όχι μόνο στις νομικές δομές, οι οποίες πολύ συχνά αποτυγχάνουν να υποστηρίξουν το κράτος δικαίου σε κρίσιμες στιγμές. Η κατανόηση των βαθιά ριζωμένων αιτιών της ανόδου της ακροδεξιάς απαιτεί, από τη μια, να υιοθετήσουμε ενωτικές πολιτικές για να τους νικήσουμε στις εκλογές και στους αγώνες και, από την άλλη, να προβάλουμε μεταβατικά και οικοσοσιαλιστικά αιτήματα, τα μόνα ικανά να οδηγήσουν σε μια στρατηγική ήττα του καπιταλισμού.
Σε χώρες με αυταρχικά καθεστώτα (όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Λευκορωσία, η Νικαράγουα, η Συρία, η Σαουδική Αραβία, τα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράν και τα άλλα χαλιφάτα) ή σε χώρες με εκλεγμένες αλλά αυταρχικές κυβερνήσεις (όπως η Τουρκία, η Βενεζουέλα, οι Φιλιππίνες), η πολιτική μας είναι η μετωπική αντιπαράθεση με την εξουσία, ο ανυποχώρητος αγώνας για δημοκρατικά δικαιώματα και η άνευ όρων υποστήριξη των εξεγερμένων, όπως στη Μιανμάρ και την Υεμένη.
Απέναντι στην αυξανόμενη ανισότητα μεταξύ των χωρών που επιβάλλει το ιμπεριαλιστικό καπιταλιστικό σύστημα, απέναντι στους πολέμους και τις εθνικιστικές συγκρούσεις με εκατομμύρια θύματά τους, η 4η Διεθνής στέκεται άνευ όρων ενάντια σε κάθε μορφή ιμπεριαλισμού και αποικιοκρατίας.
Υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και την πλήρη ανεξαρτησία των 17 εδαφών που εξακολουθούν να θεωρούνται αποικίες, όπως το Πουέρτο Ρίκο, η αμερικανική Σαμόα, η Δυτική Σαχάρα, η γαλλική Γουιάνα, η Μαρτινίκα, η Νέα Καληδονία και οι Μαλβίνες (Φόκλαντ). Υποστηρίζουμε έναν κόσμο στον οποίο κανένα κράτος ή εθνοτική ομάδα δεν καταπιέζει ή περιορίζει τα δικαιώματα των άλλων. Η ειρήνη που προτείνουμε είναι εξισωτική και αντιαποικιακή.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή μιας ευρείας αγωνιστικής συνδιάσκεψης ενάντια στο φασισμό και τον ιμπεριαλισμό έχει μεγάλη σημασία για τη Διεθνή. Θα πρέπει να αποτελέσει μια από τις προτεραιότητες της δράσης μας σε κάθε ήπειρο, για να υποστηρίξουμε και να ενισχύσουμε αυτή την ιδέα, να εργαστούμε για την υλοποίησή της μέσω περιφερειακών ή ηπειρωτικών προσυνδιασκέψεων.
Αγωνιζόμαστε για τη διάλυση όλων των στρατιωτικών μπλοκ -ΝΑΤΟ, CSTO, AUKUS. Αντιτασσόμαστε σε κάθε λογική διαμοιρασμού «σφαιρών επιρροής» εις βάρος των πληθυσμών και σε κάθε νεοφιλελεύθερους και πολιτικούς όρους σε βοήθεια που δίνεται. Είμαστε αντίθετοι στην κυνική χρήση του πολέμου στην Ουκρανία για την αύξηση των στρατιωτικών προϋπολογισμών, όπως στην Ευρώπη.
Καταγγέλλουμε κάθε πυρηνικό εκβιασμό και από τις δύο πλευρές. Συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε για τον παγκόσμιο αφοπλισμό, ιδιαίτερα όσον αφορά τα πυρηνικά και τα χημικά όπλα, για μια παγκόσμια ειρήνη στην οποία κανένα κράτος δεν θα επιβάλλει, δεν θα εισβάλλει και δεν θα καταπιέζει ένα άλλο κράτος, με άλλα λόγια για μια ειρήνη χωρίς αποικιοκράτες και χωρίς νεκροταφεία για τους αποικιοκρατούμενους λαούς. Το ζήτημα του επανεξοπλισμού, της νέας κούρσας εξοπλισμών, της πυρηνικής ενέργειας, πρέπει να αποτελέσει επιτακτικά μέρος των δραστηριοτήτων των αντιπολεμικών κινημάτων παντού.
Αντιτασσόμαστε κατά μέτωπο στην στρατοκρατική ιδεολογία που βλέπει την Κίνα και τη Ρωσία στο «συμμαχικό στρατόπεδο» των εκμεταλλευόμενων και καταπιεσμένων ενάντια στις ΗΠΑ, σε μια τραγελαφική επανάληψη της εποχής της αντιπαράθεσης επί Σοβιετικής Ένωσης. Η διάδοση αυτής της εντελώς διαστρεβλωμένης ιδέας για τον κόσμο που πραγματικά υπάρχει απαιτεί να δώσουμε μια έντονη ιδεολογική και πολιτική μάχη ενάντια στον καμπισμό.
Στην Αφρική, απορρίπτουμε τον δυτικό ιμπεριαλιστικό λόγο, ο οποίος, με πρόσχημα την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης, θέλει να υποστηρίξει στρατιωτικές επεμβάσεις για τη διατήρηση των συμφερόντων του. Αγωνιζόμαστε για την ολική απόσυρση των γαλλικών στρατευμάτων από ολόκληρη την περιοχή, το κλείσιμο της αμερικανικής στρατιωτικής βάσης στο Ντιέγκο Γκαρσία, στα νησιά Τσάγκος του Μαυρίκιου και των αμερικανικών και κινεζικών βάσεων στο Τζιμπουτί. Αγωνιζόμαστε για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου στο Σουδάν: απορρίπτουμε την ανάμειξη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, τα οποία έχουν εξοπλίσει μία από τις αντιμαχόμενες στρατιωτικές παρατάξεις. Απαιτούμε να αποχωρήσουν τα στρατεύματα της ομάδας Wagner από την ήπειρο. Υποστηρίζουμε όλες τις προσπάθειες για την κατάκτηση της πολιτικής και οικονομικής κυριαρχίας των λαών της Αφρικής, στο πλαίσιο ενός νέου, αντισυστημικού κινήματος για την ενότητα των χωρών και των λαών της Αφρικής.
Οι λεγόμενες «προοδευτικές» κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική, με όλες τις διαφορές στη σύνθεση, την προέλευση και την κοινωνική τους βάση, είναι κυβερνήσεις ταξικής συμφιλίωσης, δεν είναι δικές μας κυβερνήσεις, ούτε κυβερνήσεις των εκμεταλλευόμενων και καταπιεσμένων. Δεν συμμετέχουμε σε αυτές, ούτε τους οφείλουμε μια άνευ όρων υποστήριξή μας. (Δεν αναφερόμαστε σε εξαιρετικές καταστάσεις, όπως στη Βενεζουέλα και τη Βολιβία κατά την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, όπου οι κυβερνήσεις δεν περιελάμβαναν καμία άμεση εκπροσώπηση της αστικής τάξης και όπου, λόγω του βαθμού κινητοποίησης και οργάνωσης των εργαζομένων, υπήρξαν έντονες συγκρούσεις με τον ιμπεριαλισμό και τις οικονομικές ελίτ του). Υπερασπιζόμαστε τον πρώτο τύπο κυβερνήσεων ενάντια στις επιθέσεις της ακροδεξιάς και υποστηρίζουμε τα προοδευτικά τους μέτρα στον δημοκρατικό, κοινωνικο-περιβαλλοντικό και οικονομικό τομέα, όπου χρειάζεται. Η συγκεκριμένη τακτική απέναντι σε καθεμία από αυτές θα ποικίλλει ανάλογα με τον συσχετισμό δυνάμεων, τη σύνθεσή τους, τον βαθμό «προοδευτισμού» της κάθε μίας και την εμπιστοσύνη που τους δείχνουν οι πλειοψηφίες των εργαζόμενων τάξεων. Στη σημερινή κατάσταση, με την προέλαση της ακροδεξιάς στον κόσμο, επιπλέον από την προώθηση των καλύτερων μορφών πάλης ενάντια στο φασισμό, με αντιφασιστικά μέτωπα και ενότητα δράσης με τους εκπροσώπους τους στα κινήματα, συνδυάζουμε την υποστήριξη των προοδευτικών μέτρων των κυβερνήσεων με την απαίτηση να εργαστούν προς το συμφέρον των εργαζομένων και των καταπιεσμένων και να προχωρούν μπροστά. Με αυτή την έννοια, υποστηρίζουμε τους αγώνες ενάντια στα νεοφιλελεύθερα και ληστρικά μέτρα τους. Για όλες τις τακτικές παραλλαγές, είναι σημαντικό να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία μας από αυτές και το ίδιο και για τα κινήματα και τα κόμματα στα οποία παρεμβαίνουμε.
Αγωνιζόμαστε για την εκπλήρωση θεμελιωδών αιτημάτων, όπως η δωρεάν καθολική υγειονομική περίθαλψη, οι κρατικά εγγυημένες υποδομές υγείας, η αξιοπρεπής στέγαση, η εργασία, οι αξιοπρεπείς μισθοί και συντάξεις, τα επιδόματα για τα άτομα που δεν μπορούν να εργαστούν, καθώς και η πρόσβαση σε νερό και ενέργεια με χαμηλό κόστος.
Υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα όλων των ενδιαφερόμενων γυναικών (και ανδρών) σε αποζημίωση για την εργασία φροντίδας (με παιδιά, ηλικιωμένους ή ασθενείς) με την εγγύηση κρατικών πολιτικά. Αγωνιζόμαστε για το δικαίωμά τους να αποφασίζουν να κάνουν παιδιά, για το δικαίωμα στην άμβλωση και σε όλες τις μεθόδους αντισύλληψης, για σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε όλα τα επίπεδα, για ποιοτικούς δημόσιους βρεφονηπιακούς σταθμούς, για ποιοτικά σχολεία πλήρους φοίτησης, για ισότητα στις αμοιβές, στις ευκαιρίες απασχόλησης και στα εισοδήματα μεταξύ γυναικών και ανδρών.
Ενάντια στον δομικό ρατσισμό που κάνει διακρίσεις εις βάρος των μαύρων, των ιθαγενών και όλων των φυλετικών εθνοτικών μειονοτικών ομάδων, ιδιαίτερα όταν μεταναστεύουν στον Βορρά, προτείνουμε και αγωνιζόμαστε για πολιτικές κατά των διακρίσεων, αποζημιώσεις για τη δουλεία και την κλοπή γαιών, καθώς και για θετικές δράσεις. Στεκόμαστε στο πλευρό όλων των μεταναστών ενάντια στην ξενοφοβία και τις πολιτικές απέλασης. Για να πέσουν όλα τα τείχη.
Ενάντια στην ομοφοβία και την τρανσφοβία, που επιτίθενται σε ΛΟΑΤΚΙΑ+ άτομα σε όλο τον κόσμο, υψώνουμε τη φωνή μας για το ευρύτερο δικαίωμα να διαθέτουμε τα σώματά μας όπως εμείς θεωρούμε σωστό και όπως εμείς επιθυμούμε. Για την πλήρη ιθαγένεια και δικαιώματα των γκέι, λεσβιών και μη δυαδικών ζευγαριών, με τη δυνατότητα γάμου, σύλληψης και υιοθεσίας. Υπερασπιζόμαστε τα τρανσέξουαλ άτομα, τον αγώνα κατά της βίας και την πλήρη ένταξή τους στην κοινωνική ζωή.
Όλοι αυτοί οι αγώνες πρέπει να ενωθούν για να νικήσουν τους νέους φασισμούς, να ανατρέψουν τα καθεστώτα εκμετάλλευσης και καταπίεσης και να οδηγήσουν τη σύγκρουση με τον ιμπεριαλισμό, την αποικιοκρατία, εν ολίγοις τον καπιταλισμό.
Ένα από τα κύρια καθήκοντά μας είναι να ενθαρρύνουμε και να υποστηρίξουμε τους κοινωνικο-περιβαλλοντικούς αγώνες, εργαζόμενοι για να διασφαλίσουμε ότι τα αντικαπιταλιστικά οικολογικά αιτήματα είναι αιτήματα όλων των εργαζομένων και των καταπιεσμένων τομέων. Μόνο η δύναμη των κινημάτων των εκμεταλλευόμενων και των καταπιεσμένων, σε κοινωνικο-περιβαλλοντικό επίπεδο, μπορεί να αντιμετωπίσει την τρέχουσα κλιματική κατάρρευση και να οδηγήσει την ανθρωπότητα προς μια οικοσοσιαλιστική εναλλακτική λύση, όπως ορίζεται στο Μανιφέστο μας.
Η 4η Διεθνής αγωνίζεται για έναν κόσμο στον οποίο κανένα κράτος δεν καταπιέζει, δεν εισβάλλει και δεν καταπιέζει ένα άλλο, όπου είναι δυνατή η ειρήνη μεταξύ ίσων, με σεβασμό στην αυτοδιάθεση των λαών. Αγωνιζόμαστε για έναν απο-αποικιοκρατικό, οικολογικό και οικοσοσιαλιστικό κόσμο, όπου η ήττα του καπιταλισμού και της λογικής του θα οδηγήσει στην ισότητα για όλους/ες, με όλες τις διαφορές τους. Έναν φεμινιστικό κόσμο, όλων των εθνοτήτων και των χρωμάτων, όλων των σεξουαλικών προσανατολισμών και ταυτοτήτων, όλων των πεποιθήσεων, όλων των μορφών ανθρώπινης ζωής σε συμβίωση και ισορροπία με τη φύση.
4η Διεθνής
18ο Παγκόσμιο Συνέδριο
28 Φεβρουαρίου 2025
Μετάφραση: ΤΠΤ – “4”