Φεμινιστικές σημειώσεις για να σκεφτούμε το σχέδιό μας για την κοινωνία
Για μια εναλλακτική κοινωνία
Στη Διεθνή Επιτροπή του 2019 συζητήθηκε η «Πρόταση για μια προγραμματική συζήτηση». Και αποφασίστηκε να συνεχίσει πλατιά και δημόσια η συζήτηση πάνω στην αντίληψή μας για μια νέα κοινωνία. Σε αυτή την προοπτική, ζήτησε σε τρεις από τις επιτροπές της να αναπτύξουν, πέρα από την οργάνωση της διαρκούς δραστηριότητας στα σημερινά κοινωνικά κινήματα, και τη σκέψη μας για τον τύπο της κοινωνίας που θέλουμε. Οι τρεις αυτές επιτροπές -για την οικολογία, για το ζήτημα LGBTIQ και για την καταπίεση των γυναικών και το φεμινισμό- επεξεργάστηκαν η κάθε μία τους από μια μικρή συμβολή για να αναπτυχθεί η συζήτηση αυτή. Δημοσιεύουμε εδώ τις τρεις αυτές συμβολές (καθώς και την αρχική εισήγηση που προτείνει τη συζήτηση αυτήν) με το πνεύμα του να προωθήσουμε μια τέτοια συζήτηση που είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Οι συμβολές αυτές γράφτηκαν, βεβαίως, πριν από την πανδημία του Covid-19.
Φεμινιστικές σημειώσεις για να σκεφτούμε το σχέδιό μας για την κοινωνία
Επιτροπή γυναικών της 4ης Διεθνούς
«Για έναν κόσμο στον οποίο να είμαστε κοινωνικά ίσοι,
ανθρώπινα διαφορετικοί και πλήρως ελεύθεροι».
Αποδίδεται στη Ρόζα Λούξεμπουργκ
1. Ο καταμερισμός εργασίας κατά φύλο, που στηρίζει την καταπίεση των γυναικών και που εξυπηρετεί τα συμφέροντα του καπιταλισμού, προκαλεί έναν διαχωρισμό ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, στο αναπαραγωγικό και στο παραγωγικό. Ο χωρισμός αυτός αποκτάει ειδική μορφή στον καπιταλισμό, από τη στιγμή που μπορούμε να ορίσουμε την κοινωνική αναπαραγωγή ως τη διαδικασία με την οποία η οικιακή εργασία και η εργασία φροντίδας που πραγματοποιούμε ως γυναίκες αποκτάει πολιτική σημασία, στην παραγωγή (γέννηση) και στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης (εξασφαλίζοντας όλες τις οικιακές εργασίες και τις εργασίες φροντίδας που είναι αναγκαίες για να μπορέσει η εργαζόμενη τάξη να επιβιώσει), καθιστώντας δυνατή την αναπαραγωγή του καπιταλισμού. Αυτή είναι η ουσιαστική συνθήκη για την επιβίωσή του. Με αυτή τη λογική είναι που θέλουμε να κόψουμε, ακόμα περισσότερο που από αυτήν πηγάζουν και οι ανισότητες που υποφέρουμε ως γυναίκες.
Η ανάγκη δομικών αλλαγών στην οικονομία, στην πολιτική και στην κοινωνία, συνεπάγεται μια αναδιοργάνωση της εργασίας και του χρόνου, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εγκαθιδρύσουμε μια ριζικά διαφορετική κοινωνία. Ο καπιταλισμός, χέρι με χέρι με την πατριαρχία, ιδιοποιείται την εργασία μας (μέσα και έξω από το σπίτι) και το χρόνο μας, οργανώνει τους ρυθμούς μας και τους χώρους ζωής μας (τα σπίτια μας, τις συνοικίες μας, τις πόλεις μας, ...), τον τρόπο με τον οποίο αναγκαζόμαστε να οικοδομούμε τις ταυτότητές μας, καθορίζει πώς πρέπει να πλέκουμε σχέσεις και να οικοδομούμε τα αισθήματά μας, τον τρόπο με τον οποίο διατρεφόμαστε, τις σχέσεις που έχουμε με τον περιβάλλον μας, κλπ., κλπ., κλπ. Όλα οργανώνονται γύρω από την καπιταλιστική και πατριαρχική συσσώρευση του κεφαλαίου. Η δική μας λογική είναι αντίστροφη: να θέσουμε τους ανθρώπους και τις ανάγκες τους στο κέντρο, πράγμα που περνάει από μια ρήξη με αυτό το χωρισμό ανάμεσα σε ιδιωτικό και σε δημόσιο, να θέσουμε στο επίκεντρο τα πρόσωπα, σε ρήξη επομένως με τις καταπιέσεις και τις κυριαρχίες που μας διαπερνούν.
2. Τί σημαίνει να βάλουμε στο επίκεντρο τα πρόσωπα; Ότι, ως γυναίκες, να μην είμαστε πλέον οι υπεύθυνες για την εγγύηση της ευημερίας των ανθρώπων που φροντίζουμε, έχοντας μόνες το βάρος της κοινωνικής αναπαραγωγής. Αυτό σημαίνει επίσης να αναγνωριστούμε ως πρόσωπα, γιατί κάνουμε το έργο αυτό πριν να σκεφτούμε εμάς και τα δικά μας σχέδια για ζωή. Όταν μιλάμε για κοινωνικοποίηση των εργασιών αυτών, δεν μιλάμε για κολεκτιβοποίησή τους, αλλά περισσότερο για να ξανασκεφτούμε την κοινωνία και το πώς συλλαμβάνουμε το πλαίσιο στο οποίο εντάσσουμε τις μορφές της ζωής μας. Αυτό μοιάζει θεμελιώδες για να οικοδομήσουμε ολοκληρωμένες και ισχυρές δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και για να έρθουμε σε ρήξη με την αδράνεια της καθημερινότητας. Ως γυναίκες, δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να πρέπει πλειοψηφικά να ετοιμάζουμε το πρωινό ή να πλένουμε τα ρούχα των άλλων. Πρέπει να αμφισβητήσουμε τις ρουτίνες μας, τους ρυθμούς ζωής μας, με τρόπους που να είναι πιο βιώσιμοι για τα σώματά μας και για τον πλανήτη... Να θέσουμε τα πρόσωπα στο επίκεντρο σημαίνει επίσης να φτιάξουμε πόλεις στις οποίες οι άνθρωποι και οι ανάγκες τους να είναι στο επίκεντρο. Να ξανασχεδιαστούν οι συγκοινωνίες, όχι μόνο για να φτάνει κανείς γρήγορα στη δουλειά του ή στο εμπορικό κέντρο. Να ξανασκεφτούμε τη χρήση των δημοσίων χώρων, να διαλύσουμε το ρήγμα ανάμεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια στις πόλεις μας ή και ανάμεσα στην ύπαιθρο και στο άστυ. Όλα αυτά πρέπει να συνδεθούν με το τί είναι σημαντικό και ποιός το κάνει..., πράγμα που συνεπάγεται το να σκεφτούμε και ποιές δουλειές είναι κοινωνικά αναγκαίες και ποιές όχι. Έχουμε διαφορετικές προτεραιότητες.
Επιπλέον, το να εξασφαλίσουμε τις εργασίες της κοινωνικής αναπαραγωγής ως κάτι κοινωνικό και πολιτικό αποτρέπει και το να βρίσκεται η κάθε μιά μας στο σπίτι να διαπραγματεύεται τον καταμερισμό. Σήμερα, τα θεωρούμε ως κάτι ατομικό και προσωπικό, έξω από την πολιτική σφαίρα. Ξέρουμε ότι η διαπραγμάτευση αυτή δεν περνάει μέσα από όρους ισότητας, δεδομένου του ρόλου και της θέσης που αποδίδεται σε κάθε φύλο. Η οικογένεια πρέπει να πάψει να είναι ο χώρος μέσα στον οποίο αναπαράγεται η κυριαρχία. Πρέπει να πάψει να είναι η μόνη μορφή δυνατής συλλογικής ζωής. Αυτό σημαίνει να ξανασκεφτούμε και τη μορφή της συγγένειας με τρόπο πιο συλλογικό. Που συνεπάγεται να καταργήσουμε την οικογένεια ως θεσμό αναπαραγωγής του συστήματος. Που συνεπάγεται να πολιτικοποιήσουμε τα νοικοκυριά μας και όλες τις προσωπικές αποφάσεις για τη μητρότητα και την πατρότητα. Πρέπει επίσης να σκεφτούμε για το πώς θεωρούμε το παιδί και το ρόλο των ηλικιωμένων ή των ανάπηρων στην κοινωνία μας, τις κοινωνικές σχέσεις που δημιουργούμε με αυτούς όλους και το πώς θα είμαστε σε θέση να έρθουμε σε ρήξη με τις λογικές κυριαρχίας που έχουμε εσωτερικεύσει. Οι πλατείες, οι δρόμοι, οι χώροι εργασίας, τα πνευματικά κέντρα και κάθε χώρος στον οποίο κοινωνικοποιούμαστε πρέπει να μας ανήκει και εμάς, για να οικοδομούμε άλλες διαπροσωπικές κοινωνικές σχέσεις. Οι μορφές με τις οποίες συλλαμβάνουμε τις συναισθηματικές μας σχέσεις πρέπει επίσης να αμφισβητηθούν, ακόμα περισσότερο που σήμερα συναρθρώνονται πάνω στη βάση των ανισοτήτων. Να αμφισβητήσουμε τη μονογαμία, να οικοδομήσουμε άλλα πρότυπα σχέσεων. Σεβόμενοι τις προσωπικές αποφάσεις του κάθε ανθρώπου, με την ιδέα ότι δεν υπάρχει μία μόνο επιλογή ή μια επιλογή καλύτερη από τις άλλες.
Μόνο έτσι μπορούμε να οικοδομήσουμε τα σχέδιά μας για τη ζωή, με περισσότερους ή όχι, με ένα ή με περισσότερα άλλα πρόσωπα, ελεύθερα και ποικιλόμορφα. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να υπάρχει χώρος για ποικιλίες επιλογών για το είναι, την έκφρασης του εγώ, τη σύνδεση με άλλους, την οικοδόμηση σχέσεων, την επιλογή μεταξύ διαφορετικών επιλογών και για να κόψουμε με τη μοναδικότητα στο πώς γίνονται τα πράγματα, σε μια δημοκρατική και πολλαπλή προοπτική, αφήνοντας χώρο στην ατομική απόφαση, αφού θα έχουν αποδιαρθρωθεί οι ηγεμονικές νόρμες του σημερινού οικονομικο-πολιτικο-κοινωνικού και πολιτιστικού συστήματος.
3. Η αναγνώριση της αναπαραγωγικής εργασίας και της εργασίας της φροντίδας δε σημαίνει αναγκαστικά αναγνώρισή της με τη χρηματική μορφή ή με τη μετατροπή της σε απασχόληση (ακόμα και με διαφορετικές παραμέτρους από του καπιταλισμού). Η συζήτηση για τον οικιακό μισθό έναντι της κοινωνικοποίησης της φροντίδας δεν είναι καινούργια, έστω και αν ξαναεμφανίζεται. Η θέση μας υπέρ της κοινωνικοποίησης της φροντίδας δεν εντάσσεται μόνο στη σκέψη μας για ένα δίκτυο δημοσίων υπηρεσιών που να εγγυάται τις εργασίες αυτές, αλλά και μας οδηγεί στο να ξανασκεφτούμε τις ίδιες τις κοινωνικές υπηρεσίες, έτσι ώστε αυτές να είναι πιο δημοκρατικές, πιο αποκεντρωμένες, πιο συμμετοχικές, λιγότερο αυταρχικές, λιγότερο άκαμπτες, πιο κοινοτικές...
Αυτό μας αναγκάζει να ξανασκεφτούμε τη μορφή που έχει το κράτος σε μια σοσιαλιστική κοινωνία, το πώς μαραίνεται για να αφήσει χώρο σε έναν καινούργιο τρόπο να συναρθρώσουμε την κοινωνία και την εξουσία.
4. Όταν σκεφτόμαστε αυτές τις βαθιές αλλαγές, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μας αναγκάζουν να ξαναθεωρήσουμε στο πιο ενδόμυχο εσωτερικό μας το πώς συμπεριφερόμαστε και αλληλοδρούμε με τον εαυτό μας, με το σώμα μας, με τη σεξουαλικότητά μας και με τα άλλα πρόσωπα. Ο καταμερισμός της εργασίας κατά φύλο δεν θεμελιώνεται μόνο στο διαχωρισμό παραγωγικού και αναπαραγωγικού, στηρίζεται επίσης και στη συμπληρωματικότητα των φύλων, του άντρα και της γυναίκας, στερεοτυπικοποιώντας και αποκλείοντας άλλες δυνατότητες του είναι, επιβάλλοντας κατασταλτικές νόρμες. Το σχέδιό μας για την κοινωνία πρέπει να περιλαμβάνει, κεντρικά και στρατηγικά, τη ρήξη με το δυισμό του φύλου και την κανονιστικότητά του (ετεροκανονιστικότητα και cis-κανονιστικότητα). Το πώς ζούμε τις επιθυμίες μας και τις ηδονές μας, το πώς κατασκευάζουμε την ταυτότητα του φύλου μας και το σεξουαλικό μας προσανατολισμό, όπως και το πώς το εκφράζουμε, όλα αυτά συνδέονται στενά με αυτόν το σεξουαλικό καταμερισμό της εργασίας, και όλα αυτά επίσης ανήκουν στην πατριαρχία, που θέλουμε να καταργήσουμε. Είναι αναγκαίο να οικοδομήσουμε μια νέα κουλτούρα, στον αντίποδα της κουλτούρας του βιασμού, που να αναγνωρίζει τα σώματα όλων των γυναικών, cis ή trans, και τις επιθυμίες τους, που να τις αναγνωρίζει τις ίδιες ως υποκείμενα ικανά να αποφασίζουν για τα σώματά τους, για τη ζωή τους και για τη σεξουαλικότητά τους, που να καθιστά ορατό το γεγονός ότι υπάρχουν χίλιοι δυο τρόποι για ένα πρόσωπο να είναι, να ζει και να εκφράζει το φύλο μας και τη σεξουαλικότητά μας. Όχι ως κάτι συμπληρωματικό ή δευτερεύον, αλλά ως θεμελιώδες σημείο της στρατηγικής μας, αφού η συσσώρευση του κεφαλαίου περνάει και από την απαλλοτρίωση των σωμάτων μας και της σεξουαλικότητάς μας, δεδομένου ότι αυτό είναι που εξυπηρετεί τη δική του λογική και επιβίωση.
Το παρόν κείμενο είναι μια φεμινιστική συμβολή για τη συζήτηση της Διεθνούς Επιτροπής του Μαρτίου 2020, συνεισφέροντας ορισμένες σκέψεις που προέρχονται από το φεμινιστικό κίνημα.