Απόφαση για την παγκόσμια κατάσταση

Ι. Εισαγωγή

Πέρυσι, η γενική οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση επικαθορίστηκε από την πανδημία του Covid-19. Παγκόσμιας εμβέλειας, η αρρώστια έχει ήδη μολύνει, στις 29 Μαρτίου 2021, 128 εκατομμύρια ανθρώπους, με 1,8 εκατομμύρια θανάτους το 2020 και άνω των 2,7 εκατομμυρίων θανάτων από την αρχή ώς τα τέλη Μάρτη 2021, πράγμα που έχει οδηγήσει σε ετήσιο ποσοστό θνητότητας μεγαλύτερο από αυτό που προκάλεσαν στα 15 τελευταία χρόνια οι προηγούμενες μολυσματικές ασθένειες, όπως ο HIV (1,7 εκατομμύρια το 2003), η ηπατίτιδα Β και Γ (1,3 εκατομμύρια το 2015) ή η φυματίωση (1,4 εκατομμύρια το 2019).

Ο Covid-19 είχε μια πολύ ισχυρή επίπτωση στην υγεία, σε όλο τον πλανήτη, καθώς και μια παραλυτική επίπτωση, καθώς έπληξε τις κινητήριες δυνάμεις της παγκόσμιας οικονομίας, μπλοκάροντας όλους τους κρίκους της παραγωγικής αλυσίδας. Η πανδημία όξυνε την πολυδιάστατη κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και άνοιξε μια στιγμή σύμπλεξης μακροχρόνιων φαινομένων που αναπτύσσονταν με σχετικά αυτόνομο τρόπο και που, με την πανδημία, συγκλίνουν εκρηκτικά: οικολογική κρίση, κρίση του συστήματος χρέους, κρίση νομιμοποίησης ενός μεγάλου τμήματος των θεσμών διακυβέρνησης, τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο του πλανήτη και σε διεθνές αλλά και εθνικό επίπεδο, και γεωπολιτική πάλη για την ηγεμονία ανάμεσα στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και στην Κίνα. Είναι διαδικασίες που εκδηλώνονται και αλληλο-ενεργούν μεταξύ τους, τροποποιώντας την παγκόσμια τάξη πραγμάτων που είχε κληρονομηθεί από τη δεκαετία του 1990, με το τέλος του στρατοπέδου της ανατολικής Ευρώπης, τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την καπιταλιστική παλινόρθωση σε αυτό το τμήμα του κόσμου και στην Κίνα. Αναμφισβήτητα βρισκόμαστε τώρα σε ένα σταυροδρόμι της ιστορίας που αποτελεί πρόκληση για όλους τους πολιτικούς φορείς.

ΙΙ. Η μεγάλη περιβαλλοντική πρόκληση

Παρόλες τις διεθνείς διασκέψεις και συμφωνίες των τελευταίων δεκαετιών, οι διαδικασίες διάλυσης των όρων που καθιστούν δυνατή τη ζωή στον πλανήτη Γη, η επιταχυνόμενη μείωση της βιολογικής βιοποικιλότητας, η δυναμική της αποψίλωσης των δασών, η ρύπανση του αέρα, του νερού και των εδαφών, η υπερεντατική αλιεία και οι γενετικά τροποποιημένες μονοκαλλιέργειες, συνεχίζουν να προχωρούν με επιταχυνόμενους ρυθμούς. Μένει πολύ λίγος χρόνος για να αποφευχθούν αλλαγές όχι μόνο καταστροφικές αλλά και ανεπανόρθωτες.

Οι ριζικές αλλαγές στους τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης δεν εφαρμόστηκαν και οι βαθιές ανισότητες πρόσβασης στα κοινά αγαθά του πλανήτη επιδεινώθηκαν. Ο ανταγωνισμός των καπιταλιστών για το μέγιστο βραχυχρόνια κέρδος συνεχίζει να επικρατεί επί των συνθηκών της ζωής.

Παρόλο που οι εκπομπές του 2020 ήταν μικρότερες από του 2019, παραμένουν πάντα πολύ υψηλότερες απ’ό,τι τα πηγάδια άνθρακα (στη γη και στη θάλασσα) μπορούν να απορροφήσουν. Εκτιμάται πως το 45% περίπου των εκπομπών καταλήγουν στην ατμόσφαιρα. Τα όρια που έβαλε η συμφωνία του Παρισιού (αύξηση της θερμοκρασίας το πολύ κατά +1,5οC) εξακολουθούν να απειλούνται και δεν μπορούν να επιτευχθούν ώς τις αρχές της δεκαετίας του 2030 χωρίς βαθιά αλλαγή στην παγκόσμια οικονομία και στο μεταβολισμό της ανθρώπινης κοινωνίας με τον πλανήτη.

ΙΙΙ. Μεταβατικός καπιταλισμός: πλατφόρμες και εποπτείες

Σε αυτό που προηγείται προστίθενται οι τεχνολογικοί μετασχηματισμοί της εποχής μας, που επιβάλλουν ακόμα πιο βαθιές αλλαγές στην οργάνωση των αλυσίδων παραγωγής και στις σχέσεις εργασίας -που είναι όλο και πιο ψηφιακές και επισφαλείς. Αυτό είναι που ορισμένοι το αποκαλούν καπιταλισμό της πλατφόρμας ή καπιταλισμό της εποπτείας.

Βασικά, οι μετασχηματισμοί αυτοί καθοδηγούνται, προσανατολίζονται και ελέγχονται από τις κύριες πολιτικές δυνάμεις και τις κύριες καπιταλιστικές επιχειρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτός κάθε δημοκρατικού ελέγχου από τον πληθυσμό και θεμελιακά εκτός κάθε δημόσιας συζήτησης.

Τρεις τεχνολογικοί τομείς αποτελούν τις μεγαλύτερες απειλές σήμερα για την ανθρωπότητα. Είναι:

1) η στρατιωτική τεχνολογία, με μια νέα γενιά τακτικών πυρηνικών όπλων, πράγμα που καθιστά πιο πιθανή τη χρήση τους, και με ντρόνους που διαθέτουν αυτόνομη ικανότητα να αποφασίζουν πότε και ποιόν να σκοτώνουν.
2) η γενετική μηχανική που, μέσω χειρισμών και ιδιοποίηση της ζωής, ιδιωτικοποίησης των σπόρων, εγγράφεται σε έναν παγκόσμιο πόλεμο καλλιεργειών κατά της αγροτικής ζωής και της ανθρώπινης διατροφής. Πρόκειται για έναν πόλεμο που έχει για στόχο τον έλεγχο της παραγωγής και του εμπορίου των τροφίμων σε πλανητική κλίμακα.
3) οι τεχνολογίες του καπιταλισμού της παρακολούθησης σε σχέση με τις οποίες η δυστοπία του Όρουελ, το “1984”, μοιάζει παιχνιδάκι. Η χρήση των συστημάτων αυτών εποπτείας επιταχύνθηκε με την πανδημία.

Η ψηφιακή εποπτεία, με τη βοήθεια δεδομένων από την κινητή τηλεφωνία, ο γεωεντοπισμός και η παρακολούθηση των μετακινήσεων, η ταύτιση προσώπων με θερμικούς σαρωτές, η παρακολούθηση συνοικιών με τη βοήθεια ντρόνων, ο πολλαπλασιασμός εταιρειών security, υπήρχαν ήδη μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Η ιχνηλάτηση του ιού χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για να γενικευτούν και να θεωρηθούν “φυσικά” τα συστήματα εποπτείας που θέτουν σε αμφισβήτηση τα δημοκρατικά δικαιώματα.

IV. Ηγεμονική μετάβαση και σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας

Βρισκόμαστε σε έναν κόσμο που είναι όλο και πιο στρατιωτικοποιημένος. Οι ΗΠΑ, ως ιμπεριαλιστική δύναμη, έχουν μπροστά τους έναν αυξανόμενο ανταγωνισμό για την πλήρη ηγεμονία παγκοσμίως, ιδιαίτερα στον οικονομικό χώρο, και κατονομάζουν την Κίνα ως μια ανερχόμενη υπερδύναμη που απειλεί την υπεροχή τους. Κατά συνέπεια, υιοθετούν όλο και πιο επιθετικές θέσεις απέναντι στην Κίνα και στη Ρωσία.

Βήματα γίνονται προς αυτή την κατεύθυνση, με όλο και πιο τεταμένες σχέσεις, με έντονο τεχνολογικό ανταγωνισμό, με έναν επιθετικό εμπορικό πόλεμο και με μια πολύ σημαδιακή αναθεώρηση τόσο του στρατιωτικού δόγματος του Πενταγώνου, του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, από την πλευρά των κυβερνήσεων Μπους και Ομπάμα, όσο και των προτεραιοτήτων που θέτουν οι στρατιωτικοί τους προϋπολογισμοί. Οι γεωπολιτικές αυτές αναπροσαρμογές δύσκολα μπορούν να γίνουν ειρηνικά. Η απειλή πυρηνικής σύγκρουσης επανέρχεται στον ορίζοντα.

Ταυτόχρονα, ο Ξι Ζινπίνγκ στην Κίνα και ο Πούτιν στη Ρωσία δένουν όλο και σκληρότερα στις εξουσίες τους τόσο για να εξαλείψουν κάθε εσωτερική αντιπολίτευση όσο και για να σταθεροποιήσουν την κυριαρχία τους σε ορισμένες περιοχές (Κριμαία, Χονγκ Κονγκ, Ξινζιάνγκ με τους Ουιγούρους), καθώς και για να προσπαθήσουν να επεκτείνουν τις σφαίρες στρατιωτικής επιρροής τους (Συρία για τον Πούτιν, Θάλασσα της Κίνας και Κέρας Αφρικής για τον Ξι Ζινπίνγκ).

Η θέση της Κίνας στο διεθνές επίπεδο ενισχύεται από την πανδημία, από το 2020. Είναι η χώρα που ξαναέβαλε μπροστά το ουσιαστικό τμήμα της παραγωγής της και βελτίωσε σημαντικά και τις εξαγωγικές της επιδόσεις. Έτσι, μέσα από την εξαγωγή εμπορευμάτων, όπως και με την υλική και ιατρική βοήθεια, καθώς και πιο πρόσφατα με την τροφοδοσία εμβολίων, η Κίνα έχει κάνει ένα άλμα μπροστά στην επιρροή της στην Ασία, στη Λατινική Αμερική και ιδιαίτερα στην Αφρική. Στην Ασία, η Κίνα προσπαθεί να εξισορροπήσει τη “στρατηγική Ινδικού-Ειρηνικού” του Τραμπ και τους στρατιωτικούς του ελιγμούς λανσάροντας τον “Συνολικό Περιφερειακό Οικονομικό Συνεταιρισμό” (RCEP -Comprehensive Regional Economic Partnership) ανάμεσα στην Κίνα και σε 14 ασιατικές χώρες και αναπτύσσοντας το κινεζικό ναυτικό.

Οι ευαλωτότητες και αντιφάσεις της ΕΕ αναδείχτηκαν εύγλωττα από την πανδημία του Covid-19 που την έπληξε σκληρά (το όριο των 500.000 θανάτων ξεπεράστηκε στις αρχές Φλεβάρη): η έκταση της κρίσης, ιδιαίτερα στην περιφέρεια της νότια, τίναξε στον αέρα πολλά από τα απαγορευτικά που είχαν εγγραφεί στις Συνθήκες (είτε για την πολιτική της ΚΤΕ είτε για τις μορφές αλληλεγγύης), ενώ επίσης ανέδειξε και τις διενέξεις μεταξύ κρατών μελών στο ζήτημα των αρμοδιοτήτων (φορολογικών, υγειονομικών,...), αν είναι “κοινοτικές”, κρατικές ή δια-κυβερνητικές. Η πρώτη χρονιά της πανδημίας αποκάλυψε, έτσι, την ανικανότητα της ΕΕ να χρησιμοποιεί οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς πόρους, για να εφαρμόσει κοινή πολιτική προστασίας του πληθυσμού της ενάντια στην πανδημία. Η εξαγορά χρέους αξίας 1850 δισεκατομμυρίων ευρώ από την ΚΤΕ, στο πλαίσιο του προγράμματος επείγουσας εξαγοράς σε περίπτωση πανδημίας (PPEP), και τα 750 δισεκατομμύρια ευρώ της ΕΕ, στο πλαίσιο του εργαλείου προσωρινής ανόρθωσης “Next Generation EU” (και μια αύξηση κατά 14 δισεκατομμύρια ευρώ του ετήσιου προϋπολογισμού της ΕΕ), χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τη στήριξη των τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων σε ένα πλαίσιο όπου η ανάκαμψη των εξαγωγών θα είναι αδύναμη και η κατανάλωση κατά πολύ περιορισμένη εξαιτίας της φτωχοποίησης των λαϊκών τάξεων. Επιπλέον, η βοήθεια της ΕΕ και τα δάνεια Next Generation EU θα συνοδεύονται από προϋποθέσεις που θα ταιριάζουν με τις νεοφιλελεύθερες ευρωπαϊκές απαιτήσεις. Βλέπουμε εδώ το άνοιγμα μιας πρόσθετης φάσης στην κρίση νομιμοποίησης της ΕΕ, καθώς η πανδημία ξαναθέτει το ερώτημα “ποιός θα πληρώσει για την κρίση;” και αναδεικνύει και πάλι την ανικανότητα και την αδικία των σημερινών Συμφώνων απέναντι στην επείγουσα ανάγκη μιας εξισωτικής και αλληλέγγυας ένωσης των πληθυσμών της Ευρώπης και του κόσμου που πλήττονται από το ίδιο πλήγμα.

V. Οι δια-καπιταλιστικές αντιφάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο

Το νεοφιλελεύθερο σχέδιο ήταν μια κοσμοπολίτικη ουτοπία, ένα φαντασιακό, αλλά με μια υπόσχεση για το μέλλον που θα οικοδομείτο πάνω στο μύθο της αμφισβήτησης του κρατισμού και του γραφειοκρατισμού, κρύβοντας τις κοινωνικές του καταστροφές. Ορισμένοι καπιταλιστικοί τομείς, όπως η χρηματοπιστωτική αστική τάξη της Silicon Valley, ήταν και παραμένουν οι αγγελιοφόροι της τριλογίας του φιλελεύθερου μοντερνισμού: παραγωγή, κατανάλωση, πλουτισμός.

Η νεοφιλελεύθερη αυτή ουτοπία έκρυβε τους αντικοινωνικούς και αντιδημοκρατικούς μετασχηματισμούς της παγκόσμιας εμπορευματοποίησης, που ριζοσπαστικοποιήθηκαν και παγκοσμιοποιήθηκαν μετά τη δεκαετία του 1990, επεκτείνοντας τη λογική του ανταγωνισμού, των ιδιωτικοποιήσεων και του επιχειρηματικού πνεύματος σε όλες τις σφαίρες της κοινωνίας. Η νεοφιλελεύθερη ουτοπία προσπαθούσε να κρύψει πως η εφαρμογή νέων τεχνολογιών στο πλαίσιο του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού τείνει να καταστρέφει ένα μεγάλο τμήμα του προϋπάρχοντος κόσμου της εργασίας, δημιουργώντας δισεκατομμύρια θύματα. Το γεγονός ότι οι αρνητικές αυτές διαστάσεις ελαχιστοποιήθηκαν για μερικά χρόνια στην κοινωνική τάξη πραγμάτων αποτελεί ακριβώς την έκφραση της ηγεμονικής ικανότητας του παγκοσμιοποιητικού αυτού σχεδίου.

Είδαμε πως η νεοφιλελεύθερη επίθεση ενέπνευσε μια σειρά από ποικίλες πολιτικές πρωτοβουλίες: τον Ρήγκαν και τη Θάτσερ, αλλά και τους Κλίντον, Φερνάντο Ενρίκε Καρντόσο και Τόνυ Μπλερ, κατόπιν τους Μπους και Λούλα και σήμερα τον Πέδρο Σάντσεθ στην Ισπανία, την Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία, τον Τζο Μπάιντεν στις ΗΠΑ και ακόμα και τον Ξι Ζινπίγκ στην Κίνα. Και είναι ακριβώς επειδή έχει αυτόν τον παγκόσμιο ορίζοντα που ο νεοφιλελευθερισμός μπόρεσε -με ακόμα μεγαλύτερη δύναμη και από τον αντιδημοκρατικό φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα- να αποδομήσει την παλαιότερη αριστερά. Η σοσιαλδημοκρατία, μετά την προδοσία της του διεθνισμού στις αρχές του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, έγινε εργαλείο καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας. Αργότερα, τα γραφειοκρατικά και σταλινικά δικτατορικά καθεστώτα, με την καπιταλιστική παλινόρθωση, διαιώνισαν τις βίαιες μορφές καταναγκασμού και εκμετάλλευσης. Και πιο πρόσφατα τα “προοδευτικά” λατινο-αμερικανικά καθεστώτα των αρχών του 21ου αιώνα παρέμειναν μέσα στο καπιταλιστικό πλαίσιο ενισχύοντας ένα μοντέλο ανάπτυξης τραβηγμένο από τις εξαγωγές, την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και μια πολιτική χαμηλών μισθών, για να παραμένουν ανταγωνιστικά, ακόμα και αν εφάρμοζαν μια πολιτική “φιλάνθρωπης βοήθειας” που στα πρώτα χρόνια μείωσε τη φτώχεια.

Μη όντας αυτοκτονικοί, διάφοροι παγκοσμιοποιημένοι τομείς φλερτάρουν (άνισα), εδώ και τέσσερεις δεκαετίες, με τις ρητορείες της βιώσιμης ανάπτυξης ή του πράσινου καπιταλισμού, χωρίς βέβαια να θέλουν και να υποστούν το βάρος μιας αποτελεσματικής οικολογικής μετάβασης που, όπως ξέρουμε, θα απαιτούσε γιγαντιαία χρήση κεφαλαίου και θα δημιουργούσε τεράστιες συγκρούσεις. Δεδομένης της αδυναμίας αριστερών εναλλακτικών, που σήμερα πρέπει να είναι και φεμινιστικές, αντιρατσιστικές και οικοσοσιαλιστικές, για να μπορούν να είναι και αποτελεσματικές και δυναμικές, η κριτική της παγκοσμιοποίησης συνελήφθη εν μέρει από συντηρητικά εθνικιστικά (ή με αναφορά στην παράδοση) πολιτικά σχέδια, που γενικά είναι ξενόφοβα, ρατσιστικά και “ανωτερότητας”, νεοφασιστικά ή μεταφασιστικά. Αυτά προσπαθούν να στρέψουν τις λαϊκές στερήσεις και εξεγέρσεις κατά της κοινωνικής υποβάθμισης προς αποδιοπομπαίους τράγους, την ώρα που οι “υπέρ της παγκοσμιοποίησης” εμφανίζονται ως “εκσυγχρονιστές” και αναζητούν στήριξη ακόμα και σε φεμινιστικά, ΛΟΑΤΚΙ και αντιρατσιστικά ρεύματα.

Ωστόσο, μόλις κάποιες αριστερές προσωπικότητες ή πολιτικές δυνάμεις παρουσιάσουν ριζοσπαστικές προτάσεις απέναντι στην πολυδιάστατη καπιταλιστική κρίση και προτείνουν συγκεκριμένες λύσεις σε όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και προώθησης των κοινών, τότε διαπιστώνεται πως τέτοιες λύσεις βρίσκουν πολύ πλατιά απήχηση στις λαϊκές τάξεις και στους καταπιεσμένους τομείς: αυτό έγινε με τον Μπέρνι Σάντερς, την Αλεξάντρια Οκάσιο-Κορτές και την “Squad”1 στις ΗΠΑ το 2019 και στις αρχές του 2020, με τον Τζέρεμυ Κόρμπυν και το Εργατικό Μανιφέστο το 2017-2018 στη Μεγάλη Βρετανία, με τον Σύριζα από το 2010 ώς τις αρχές του 2015 στην Ελλάδα, τους Podemos αμέσως μετά τη δημιουργία τους το 2014 στην Ισπανία... Το πρόβλημα μετά προέρχεται από την έλλειψη συνοχής και/ή από τη στροφή προς προσαρμογή τους στο σύστημα.

Οι “παγκοσμιοποιητικές” εναλλακτικές αποκαλύπτουν όλο και σαφέστερα τον αντιδημοκρατικό τους χαρακτήρα, που συνδέεται με τη ριζοσπαστικότητα στις επιθέσεις κατά της κοινωνίας. Παράλληλα, οι εναλλακτικές της άκρας δεξιάς έχουν ως δική τους “καθολικότητα” μόνο τον ξενόφοβο, ιδιαίτερα ισλαμόφοβο, πλανητικό τους άξονα. Οι πολιτικές μίσους τον 21ο αιώνα δεν παίρνουν απλώς τη μορφή υπεράσπισης της κοινότητας απέναντι σε κάποια απειλή, αλλά είναι και η έκφραση ενός φόβου που πηγάζει από τον κοινωνικό δαρβινισμό και τις βουλήσεις της εξουσίας: αυτό είναι που ωθεί προς εξέγερση ενάντια σε οποιοδήποτε καθολικό σχέδιο. Οι συντηρητικοί εθνικισμοί σήμερα, στη μεγάλη τους ποικιλομορφία, είναι εξεγέρσεις κατά της παγκοσμιότητας, εξεγέρσεις κατά του σύγχρονου. Ο όλο και πιο αντιπεριβαλλοντικός και μισογυνικός τους χαρακτήρας χρησιμοποιείται από τα παγκοσμιοποιητικά ρεύματα για να παρουσιαστούν τα ίδια ως οι εκπρόσωποι της πάλης του πολιτισμού κατά της βαρβαρότητας, τη στιγμή που τα ίδια αποτελούν τους κεντρικούς υπαίτιους της καταστροφής των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προστασιών. Επομένως, πέφτει στους ώμους των (αληθινών) αντικαπιταλιστικών και αντισυστημικών εναλλακτικών, στην πάλη τους κατά της πανδημίας και των συμπλεκόμενων κρίσεων τους, να προσφέρουν μια εναλλακτική για φροντίδα, δικαιώματα, ζωή, ενάντια στις διάφορες αυτές μορφές βαρβαρότητας.

VI. Ήττα του Τραμπ: ένα σοβαρό χτύπημα για την άκρα δεξιά

Το εκλογικό αποτέλεσμα στις ΗΠΑ (που παραμένουν πάντα ο ηγεμονικός ιμπεριαλισμός στη Δύση), στο οποίο οι παραμορφώσεις του αμερικανικού εκλογικού συστήματος και τα 70 εκατομμύρια ψήφων υπέρ του Τραμπ βαραίνουν, υπήρξε πάντως ένα σοβαρό πλήγμα για το συντηρητικό, παραδοσιακό και φασιστικό σχέδιο της άκρας δεξιάς σε όλο τον κόσμο. Δεν εξαλείφει, ωστόσο, τη γενικότερη τάση ανάπτυξης αυτής της άκρας δεξιάς.

Παρά τις δυσκολίες που επέβαλε η πανδημία, οι εκλογές του Νοέμβρη στις ΗΠΑ φαίνεται ότι συγκέντρωσαν τη μεγαλύτερη συμμετοχή μετά το 2008. Αυτή η μεγάλη συμμετοχή, αποτέλεσμα της πόλωσης που εκφράστηκε από την αντιρατσιστική εξέγερση και τη δημοκρατική κινητοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, κατέστησε δύσκολο για τον Τραμπ να συνεχίσει να αμφισβητεί το αποτέλεσμα και άνοιξε το δρόμο για την ανάληψη της προεδρίας από τον Μπάιντεν. Η ήττα του Τραμπ διαταράσσει την ορμή αυταρχισμού που επεκτείνεται στον κόσμο, όπως στην Πολωνία, την Ουγγαρία, την Τουρκία, την Ινδία, τις Φιλιππίνες, τη Νικαράγουα, την Αίγυπτο, τη Βραζιλία, τη Βιρμανία, ...

Ο Τραμπ και ο τραμπισμός (καθώς και ο Μπολσονάρο, ο Μόντι, ο Ντουτέρτε, κλπ.) ανήκουν σε μια ευρύτερη τάση μέσα από την οποία διαδίδονται, σε πολλές χώρες, νέες μορφές αυταρχισμού, εναντίωσης στην επιστήμη, κατά του Διαφωτισμού και μεσαιωνικές χιλιαστικές θεωρίες συνωμοσίας. Αυτές εκφράζουν την καχυποψία πλατιών στρωμάτων απέναντι στους κατεστημένους θεσμούς και ενθαρρύνονται και χειραγωγούνται από δυνάμεις της άκρας δεξιάς. Εάν δεν υπάρξουν μαζικές κινητοποιήσεις και νίκες από προοδευτικές δυνάμεις, οι ιδέες αυτές θα μπορούσαν να συνεχίσουν να διαδίδονται. Το καθήκον μας είναι να προσπαθήσουμε να απομονώσουμε τα ρεύματα αυτά, να τα καταπολεμήσουμε και να τα καταγγείλουμε με κάθε τρόπο, γιατί ανοίγουν το δρόμο στον πιο ακραίο αυταρχισμό.

Είναι σαφές πως η διοίκηση Μπάιντεν, όπως και η διοίκηση Ομπάμα (2009-2017), θα προσπαθήσει να επαναφέρει μια κανονικότητα στις διεθνείς σχέσεις, ιδιαίτερα με την Ευρώπη, και να αντικρούσει τις προόδους της Κίνας, διεξάγοντας μια πολιτική περιορισμού της παρακμής. Η δεξιά, που κινητοποιήθηκε γερά μέσα από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα στις εκλογές αυτές, θα παραμείνει ισχυρή, ενώ τα κοινωνικά κινήματα θα πρέπει ενισχύσουν τη δική τους δράση.

VII. Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις της πανδημίας

VII.1. Βίαιη πτώση της δραστηριότητας

Η πανδημία και τα μέτρα που υιοθετήθηκαν για να αντιμετωπιστεί οδήγησαν σε βαθιά ύφεση μιας οικονομίας που δεν είχε ακόμα συνέλθει από την κρίση του 2008, παρά την όλο και πιο σαφή ηγεμονία των μεγάλων εταιρειών της πληροφορικής -τις GAFAM. Με έναν τρόπο φαινομενικά αντιφατικό, η τεράστια οικονομική ύφεση παράγει ταυτόχρονα μια χρηματοπιστωτική φούσκα, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, στην ΕΕ και στην Ιαπωνία. Τα κέρδη από τα χρηματιστήρια και τις άλλες χρηματοπιστωτικές αγορές δεν μπορούν, ωστόσο, να κρύψουν το γεγονός ότι ζούμε στο πιο μακρόχρονο υφεσιακό κύμα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Έτσι, η πανδημία προκαλεί σοβαρές διαταραχές στις αλυσίδες αξίας, πράγμα που έχει οδηγήσει σε μείωση της αποδοτικότητας του κεφαλαίου -εκτός από τους τομείς που επωφελούνται άμεσα από την πανδημία, μεταξύ των οποίων οι μεγάλοι της επικοινωνίας, το ηλεκτρονικό εμπόριο και οι φαρμακευτικές εταιρείες.

Η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας έχει οδηγήσει σε παγκόσμια μείωση του ΑΕΠ κατά 5% περίπου το 2020, που είναι η χειρότερη επίδοση από τη Μεγάλη Κρίση και πενταπλάσια σε ένταση από της κρίσης του 2008-2009. Η σημερινή κρίση έχει την ιδιομορφία του συγχρονισμού σε όλο τον κόσμο, που επιδεινώνεται από τη διεθνή αλληλο-σύμπραξη των αλυσίδων αξίας. Δεν είναι πλέον δυνατόν σε καμία περιοχή ή χώρα να αποκοπεί πλήρως από την τάση των κεντρικών οικονομιών. Και το στοιχείο αυτό συνέβαλε, το 2020, σε γενικευμένη μείωση της παραγωγής και των τιμών των πρώτων υλών, ακόμα και αν παραμένουν ορισμένες διαφοροποιήσεις στα μεγέθη και στην ένταση ανάμεσα σε ηπείρους και χώρες.

Μόνο η Κίνα διατήρησε τη μεγέθυνσή της, έστω και σε αρκετά χαμηλότερο επίπεδο απ’ό,τι στις τελευταίες δύο δεκαετίες (+2,3%). Αντίθετα, η αμερικανική οικονομία υποχώρησε κατά 3,5%, η Ιαπωνία 4,8%, η ευρωζώνη 6,8%, το Ηνωμένο Βασίλειο 7,8%, η Ινδία 8%, το Μεξικό 8,5%, η Βραζιλία 4,1%$, η Ρωσία 3,1% και οι χώρες “χαμηλού εισοδήματος” 1,2%.

Παρόλο που μια κάποια ανάκαμψη αναμένεται για το 2021, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θα καταγράψουν αδύναμη μεγέθυνση στα επόμενα χρόνια, πράγμα που θα οδηγήσει σε αύξηση των ανισοτήτων και της φτώχειας. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο καθώς η μείωση των περιθωρίων κέρδους θα κάνει τους καπιταλιστές και τις κυβερνήσεις να αυξήσουν την πίεση στην απασχόληση και στους μισθούς και να εφαρμόσουν πολιτικές λιτότητας.

VII.2. Αύξηση των ανισοτήτων και της φτώχειας

Η υγειονομική και η οικονομική κρίση θα επιφέρουν ακραία φτώχεια (πράγμα που ορίζεται σε εισόδημα κάτω του 1,9 δολαρίων ημερησίως) σε πάνω από 150 εκατομμύρια πρόσθετους ανθρώπους το 2021, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα (που θα προστεθούν δηλαδή στα 2,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους που βρίσκονται ήδη σε φτώχεια, δηλαδή το 36% του παγκόσμιου πληθυσμού). Από τα 2 δισεκατομμύρια εργαζόμενους στον άτυπο τομέα, το 80% έχει πληγεί σοβαρά από την πανδημία.

Τη στιγμή που οι πιο πλούσιες χώρες αποθηκεύουν εμβόλια για τους πληθυσμούς τους -και αρνούνται να ελαφρύνουν τους κανόνες προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας των φαρμακευτικών εταιρειών για τα εμβόλια, που εξάλλου αναπτύχθηκαν χάρη σε μαζική δημόσια χρηματοδότηση-, πολλές χώρες του Νότου δεν θα έχουν γενικευμένη πρόσβαση στα εμβόλια πριν το 2022, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της People’s Vaccine Alliance.

Έτσι, η πανδημία αναδεικνύει με μεγάλη βία τις ανισότητες πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, στα φάρμακα, στο νερό, στην τροφή και σε αξιοπρεπή στέγαση. Οι πληθυσμοί που έχουν πληγεί περισσότερο από τον ιό και τους ολοκληρωτικούς ή μερικούς εγκλεισμούς είναι αυτοί που ζουν στις πιο επισφαλείς συνθήκες (στις ζώνες όπου η πρόσβαση στη δημόσια υγεία είναι σπάνια ή ανύπαρκτη) και αυτοί που πάσχουν συχνά από παράγοντες συννοσηρότητας, κακής υγείας και κακής διατροφής. Είναι συχνά οι ίδιοι πληθυσμοί που υπέστησαν ήδη απώλειες σε εργασία και σε πόρους.

Στις περισσότερες χώρες, η βία της πανδημίας του Covid-19 είναι το αποτέλεσμα χρόνων μείωσης της χρηματοδότησης για τα συστήματα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Η πανδημία γενικά ενίσχυσε τη βία της καπιταλιστικής κοινωνίας, τις διακρίσεις, τη βία κατά των γυναικών, τη ρατσιστική βία, τις επισφαλείς συνθήκες ζωής, την υποβάθμιση και ανεπάρκεια συγκοινωνιών και στέγασης, καθώς και την διατροφική ανασφάλεια.

VII. 3. Αυξανόμενο δημόσιο χρέος και πολιτικές των κεντρικών τραπεζών

Οι κύριες κεντρικές τράπεζες (Fed, ΚΤΕ, Τράπεζα της Αγγλίας, Τράπεζα της Ιαπωνίας και Τράπεζα της Κίνας) αντέδρασαν με παρόμοιο τρόπο. Έριξαν χιλιάδες δισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ στην οικονομία, για να στηρίξουν τις τιμές των χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων (μετοχές και κρατικά ή ιδιωτικά ομόλογα) και για να αποφύγουν τις χρεοκοπίες και τις μαζικές απώλειες για το 1% των πιο πλούσιων, σε βαθμό που ποτέ δεν έχει ξαναγίνει στην ιστορία του καπιταλισμού και που ξεπερνάει κατά πολύ ό,τι είχαν κάνει μετά το 2008.

Όλες οι κυβερνήσεις εγκατέλειψαν προσωρινά τους στόχους μείωσης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Ωστόσο, ώς τώρα, κανένα μέτρο δεν έχει παρθεί για να φορολογηθούν τα ανώτατα εισοδήματα και περιουσίες, κανένας έκτακτος φόρος δεν έχει επιβληθεί στις επιχειρήσεις που επωφελήθηκαν από την κρίση (Big Pharma, Amazon, Google, ...).

Η τεράστια αύξηση του δημόσιου χρέους θα χρησιμοποιηθεί στα επόμενα χρόνια για να δικαιολογήσει τη συνέχιση των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, του εργατικού δικαίου, των ιδιωτικοποιήσεων και των επιθέσεων κατά των δημοσίων υπηρεσιών. Είναι ουσιαστικό να αμφισβητηθεί η χρήση του δημοσίου χρέους προς όφελος των μεγάλων επιχειρήσεων και να απαιτηθεί η ακύρωση των αθέμιτων δημόσιων χρεών, αρχίζοντας με την αναστολή της αποπληρωμής τους.

VII.4. Πρόσχημα για κρατικό αυταρχισμό

Πολλές χώρες είδαν το 2020 να εφαρμόζονται αυταρχικά μέτρα, καταστάσεις επείγουσας ανάγκης, απαγόρευση κυκλοφορίας, περιορισμοί στις μετακινήσεις, χωρίς να ξεχνάμε και τις μεγάλες “προόδους” στον έλεγχο του πληθυσμού χάρη στις νέες τεχνολογίες. Δεκάδες κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν όσο περισσότερα επείγοντα μέτρα μπορούσαν με πρόσχημα τους υγειονομικούς κινδύνους. Ιδιαίτερα, η πανδημία ήταν η ευκαιρία για τις πιο αντιδραστικές από αυτές να ενισχύσουν τον έλεγχό τους σε όλους τους θεσμικούς μηχανισμούς δίνοντας στις κυβερνήσεις και στους προέδρους εξαιρετικές εξουσίες, που τους επιτρέπουν να αυτονομηθούν ακόμα περισσότερο από τη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία και κυρίως να περιορίσουν ακόμα περισσότερο τα δικαιώματα των πολιτών και τις ελευθερίες.

Τα μέτρα αυτά συνέπεσαν με τη διατήρηση πολλών αυταρχικών κυβερνήσεων, στη Βραζιλία, την Ινδία, τις Φιλιππίνες, την Πολωνία, την Τουρκία, την Αίγυπτο και το Ισραήλ, μεταξύ άλλων -με αρκετές διαφορές ανάμεσά τους στο βαθμό ανάπτυξης της άκρας δεξιάς στο εσωτερικό των καθεστώτων των διαφόρων κρατών.

Στις Φιλιππίνες, η πάλη κατά της πανδημίας αύξησε την πίεση της αστυνομίας και του στρατού, με τον Ντουτέρτε να διατάζει “πυροβολείστε για να σκοτώσετε!” αυτούς που δεν σέβονται τον εγκλεισμό, επιτιθέμενος κατά της ελευθερίας του τύπου και απειλώντας να επιβάλει στρατιωτικό νόμο. Πολλές χώρες χρησιμοποίησαν την πανδημία για να ενισχύσουν το νομοθετικό τους οπλοστάσιο στον περιορισμό των δημοκρατικών δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών. Όπως ο Ντουτέρτε, και ο Βίκτορ Ορμπάν άδραξε την ευκαιρία για να ψηφίσει ένα νόμο που του δίνει πλήρεις εξουσίες και επιτέθηκε και αυτός στα δικαιώματα του τύπου. Στο Μυανμάρ, ο βιρμανικός στρατός οργάνωσε, την 1η Φεβρουαρίου, ένα πραξικόπημα για να ενισχύσει την εξουσία του, ένα “προληπτικό πραξικόπημα”, σε μια πολιτική κατάσταση που έγινε ανεξέλεγκτη. Απέναντι σε μια εξαιρετική λαϊκή αντίσταση, ο στρατός χρησιμοποίησε συστηματικά πυροβόλα όπλα και σκότωσε πάνω από 500 διαδηλωτές σε δύο μήνες.

Στην Πολωνία, η κυβέρνηση ανέλαβε τον άμεσο έλεγχο του πρώτου καναλιού ενημέρωσης. Ο Πούτιν τροποποίησε το Σύνταγμα για να μπορεί να παραμείνει πρόεδρος ώς το 2036. Παντού στον κόσμο, σε δεκάδες χώρες, νομοθεσίες επείγουσας κατάστασης για τον τύπο χρησιμοποιήθηκαν ως σημεία στήριξης για να περικόψουν τις κριτικές στη διαχείριση της πανδημίας, με εκατοντάδες δημοσιογράφους να κυνηγούνται ή και να φυλακίζονται. Πολλές υποτιθέμενα δημοκρατικές κυβερνήσεις ακολούθησαν τον ίδιο ασφαλίστικο δρόμο, προσθέτοντας και νέες μη δημοκρατικές διευθετήσεις σε αυτές που είχαν ήδη υιοθετήσει στο όνομα της πάλης κατά της τρομοκρατίας ή κατά του εμπορίου ναρκωτικών.

VIII. Πανδημίες και κλιματική αλλαγή: προς νέες κοινωνικές καταστροφές

Ο Covid-19 είναι μια ζωονόσος, όπως και άλλοι προηγούμενοι ιοί. Μπορούμε να προβλέψουμε ότι οι ίδιες αιτίες που προκάλεσαν το πέρασμα του ιού αυτού στον άνθρωπο θα έχουν τις ίδιες επιπτώσεις και στα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα πολλαπλασιαστούν τα ερχόμενα χρόνια, με καταστροφικά αποτελέσματα για πολλούς πληθυσμούς.

Από το 1980 ώς το 2000, 100 εκατομμύρια εκτάρια δάσους καταστράφηκαν στη Λατινική Αμερική, στην Αφρική και στην Ασία. Οι υγρές ζώνες, που γνώριζαν ήδη μεγάλη μείωση από τις αρχές του 20ου αιώνα, μειώθηκαν κατά 35% από το 1970 ώς το 2015, την ώρα που πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι εξαρτώνται από αυτές για την επιβίωσή τους. Οι αλλαγές αυτές σπρώχνουν σε μετανάστευση άγρια είδη ζώων, που είναι φορείς παθογόνων και που, ενώ ήταν προηγουμένως απομονωμένα από τον άνθρωπο, έρχονται τώρα σε επαφή με αγροτικούς πληθυσμούς, οδηγώντας σε ανάπτυξη των ζωονόσων.

Πέρα από τις ζημιές που επιφέρει η αποψίλωση των δασών, η κλιματική αλλαγή αλλάζει και το φυσικό μας περιβάλλον, εξαιτίας της έλλειψης νερού και των ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων, καθώς και διαταράσσοντας τα οικοσυστήματα. Έτσι, όμως, ευνοεί και την ανάδυση νέων επιδημιών, σε συνδυασμό και με την αύξηση των ροών των ανθρώπινων και εμπορικών μετακινήσεων και με τις αλλαγές χρήσης της γης. Τα κουνούπια φορείς παθογόνων μετακινούνται προς περιοχές που άλλοτε ήταν ήπιες. Το ίδιο συμβαίνει και με τα τσιμπούρια, που είναι φορέας της ασθένειας του Lyme. Το 70% του βόρειου παγωμένου εδάφους θα μπορούσε να εξαφανιστεί ώς το 2100. Και, πέρα από τη μαζική απελευθέρωση μεθανίου, η απόψυξη αυτή θα επιτρέψει σε ιούς και βακτήρια να βγουν από φυτική και ζωική ύλη που ήταν ώς τώρα ενταφιασμένη.

Η παγκοσμιοποίηση πολλαπλασιάζει τους κινδύνους οικολογικών καταστροφών, ζωονόσων και τη γρήγορη διάδοσή τους σε παγκόσμιο επίπεδο και είναι επιβεβαιωμένο πως οι συνθήκες ζωής και στέγασης των λαϊκών τάξεων και οι πολιτικές γερών περικοπών στα κοινωνικά κονδύλια θα επιδεινώσουν τους κινδύνους επιδημιών για τις τάξεις αυτές και για όλους τους κοινωνικά ευάλωτους τομείς, όπως τους αγρότες, τους μετανάστες, τους πληθυσμούς ιδιαίτερων φυλών, τους αυτόχθονες λαούς.

Όλα αυτά υπογραμμίζουν την ανάγκη να ενισχυθούν, να οικοδομηθούν κοινωνικά κινήματα και κινητοποιήσεις αντίστασης και υπεράσπισης των συνθηκών ζωής των εργαζόμενων τάξεων και των καταπιεσμένων, καθώς και των αγώνων ενάντια στην κοινωνική αδικία και στις διακρίσεις, γιατί, για μια ακόμα φορά, οι λαϊκές τάξεις είναι τα πρώτα θύματα των νέων αυτών πανδημιών.

IX. Οι αντιστάσεις δεν έχουν σταματήσει

Το 2019 σημαδεύτηκε από μαζικές εξεγέρσεις σε διάφορες περιοχές του κόσμου, ιδιαίτερα στην Αφρική (Σουδάν, Αλγερία και Λιβύη, ενάντια στα δικτατορικά καθεστώτα), στη Μέση Ανατολή (όπως στο Λίβανο, το Ιράκ και το Ιράν), στην κεντρική και νότιο Αμερική (Πόρτο Ρίκο, Ονδούρα, Κόστα Ρίκα, Παναμάς, Αϊτή, Ισημερινός, Χιλή, Κολομβία και Βολιβία), αλλά και σε ασιατικές χώρες όπως η Ινδονησία και το Καζακστάν και ακόμα και στη μικρή Μάλτα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον εναλλακτικό ιστότοπο Mediapart, τη χρονιά αυτήν υπήρξαν κινητοποιήσεις σε 32 χώρες. Γενικά ήταν εκρήξεις για οικονομικούς και δημοκρατικούς λόγους2.

Εάν προσθέσουμε τις διαμαρτυρίες των γυναικείων κινημάτων στη Λατινική Αμερική και στην Ευρώπη και την παγκοσμιοποιημένη κινητοποίηση της νεολαίας για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, καθώς και τη δημοκρατική αντίσταση στο Χονγκ Κονγκ και τους κοινωνικούς αγώνες στη Γαλλία, είχαμε ίσως μια από τις περιόδους με τις μεγαλύτερες και πιο λαϊκές κινητοποιήσεις από το 1968. Οι κινητοποιήσεις έδειχναν ήδη την ανάδυση ενός προοδευτικού αντίβαρου στο παγκόσμιο σενάριο που διαμορφώθηκε μετά το 2016, όταν τα σχέδια της δεξιάς άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να επεκτείνονται με τη νίκη του Μπρέξιτ και του Τραμπ. Το 2019, ισχυρά αντινεοφιλελεύθερα κινήματα άρχισαν να αναδύονται και να συνδυάζουν δημοκρατικούς και αντι-αυταρχικούς αγώνες, οδηγώντας ενίοτε ακόμα και σε ήττα τυραννικά καθεστώτα.

Σε αυτό το κύμα αντίστασης, η πανδημία έφερε μια σχετική παύση. Αλλά ταυτόχρονα η πανδημία ανέδειξε και τις καταστροφικές επιπτώσεις της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, της αποψίλωσης των δασών, του καταστροφικού απολογισμού από τις κοινωνικές πολιτικές, των αδιεξόδων των κυβερνήσεων που ευνοούν το καπιταλιστικό κέρδος και όχι την ευημερία του λαού. Η πανδημία επίσης έφερε στο φως την επισφάλεια στην οποία ζει μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού που υποφέρει από τις κοινωνικές ανισότητες και τις διακρίσεις, ιδιαίτερα τις γυναίκες και τους εργαζόμενους μειονοτικών φυλών.

Έτσι, οι αγώνες που αναδύθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας, πέρα από τα ιδιαίτερα ζητήματα όπως για την ασφάλεια των συνθηκών εργασίας, για την αστυνομική βία, για την αύξηση των πόρων στις υπηρεσίες υγείας ή για το δικαίωμα στην έκτρωση, είχαν επίσης σαν κοινό παρονομαστή τις δημοκρατικές και αντιρατσιστικές διεκδικήσεις, την απόρριψη των διεφθαρμένων καθεστώτων και την άρνηση να περιοριστούν να κοινωνικά δικαιώματα -σαν να ήταν στη συνέχεια του κύματος που είχε ξεκινήσει πιο πριν. Σε αυτό το νέο στάδιο πρέπει να υπογραμμιστούν:

Οι επαγγελματικοί αγώνες των ουσιαστικών εργαζομένων, ιδιαίτερα στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης, για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στις επικίνδυνες συνθήκες εργασίας τους, αναπτύχθηκαν από το πρώτο κύμα τον Μάρτιο-Απρίλιο 2020. Η επισφάλεια ορισμένων τομέων (εμπόριο και διανομή) επίσης οδήγησε σε απεργίες, όπως στις αποθήκες της Amazon και σε πολλά εργοστάσια τροφίμων στις ΗΠΑ.
Παρά την αυξανόμενη πανδημία, στις 8 Μαρτίου 2020, ήταν μαζικές οι κινητοποιήσεις των γυναικών για προβλήματα που είχαν ήδη τεθεί τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα για την αρσενική βία (γυναικοκτονίες, καταχρήσεις και παρενοχλήσεις κάθε είδους), που επιδεινώθηκε από τους εγκλεισμούς. Οι γυναικείες ομάδες κινητοποιήθηκαν για να στηρίξουν αγωνιζόμενους τομείς εργαζομένων κλειδιά, με πολύ έντονη γυναικεία παρουσία, και σε αλληλεγγύη με τα κινήματα κατά της ρατσιστικής και αστυνομικής βίας, στα οποία οι γυναίκες έπαιξαν επίσης ένα ρόλο πρώτης γραμμής. Το κίνημα στην Πολωνία κατά του περιορισμού του δικαιώματος έκτρωσης μετατράπηκε σε πρόκληση απέναντι στο ίδιο το πολιτικό σύστημα, που βασίζεται σε ένα συμβιβασμό ανάμεσα στους οπαδούς της κυβέρνησης και στην καθολική εκκλησία, και για ένα δημοκρατικό καθεστώς. Στα τέλη της χρονιάς, το κίνημα στην Αργεντινή κινητοποιήθηκε και πάλι για να στηρίξει τα κοινοβουλευτικά μέτρα με στόχο τη νομιμοποίηση της έκτρωσης. Στη Ναμίμπια, διαδηλώσεις κατά της σεξιστικής βίας και των γυναικοκτονιών πήραν τους δρόμους τον Οκτώβρη.
Την ώρα που οι περιορισμοί του απαγορευτικού άρχισαν να αίρονται, κατά το “πρώτο κύμα” του covid-19, η έκρηξη του κινήματος Black Lives Matter στις ΗΠΑ επεκτάθηκε σε διαδηλώσεις κατά του ρατσισμού και της αστυνομικής βίας σε όλο τον κόσμο. Το κίνημα για τα δικαιώματα των μεταναστών, κατά της αστυνομικής βίας και, κατόπιν, κατά των νέων κατασταλτικών νομοθεσιών μεγάλωσε στη Γαλλία.
Στο τρίτο τρίμηνο, ένα πλατύ δημοκρατικό κίνημα αναδύθηκε στην Ταϊλάνδη, προκαλώντας τη μοναρχία. Στη Λευκορωσία, ένα μαζικό κίνημα αναπτύχθηκε, το οποίο αμφισβήτησε την αντιδημοκρατική επανεκλογή του αυταρχικού προέδρου Λουκατσένκο.
Διάφορα κύματα κινητοποιήσεων διαπέρασαν την Ινδία: ενάντια στις νεοφιλελεύθερες και ρατσιστικές πολιτικές της κυβέρνησης Μόντι, ιδιαίτερα γύρω από την τροπολογία του νόμου για τους πολίτες, μια γενική απεργία στις 26 Νοεμβρίου και μια τεράστια κινητοποίηση αγροτών που ταρακούνησε τη βόρεια Ινδία και το Δελχί, πρωτεύουσα της χώρας. Το κίνημα παρατάθηκε επί μήνες και κατέληξε σε μερική νίκη το Φλεβάρη του 2021.
Στην Ελλάδα, η αριστερά κατάφερε να οργανώσει μια τεράστια αντιφασιστική διαδήλωση στις 7 Οκτωβρίου 2020, η οποία οδήγησε στην καταδίκη του νεοναζιστικού κόμματος Χρυσή Αυγή ως εγκληματικής οργάνωσης. Μεγάλες ενωτικές κινητοποιήσεις, με έντονη συμμετοχή της νεολαίας επίσης έγιναν το Φλεβάρη και Μάρτη 2021 κατά της καταστολής.
Στον Μαυρίκιο, υπήρξε λαϊκή κινητοποίηση κατά της ρύπανσης και για την προστασία της βιοποικιλότητας, μετά από το ναυάγιο ενός πετρελαιοφόρου στα ανοικτά των ακτών.
Παρά την ιδιαίτερη καταστολή, το κίνημα υπέρ της δημοκρατίας στο Χονγκ Κονγκ συνέχισε σε όλο το 2020, όπως και το κίνημα στο Λίβανο κατά των κυβερνητικών πολιτικών. Τον Ιούλιο, στο Μαλί, μαζικές κινητοποιήσεις κατάφεραν να οδηγήσουν στην πτώση του νεοφιλελεύθερου προέδρου. Στην Τανζανία, στη Γουινέα και την Ακτή του Ελεφαντοστούν, υπήρξαν λαϊκές κινητοποιήσεις κατά της εκλογικής νοθείας.
Στη Νιγηρία, μια μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση διεξήχθη κατά της αστυνομικής βίας τον Οκτώβρη, μέσα από το κίνημα #StopSARS, που κυρίως οργανώθηκε από νέους. Επίσης διαδηλώσεις νέων οργανώθηκαν και στην Αγκόλα κατά της ανεργίας, της διαφθοράς και των κοινωνικών αδικιών, ενώ και στο Ιράκ αναπτύχθηκε, από τις αρχές Οκτώβρη 2019, ένα κίνημα νεολαίας μεταξύ πολλών πόλεων, που οργανώθηκε ανεξάρτητα από εντάξεις σε θρησκευτικές κοινότητες, σε πολιτοφυλακές και ομάδες, και προέβαλε διεκδικήσεις πολιτικής φύσης (καταγγέλλοντας τη διαφθορά της πολιτικής ηγεσίας) καθώς και για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (για κοινωνική δικαιοσύνη και κατά της φτώχειας) και κατά της παρουσίας ξένων δυνάμεων (Ιράν και ΗΠΑ). Στην Ουγγαρία, υπήρξε μια φοιτητική κινητοποίηση κατά της ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Στη Λατινική Αμερική, οι μεγάλοι αγώνες της περιόδου 2019 και 2020 οδήγησαν σε σημαντικές εκλογικές νίκες. Στη Χιλή, το κίνημα κατά της μεταρρύθμισης, τον Οκτώβρη και Νοέμβρη 2019, που προωθήθηκε από οργανωμένες γυναίκες, κέρδισε μια ιστορική νίκη στο δημοψήφισμα για νέο Σύνταγμα ένα χρόνο αργότερα. Οι αγρότες και εργαζόμενοι στη Βολιβία αντιστάθηκαν σκληρά, με πολλούς νεκρούς, στις κατασταλτικές πρακτικές της πραξικοπηματικής κυβέρνησης της Άνιες και επανέφεραν στην εξουσία το MAS στις εκλογές του Οκτώβρη 2020 -μετά από μια μεγάλη λαϊκή εξέγερση τρεις μήνες νωρίτερα, για να εμποδιστεί μια νέα μετάθεση των εκλογών. Στο Πουέρτο Ρίκο, ένα νέο πολιτικό κίνημα -το Κίνημα για τη νίκη των πολιτών (MVC), που προήλθε από τις δημοκρατικές κινητοποιήσεις του 2019- αναδύθηκε ισχυρά κατά τις εκλογές του Οκτώβρη. Στο Περού, το Νοέμβρη, μεγάλες κινητοποιήσεις νέων ενάντια στο σημερινό πολιτικό σύστημα απαίτησαν την αποπομπή ενός πραξικοπηματία ηγέτη και αλλαγές στο νεοφιλελεύθερο Σύνταγμα. Στη Γουατεμάλα, μια λαϊκή εξέγερση απέρριψε το σχέδιο προϋπολογισμού για το 2021 και απαίτησε την παραίτηση του Προέδρου. Ακόμα και στις χώρες που αγγίχτηκαν λιγότερο από τη διαδικασία αυτήν, όπως η Κολομβία, υπήρξαν κινητοποιήσεις (μια γενική απεργία με υποστήριξη και των αγροτών) και νίκες (όπως η φυλάκιση του Ουρίμπε), με δυνατότητες ανασύνθεσης στην αριστερά και στην αντιπολίτευση προς τον ουριμπισμό.
Στη Μυανμάρ, η αντίσταση του λαού αντιμετωπίζει με εξαιρετικό θάρρος την αιματηρή καταστολή που διεξάγει ο στρατός από τις αρχές Φλεβάρη 2021. Σε αυτήν συμμετέχουν ενεργά και τομείς της βιομηχανικής εργατικής τάξης, ιδιαίτερα σε κινεζικές επιχειρήσεις, τη στιγμή που η κινεζική κυβέρνηση υποστηρίζει τους πραξικοπηματίες στρατιωτικούς.

X. Οι μεγάλες προκλήσεις για τα νέα κινήματα εργαζομένων και λαών

Πολλές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν προσωρινά τα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού και οι κρατικές παρεμβάσεις επισκίασαν εν μέρει την “ελεύθερη χείρα της αγοράς” στη διαχείριση της επείγουσας υγειονομικής κατάστασης. Ο ουσιαστικός ρόλος των εργαζομένων μέσα στην κοινωνία αναδείχτηκε, ιδιαίτερα για όσους και όσες βρέθηκαν “στην πρώτη γραμμή”, στις υπηρεσίες περίθαλψης και στις κοινωνικές υπηρεσίες, στις μεταφορές, την επιμελητεία, την τροφοδοσία, την εκπαίδευση. Η ιδέα αυτή για όσα διακυβεύονται οικονομικά και κοινωνικά, αλλά και η ίδια η συλλογική αλληλεγγύη που εκφράστηκε στις εργατικές συνοικίες, ενισχύουν την ιδέα πως ο μετά τον Covid-19 κόσμος δεν πρέπει να μοιάζει με τον κόσμο πριν. Το ότι δηλαδή η ζωή, η υγεία, η στέγαση, οι θεμελιακές ανάγκες του πληθυσμού θα πρέπει να καθοδηγούν τη ζωή στην κοινωνία και την οργάνωση της οικονομίας, αντίστροφα από ένα σύστημα όπου τα συμφέροντα των καπιταλιστών επικρατούν των υπολοίπων.

Υπήρξαν επίσης και ισχυρές δημοκρατικές διεκδικήσεις, η βούληση για τις εργατικές τάξεις να μην υπομείνουν την πανδημία και τις κρατικές αποφάσεις, αλλά να οργανωθούν για να διαχειριστούν την κατάσταση στους χώρους εργασίας, στις συνοικίες και σε διάφορα μέρη. Υπήρξε επίσης συχνά και απόρριψη της αστυνομικής βίας, της λογοκρισίας του τύπου, των ρατσιστικών και ξενόφοβων διακρίσεων, της σεξιστικής βίας, που ενισχύθηκαν με τους εγκλεισμούς.

Έτσι, αντικειμενικά, η πανδημία δημιούργησε έναν κοινό παρονομαστή για τις κοινωνικές κινητοποιήσεις: τον καπιταλισμό και όλες τις επιπτώσεις του συστήματος αυτού, όταν ο κόσμος αντιμετωπίζει μια πανδημία. Ωστόσο, οι πολιτικές αλλαγές στις περισσότερες χώρες δεν μεταφράζονται σε μεγαλύτερη διάθεση των κυβερνήσεων να αμφισβητήσουν τα νεοφιλελεύθερα δόγματα.

Εμείς, επαναστάτες, πρέπει να διπλασιάσουμε τις προσπάθειές μας για να αναλάβουμε πρωτοβουλίες με στόχο:

τη σύγκλιση των αγώνων (κάθε τύπου ενότητας στη δράση, ακόμα και πλατιά μέτωπα με πολύ συγκυριακούς στόχους).
Να ενθαρρύνουμε την αυτο-οργάνωση στη βάση -εργατική, λαϊκή, φεμινιστική, αντιρατσιστική, περιβαλλοντική, κοινοτική- και όλα τα συντονιστικά τους όργανα.
Να πείσουμε τα κινήματα για τη σημασία της διεθνούς αλληλεγγύης και οργάνωσης για να ισχυροποιηθούν.
Να ενθαρρύνουμε την πιο πλατιά προγραμματική ενότητα των αντισυστημικών δυνάμεων.
Να επεξεργαστούμε, μαζί με τα κινήματα που προωθούν δημοκρατικούς, οικολογικούς, κοινωνικούς και κλαδικούς αγώνες, που προσκρούουν όλο και περισσότερο στον καπιταλισμό και στις κυβερνήσεις του, έτσι ώστε με αυτή τη δουλειά να πειστούν οι άνθρωποι για την ανάγκη ριζικής ρήξης με το ρατσιστικό, πατριαρχικό και ληστρικό καπιταλιστικό σύστημα.

Υπάρχουν δύο μεγάλοι κίνδυνοι για τα λαϊκά κινήματα:

(1) είναι η διάδοση των θεωριών συνωμοσίας, που ευνοούν την κοινωνική παθητικότητα, εκτρέπουν από τις αντικαπιταλιστικές διεκδικήσεις και ευνοούν μια πορεία προς την άκρα δεξιά.
(2) είναι η εφαρμογή από τις κυβερνήσεις και τους καπιταλιστές της “στρατηγικής του σοκ” στη βάση του Covid-19, μέσω της εφαρμογής και μονιμοποίησης όχι μόνο αυταρχικών λύσεων και κατάργησης των δημοκρατικών ελευθεριών, αλλά και υπερ-φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων.

Αυτοί ενισχύουν την ανάγκη να περάσουμε στην επίθεση, στηριζόμενοι στα κοινωνικά κινήματα των τελευταίων μηνών, για να συντονιστούν οι μετέχοντες και οι ηγεσίες των κινημάτων αυτών, έτσι ώστε να προωθηθούν επείγουσες αντικαπιταλιστικές απαντήσεις στην επείγουσα κατάσταση, κοινωνική, δημοκρατική, φεμινιστική, περιβαλλοντική, αντιρατσιστικών αγώνων και στην πάλη κατά των διακρίσεων. Στην ίδια κατεύθυνση, το πλαίσιο αυτό αυξάνει την ανάγκη, για τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που αγωνίζονται για τον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, να οικοδομηθούν κοινά μέτωπα, συγκλίσεις που προωθούν σαφώς μια σοσιαλιστική και επαναστατική εναλλακτική.

Το ακραίο επίπεδο της πολυδιάστατης κρίσης του καπιταλισμού δικαιολογεί περισσότερο από ποτέ την ανάγκη απαλλοτρίωσης των καπιταλιστών, αρχίζοντας από τους εξής τομείς: υγεία (όπου συμπεριλαμβάνονται και οι Big Pharma), ενέργεια, χρηματοπιστωτικός τομέας και γεωργία. Η κρίση φέρνει στην ημερήσια διάταξη την ανάγκη σοσιαλιστικού σχεδιασμού που να ελέγχεται από τους πολίτες. Η κρίση νομιμοποίησης της διακυβέρνησης επίσης αναγκάζει να υπογραμμίσουμε την ανάγκη να ανοίξουν διαδικασίες συντακτικών συγκροτήσεων για να αλλάξει ριζικά η πολιτική και νομική δομή της κοινωνίας.

XI. Απέναντι στην πολυδιάστατη κρίση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού συστήματος, να ανοικοδομήσουμε μια επαναστατική, διεθνιστική, φεμινιστική και οικοσοσιαλιστική αριστερά

Οι κοινωνικές διαμαρτυρίες των δύο τελευταίων χρόνων, από το επίπεδο ριζοσπαστισμού και πόλωσης που τις χαρακτήρισε, ανέδειξαν μια βούληση να αμφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Η έντονη συμμετοχή νέων, πληθυσμών μειονοτικών φυλών, η έντονη παρουσία γυναικών και σε ηγετικές θέσεις στις κινητοποιήσεις, αποδεικνύουν ότι οι νέες γενιές προσφέρουν σημαντική πηγή ριζοσπαστισμού, ποικιλομορφίας, δυναμισμού και ανανέωσης των δομών στα ίδια τα κινήματα.

Ωστόσο, όσο πιο σημαντικοί και πιο εκτεταμένοι είναι οι αγώνες, τόσο μεγαλύτερη είναι και η απόκλιση ανάμεσα στο δυναμισμό των κινητοποιήσεων αυτών και στην αδυναμία των εναλλακτικών πολιτικών απαντήσεων. Οι πολλαπλοί μαζικοί αγώνες των τελευταίων χρόνων δεν είδαν να αναδύονται ή να συγκροτούνται σε πλατιά κλίμακα νέες οργανωμένες αντικαπιταλιστικές δυνάμεις και δεν έχουν ακόμα οδηγήσει στη δημιουργία νέων πολιτικών εργαλείων που να είναι σε θέση να ενισχύσουν τα ίδια τα κινήματα.

Το στοιχείο που σήμερα λείπει είναι η ανάδυση μιας εναλλακτικής που να ενσαρκώνει έναν αυθεντικό ριζοσπαστισμό και να παίζει πολιτικό ρόλο ανάλογο με αυτόν του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα -εμπλουτισμένο με τις συσσωρευμένες εμπειρίες και με τους μεγάλους αγώνες χειραφέτησης και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης που υπάρχουν σήμερα.

Για αυτό είναι αναγκαίες οι πρωτοβουλίες για να προωθηθεί η ταξική συνείδηση και να οικοδομηθούν πολιτικά μέτωπα πάνω στη βάση όλων των κοινωνικών αγώνων κατά όλων των μορφών εκμετάλλευσης και καταπίεσης, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ήττα τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, σε καταπολέμηση της άκρας δεξιάς και σε ξεπέρασμα της θεσμικής αριστεράς.

Ως θετικό στοιχείο για προχώρημα προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να επισημανθεί το υψηλό επίπεδο κοινωνικής συγκρουσιακότητας που συσσωρεύεται στο καζάνι της εφαρμογής πολλαπλών περιορισμών στα κινήματα και στις ελευθερίες με πρόσχημα την πανδημία του κορονοϊού από τις κυβερνήσεις σε πολλές χώρες. Η πολιτική δράση πρέπει να προσαρμοστεί στο νέο σενάριο.

Η συμβολή της Διεθνούς μας στην ανάδυση μιας τέτοιας ριζοσπαστικής εναλλακτικής θα γίνει με πλουραλιστικό, δημοκρατικό τρόπο και με εγγραφή της μέσα στους αγώνες που συναρθρώνονται σε διάφορα γεωγραφικά επίπεδα. Ο στόχος είναι να αναδυθεί μια “μεταβατική δυναμική” με βάση τις κινητοποιήσεις για τα θεμελιακά διακυβεύματα από το τοπικό ώς το πλανητικό επίπεδο, περνώντας και από το εθνικό επίπεδο. Πρέπει να προωθηθεί η μαζική αυτο-οργάνωση, για να υπερασπιστούμε τα κεκτημένα και να κερδίσουμε και νέα κοινωνικά και περιβαλλοντικά δικαιώματα ενάντια σε όλες τις σχέσεις κυριαρχίας και τους θεσμούς που τις διαιωνίζουν. Κάθε μερικός αγώνας, αν δεν εκτραπεί προς τη “ρεαλιστική” αποδοχή των αδικιών, μπορεί να δώσει αυτοπεποίθηση, να τονώσει τη φαντασία, να συμβάλει στην αλλαγή του συσχετισμού δύναμης σε όλα τα επίπεδα.

Ως 4η Διεθνής, παίρνουμε πρωτοβουλίες για συζήτηση και επεξεργασία των προγραμματικών απαντήσεων στις προκλήσεις της σημερινής φάσης της συστημικής κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος με όλους τους ενεργούς πρωταγωνιστές αυτών των αγώνων. Αυτό θα μας επιτρέψει τόσο να ισχυροποιήσουμε τις δικές μας προτάσεις όσο και να ευνοήσουμε τις αναγκαίες συγκλίσεις για να προχωρήσουμε σε μια επαναστατική προοπτική.

Διεθνής Επιτροπή της 4ης Διεθνούς

Μάρτιος 2021

[Η απόφαση αυτή υιοθετήθηκε στις γενικές της γραμμές στις 24 Φεβρουαρίου (48 υπέρ, 6 κατά, 1 λευκό, 1 αποχή) και δημοσιεύτηκε, στην ολοκληρωμένη της έκδοση, στις 31 Μαρτίου 2021]

1“Squad” είναι το άτυπο όνομα μιας ομάδας τεσσάρων γυναικών που εξελέγησαν στις εκλογές του 2018 στη Βουλή των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ. Είναι οι: Alexandria Ocasio-Cortez από τη Νέα Υόρκη, η Ilhan Omar από τη Μινεσότα, η Ayanna Pressley από τη Μασαχουσέτη και η Rashida Tlaib από το Μίσιγκαν. Όλες τους είναι γυναίκες, έγχρωμες, κάτω των 50 ετών και ανήκουν στην αριστερή πτέρυγα του Δημοκρατικού Κόμματος.

2« L’atlas planétaire des colères populaires », Mediapart.fr, 24 Νοέμβρη 2019, Donatien Huet.