Η παγκόσμια οικονομία σε έναν πλανήτη σε κρίση: υλικοτεχνικές διαταραχές, πληθωρισμός, οικονομικός πυρετός. Αυξανόμενες ανισότητες, αντίσταση και λαϊκά αιτήματα

Αυτό το κείμενο ήταν ένα από τα τρία που παρουσιάστηκαν για να ανοίξει μια συζήτηση για τη διεθνή κατάσταση στη συνεδρίαση της Διεθνούς Επιτροπής τον Φεβρουάριο του 2022, τα οποία μαζί θα αποτελέσουν τη βάση για τη μελλοντική μας ανάλυξη.1

 

1. Συνεχιζόμενη υγειονομική κρίση με άνισες επιπτώσεις

- Η γενική κρίση του καπιταλισμού συνδέεται με μια κρίση του μεταβολισμού της ανθρώπινης κοινωνίας και του γήινου συστήματος. Γινόμαστε μάρτυρες μιας αλυσίδας κρίσεων: η φαινομενική έξοδος από μια κρίση μας οδηγεί γρήγορα σε μια νέα κρίση.

- Το COVID-19 απέχει πολύ από του να τελειώσει, το τρέχον στάδιο μπορεί να χαρακτηριστεί σαν παγκόσμια υγειονομική κρίση. Η ασθένεια φαίνεται να αποκτά ενδημικό χαρακτήρα2 , τείνοντας να αυξήσει μόνιμα τη θνησιμότητα των πιο ευάλωτων πληθυσμών. Αυτό επιβεβαιώνει τις αναλύσεις που συνδέουν την εμφάνιση νέων ασθενειών με τις συνθήκες της ανθρώπινης ζωής σε έναν πλανήτη πεπερασμένο και με υποβαθμισμένη βιοποικιλότητα.

- Τα ποσοστά εμβολιασμού παραμένουν εξαιρετικά άνισα, με περισσότερο από τα δύο τρίτα, κατά μέσο όρο, στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά με λιγότερο από 10% στις "λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες". Αυτό αναδεικνύει τον παραλογισμό του φαρμακευτικού συστήματος, το οποίο υποτάσσεται στα συμφέροντα των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών και όχι στα κριτήρια της παγκόσμιας δημόσιας υγείας. Η εμφάνιση νέων παραλλαγών είναι επίσης αποτέλεσμα αυτού του άνισου εμβολιασμού. Αυτό το χάσμα εμβολιασμού συνεπάγεται επίσης ανισότητες στην ανάπτυξη και την ανάκαμψη της απασχόλησης, κοινωνικές ανισότητες και χάσματα στην παραγωγικότητα της εργασίας3.

- Σε αυτό πρέπει να προστεθεί η καταστροφή των εθνικών δημόσιων συστημάτων υγείας, ιδίως των νοσοκομείων, από την παγκόσμια νεοφιλελεύθερη επίθεση των τελευταίων δεκαετιών, τόσο στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες όσο και στον Νότο συνολικά. Αυτή η ποιοτική υποβάθμιση έχει ενισχύσει σημαντικά τις υγειονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της επιδημίας του κοροναϊού. Ο ανθρώπινος απολογισμός της πανδημίας του Κόβιντ θα γίνει πραγματικά γνωστό ς μόνο όταν συγκεντρωθούν συγκρίσεις της θνησιμότητας στα διάφορα μέρη του κόσμου, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την περίοδο της πανδημίας.

2. Έκρηξη των ανισοτήτων

- Η περίοδος της πανδημίας υπήρξε περίοδος εξαιρετικά μεγάλων κερδών για ορισμένες περιουσίες. Έκτακτα κέρδη για τις μεγαλύτερες εταιρείες, το οποίο συνέβαλε μερικά στην ιδιαίτερη άνοδο των χρηματιστηριακών αξιών.4 Ο S&P 500 αυξήθηκε κατά 27% το 2021, με 11 εταιρείες να διπλασιάζουν τη χρηματιστηριακή τους αξία.

- Σύμφωνα με την Oxfam, "οι περιουσίες των δισεκατομμυριούχων αυξήθηκαν περισσότερο στους 19 μήνες της πανδημίας από ό,τι την τελευταία δεκαετία". "Ενώ οι περιουσίες των 10 πλουσιότερων δισεκατομμυριούχων του κόσμου διπλασιάστηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, 160 εκατομμύρια άνθρωποι έπεσαν στη φτώχεια”. Αυτή η έκρηξη της ανισότητας συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Οι γυναίκες, οι φυλετικές ομάδες και οι άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες πλήττονται περισσότερο από τη βία των ανισοτήτων.

- Η πανδημία έχει επίσης μεταθέσει τον στόχο της ισότητας των φύλων από τα 99 έτη στα 135 έτη, εάν παραταθεί ο σημερινός ρυθμός. 252 άνδρες μοιράζονται σήμερα περισσότερο πλούτο από ό,τι το ένα δισεκατομμύριο κορίτσια και γυναίκες που ζουν στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική μαζί.5

- Η επισφάλεια που ενισχύεται από το μερικό κλείσιμο των κέντρων εργασίας, τη διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας, η κατάρρευση και ο μερικός ή ολικός στραγγαλισμός των συστημάτων υγείας, έχει πλήξει κυρίως τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς, τους εργαζόμενους, τις γυναίκες και τους φυλετικούς πληθυσμούς. Έτσι, οι αφρικανικοί πληθυσμοί έχουν επιβαρυνθεί από την παράλυση των παραγωγικών τομέων, του τουρισμού και του πολύ σημαντικού άτυπου τομέα που τους περιβάλλει, έχουν επίσης στραγγαλιστεί από το ατελείωτο χρέος, που επιβάλλεται όλο και περισσότερο στους ιδιώτες πιστωτές - χωρίς να τους αφορούν οι αναστολές πληρωμής του χρέους που κατά καιρούς αποφασίζονται από τους διεθνείς οργανισμούς - και γίνονται όλο και περισσότερο στόχος του κλεισίματος των ευρωπαϊκών συνόρων στις ανθρώπινες μετακινήσεις.

- Η πανδημία και η κλιματική και περιβαλλοντική κρίση έχουν, επομένως, οξύνει μαζικά τις ανισότητες καθώς και την αίσθηση και την πραγματική εμπειρία αυτών των ανισοτήτων. Η ανεπάρκεια, μέσω της υποχρηματοδότησης και της αντιδημοκρατικής κατανομής, των πόρων της κοινωνίας όσον αφορά τη φροντίδα του πληθυσμού της έχει αναδειχθεί έντονα. Με τον όρο φροντίδα εννοούμε όλους τους κοινωνικούς πόρους: υγεία, εκπαίδευση, στέγαση, αναψυχή και πολιτισμός, απασχόληση και εισόδημα, πολιτικά δικαιώματα, που επιτρέπουν στους ανθρώπους να απολαμβάνουν ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο.

- Αυτή η αίσθηση ανισότητας προκάλεσε διαμαρτυρίες και αγώνες, ακόμη και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τότε που οι περιορισμοί της κοινωνικής δραστηριότητας ήταν οι πιο αυστηροί. Αν και είχαν κάποιες περιορισμένες επιτυχίες, οι αγώνες αυτοί δεν μετατράπηκαν σε μια γενική αμφισβήτηση της σημερινής κοινωνίας παρά κάποια μαζικά κινήματα για δημοκρατία..

- Εν τω μεταξύ, παραμένει το πλαίσιο μιας συνεχιζόμενης μεταναστευτικής κρίσης, με σχεδόν 82 εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν εκτοπιστεί βίαια το 2021 (όπως σαν συνέπεια της νίκης των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν) και αυτό χωρίς να υπολογίσουμε τους πρόσφυγες λόγω κλιματικής αλλαγής, που υπολογίζονται σε 20 εκατομμύρια ετησίως. Εκείνο που βρίσκεται σε ιδιαίτερη κρίση είναι οι πολιτικές υποδοχής των μεταναστών, είτε στην Ευρώπη, είτε στη Βόρεια Αμερική, είτε στην Αυστραλία, οι οποίες εγκαταλείπουν κάθε βασική ανθρωπιστική αρχή. Στην πραγματικότητα δεν είναι δυνατόν να γίνει διάκριση ανάμεσα στους αιτούντες άσυλο για πολιτικούς λόγους, για κοινωνικοοικονομικούς λόγους ή λόγω κλιματικών καταστροφών. Οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί που θεσπίστηκαν λόγω της πανδημίας και η εισαγωγή του διαβατηρίου Covid στις ανεπτυγμένες χώρες γίνονται νέα εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων.

3. Μια οικονομική ανάκαμψη γεμάτη προβλήματα και αντιφάσεις

- Κατά τους τελευταίους μήνες του 2021, σημειώθηκε κάποια ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Ωστόσο, οι τελευταίες οικονομικές προβλέψεις του ΔΝΤ, που δημοσιεύθηκαν στις 25 Ιανουαρίου 2022, υποβαθμίζουν περαιτέρω την πρόβλεψη ανάπτυξης για το 2022 από το 4,9% που είχε ανακοινωθεί τον Οκτώβριο του 2021 σε 4,4%6 . Στο σημερινό πλαίσιο, η ανάκαμψη χαρακτηρίζεται από πολλές αντιφάσεις, διαφοροποιήσεις και προβλήματα.

- Ο πληθωρισμός βρίσκεται σε άνοδο και σε ρεκόρ δεκαετίας για το 2021, όπως υπολογίζεται από τον δείκτη τιμών καταναλωτή, κυρίως στις προηγμένες χώρες (+3,6%), αλλά και στις αναδυόμενες οικονομίες (+6,8%). Η άνοδος των τιμών είναι εντυπωσιακή στον τομέα της ενέργειας, με τις τιμές αγοράς για το φυσικό αέριο (+130% σε ετήσια βάση) και τον άνθρακα να φτάνουν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ακολουθούν το πετρέλαιο και η ηλεκτρική ενέργεια, με τα επίπεδα να επιστρέφουν σε εκείνα του 2014 ή ακόμη και του 2008. Η άνοδος των τιμών είναι έντονα εμφανής στα τρόφιμα (+30 έως 40%): δημητριακά, έλαια, γάλα, κρέας, καθώς και στους βιομηχανικούς τομείς.

- Αυτό που είναι επίσης αξιοσημείωτο στο σημερινό οικονομικό κλίμα είναι η έλλειψη ορισμένων βιομηχανικών προϊόντων λόγω της έλλειψης βασικών ενδιάμεσων προϊόντων. Οι μικροεπεξεργαστές είναι ένα γνωστό παράδειγμα, το οποίο καθυστερεί τις γραμμές παραγωγής, όπως εκείνη της αυτοκινητοβιομηχανίας. Πολλά ενδιάμεσα προϊόντα λείπουν από τη βιομηχανία, όπως τα πλαστικά, το ξύλο και το χαρτί κ.λπ.

- Σε αυτές τις συνθήκες μιας πολύ προβληματικής οικονομικής ανάκαμψης, πρέπει να τεθεί το πολιτικό ερώτημα ποιος θα πληρώσει το τίμημα του πληθωρισμού και της αστάθειας: οι εργαζόμενοι και οι λαϊκές μάζες ή οι μεγάλες εταιρείες που έβγαλαν εξαιρετικά κέρδη σε αυτή την πανδημική περίοδο; Σήμερα, η απάντηση φαίνεται ξεκάθαρη: οι άρχουσες τάξεις ρίχνουν όλο το βάρος της παγκόσμιας αστάθειας στους ώμους των εργαζομένων, ιδιαίτερα των γυναικών εργαζομένων, και στις εργατικές τάξεις στο σύνολό τους.

4. Οικονομικές πολιτικές

- Διαπιστώνουμε ότι ποτέ στην ιστορία του καπιταλισμού κατά τους τελευταίους δύο αιώνες οι μεγάλες χρηματοπιστωτικές εταιρείες δεν απολάμβαναν τόσο μακροχρόνια υποστήριξη από τις κεντρικές τράπεζες και τις κυβερνήσεις, ιδίως στη Βόρεια Αμερική, τη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία. Αυτή η αμέριστη στήριξη ξεκίνησε στην Ιαπωνία στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ως απάντηση στην οικονομική και στεγαστική κρίση και είναι ευρέως διαδεδομένη στο δυτικό ημισφαίριο από το 2008. Έκτοτε, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, την οποία σύντομα ακολούθησε η Τράπεζα της Αγγλίας και στη συνέχεια η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, υιοθέτησαν πολιτικές "ποσοτικής χαλάρωσης", παρέχοντας μόνιμη ροή ρευστότητας στις τράπεζες, ειδικότερα, και στις χρηματοπιστωτικές αγορές, γενικότερα.

- Η μαζική και συνεχής ένεση ρευστότητας σε συνδυασμό με μια χαλαρή πολιτική χρηματοπιστωτικής ρύθμισης είχε σαν στόχο και εξυπηρέτησε την αποφυγή των τεράστιων ζημιών που λογικά θα είχαν υποστεί οι μεγαλομέτοχοι εάν είχε εφαρμοστεί μια διαφορετική πολιτική. Οι συνέπειες περιλαμβάνουν τα εξής:

1. Δεν υπήρξε καταστροφή κεφαλαίου στον βιομηχανικό, χρηματοπιστωτικό ή εμπορικό τομέα. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες κρίσεις, δεν υπήρξαν μεγάλες πτωχεύσεις, με εξαίρεση τη Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008. Σε ορισμένες περιπτώσεις, υπήρξαν εθνικοποιήσεις τραπεζών με διάσωση των μεγαλομετόχων και τη θέληση ιδιωτικοποίησης μόλις οι εν λόγω χρηματοπιστωτικές εταιρείες εξυγιανθούν σε βάρος του Δημοσίου. Κατά τη διάρκεια των περιοδικών κρίσεων, συνήθως η καταστροφή του σταθερού κεφαλαίου, η οποία είναι συνέπεια του κλεισίματος των επιχειρήσεων, επιτρέπει στον καπιταλισμό να αυξήσει το ποσοστό κέρδους κατά τη στιγμή της οικονομικής ανάκαμψης, επειδή υπάρχει τροποποίηση της αναλογίας μεταξύ μεταβλητού και σταθερού κεφαλαίου ή της αναλογίας μεταξύ ζωντανού και νεκρού κεφαλαίου. Μια άλλη συνέπεια των πολιτικών ποσοτικής χαλάρωσης είναι η απουσία καταστροφής του πλασματικού κεφαλαίου, ο όγκος του οποίου συνέχισε να αυξάνεται πολύ έντονα.

2. Από την άλλη πλευρά, η μαζική εισροή χρηματικών πόρων σε μεγάλες χρηματοπιστωτικές εταιρείες και άλλους τομείς δεν έχει μετατραπεί σε επενδύσεις στον παραγωγικό τομέα, κυρίως επειδή το ποσοστό κέρδους θεωρείται από το Κεφάλαιο ανεπαρκές. Η συντριπτική πλειονότητα των χρηματοδοτικών μέσων που τέθηκαν στη διάθεση του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου από τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες κατευθύνθηκε σε χρηματιστηριακές κεφαλαιοποιήσεις, στην αγορά ακινήτων και στις πρώτες ύλες, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών προϊόντων, επειδή η βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη κερδοφορία είναι πολύ υψηλότερη από αυτή που θα παρήγαγε μια επένδυση στον παραγωγικό τομέα. Είναι όμως σαφές ότι αυτή η κερδοφορία του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι δύσκολο να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα, διότι πρόκειται για κέρδη που προέρχονται από την κερδοσκοπία και στην ανάπτυξη «φούσκων» από πλασματικά κεφάλαια.

- Έχουν συσσωρευθεί οι αντικειμενικές συνθήκες για το ξέσπασμα μιας νέας μεγάλης χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι παρούσες. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή, ιδίως καθώς οι κεντρικές τράπεζες, όπως αυτές των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας, αρχίζουν να αυξάνουν σταδιακά τα επιτόκια και να μειώνουν τις αγορές χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, δηλαδή πλασματικών κεφαλαίων. Όσο οι κεντρικές τράπεζες αγοράζουν μαζικά πλασματικό κεφάλαιο, αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό ασφαλές επειδή βρίσκεται στον ισολογισμό αυτών των κεντρικών τραπεζών, αλλά μόλις οι κεντρικές τράπεζες μειώσουν τις αγορές τους, οι μεγάλοι καπιταλιστές που αγοράζουν χρηματοπιστωτικούς τίτλους θα αρχίσουν να ελέγχουν καλύτερα την ποιότητα αυτών των τίτλων και τους κινδύνους ζημιών που αυτό μπορεί να συνεπάγεται.

- Η Παγκόσμια Τράπεζα τον Ιανουάριο του 2022 προειδοποίησε ότι οι "αναπτυσσόμενες" χώρες θα έχουν ακόμη μεγαλύτερη καθυστέρηση από τον πλούσιο κόσμο, καθώς αγωνίζονται να ανακάμψουν από τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας λόγω της εξάπλωσης των παραλλαγών του κοροναϊού και της περιορισμένης ικανότητάς τους να εφαρμόσουν μέτρα τόνωσης της οικονομίας. Σε μια νέα οικονομική πρόβλεψη που δημοσιεύθηκε την Τρίτη 11 Ιανουαρίου 2022, η Παγκόσμια Τράπεζα δήλωσε ότι αναμένει ότι η παγκόσμια οικονομία θα παρουσιάσει ανάκαμψη δύο ταχυτήτων το 2022, τροφοδοτώντας την αύξηση της ανισότητας. Ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα αναμένει ότι η παραγωγή στις πλούσιες χώρες θα επιστρέψει στα προ της πανδημίας επίπεδα έως το 2023, η παραγωγή στις "αναπτυσσόμενες" χώρες θα παραμείνει κατά μέσο όρο 4% κάτω από τα προ της πανδημίας επίπεδα. Σύμφωνα με την Τράπεζα, η αδύναμη ανάκαμψη από τις επιπτώσεις του κορονοϊού θα είναι ιδιαίτερα σοβαρή στις πιο ευάλωτες χώρες- μέχρι το επόμενο έτος, η παραγωγή στις "εύθραυστες και επηρεαζόμενες από συγκρούσεις χώρες και στα μικρά νησιωτικά κράτη θα εξακολουθεί να είναι 7,5-8,5%" κάτω από τα προ της πανδημίας επίπεδα.

- Στις οικονομίες των πιο βιομηχανικών χωρών, δύο χρόνια μετά την έναρξη της πανδημίας, ορισμένες μεγάλες οικονομίες δεν έχουν ακόμη ανακτήσει το επίπεδο του ΑΕΠ που είχαν φθάσει στο τέλος του 2019, όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Γερμανία. Η Γερμανία και η Αυστρία σημείωσαν πράγματι πτώση της παραγωγής και του ΑΕΠ το 4ο τρίμηνο του 2021. Έτσι, οι ισχυρισμοί των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης και των κυβερνήσεων σχετικά με την υποτιθέμενη ανάκαμψη της ανάπτυξης είναι κατάφωρα υπερβολικοί και σε ορισμένες περιπτώσεις αβάσιμοι.7

Σύμφωνα με τους Financial Times, οι φτωχότερες χώρες αντιμετωπίζουν αύξηση των αποπληρωμών χρέους κατά 11 δισεκατομμύρια δολάρια το 20228 . Η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιεί για τον κίνδυνο "άτακτης χρεοκοπίας".

- Μια ομάδα 74 χωρών χαμηλού εισοδήματος θα πρέπει να αποπληρώσει περίπου 35 δισεκατομμύρια δολάρια σε επίσημους διμερείς και ιδιωτικούς δανειστές το 2022, με τη Σρι Λάνκα να θεωρείται μία από τις πιο ευάλωτες. Οι φτωχότερες χώρες του κόσμου αντιμετωπίζουν φέτος αύξηση των αποπληρωμών χρέους κατά 10,9 δισεκατομμύρια δολάρια, αφού πολλές απέρριψαν τη διεθνή βοήθεια και στράφηκαν στις χρηματοπιστωτικές αγορές για να χρηματοδοτήσουν την αντιμετώπισή της πανδημίας του κορονοϊού. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η ομάδα των 73 χωρών με χαμηλό εισόδημα θα πρέπει να αποπληρώσει περίπου 35 δισεκατομμύρια δολάρια σε επίσημους διμερείς και ιδιωτικούς δανειστές το 2022, δηλαδή 45% περισσότερα από το 2020.

- Η χρηματοπιστωτική πολιτική μετά την κρίση του 2007-9 συνίσταται σε πολύ χαμηλά επιτόκια, τα οποία κράτησαν πολλές επιχειρήσεις όρθιες παρά την έλλειψη κερδών, μόνο και μόνο λόγω της δυνατότητας φθηνής αναχρηματοδότησης. Κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19, χρησιμοποιήθηκαν μαζικές ενέσεις ρευστότητας για την αγορά χρηματοπιστωτικών τίτλων από τις τράπεζες. Αυτή η μεγάλη ρευστότητα χρησιμοποιήθηκε συχνά για κερδοσκοπία, ιδίως σε τίτλους πρώτων υλών και τροφίμων, γεγονός που φυσικά συνέβαλε στον πληθωρισμό.

- Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τις εξηγήσεις που συνίστανται στην εξήγηση του μεγαλύτερου μέρους ή του συνόλου της ανόδου από την έλλειψη πρώτων υλών, από προβλήματα εφοδιασμού, ακόμη και αν αυτό παίζει κάποιο ρόλο. Τα προβλήματα προσφοράς είναι επίσης εν μέρει αποτέλεσμα των μεγάλων επενδυτών που προτιμούν να αποθηκεύουν αντί να παραδίδουν, προκειμένου να ωθούν τις τιμές προς τα πάνω. Ωστόσο, υπάρχουν παράγοντες που σχετίζονται περισσότερο με την οικονομία των υλών, ορισμένοι από τους οποίους είναι περιστασιακοί και συνδέονται με την κρίση του COVID, ενώ άλλοι συνδέονται περισσότερο με το γενικότερο πλαίσιο της περιόδου.

5. Ανάκαμψη της ζήτησης και διαταραχές της αλυσίδας εφοδιασμού

- Σύμφωνα με μια "αισιόδοξη" προσέγγιση, τα προβλήματα ανάπτυξης και η άνοδος των τιμών θα εξηγούνταν απλά από τα κενά μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, τα οποία προκλήθηκαν από την ξαφνική επαναδραστηριοποίηση μετά τον εγκλεισμό και τους υγειονομικούς περιορισμούς. Η άνοδος των τιμών θα ωθούσε την αγορά να προσαρμοστεί και όλα θα επανέρχονταν στην κανονικότητα μέχρι το δεύτερο εξάμηνο του 2022. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι διαταραχές έχουν βαθύτερα και λιγότερο συγκυριακά αίτια. Πρώτον, επειδή οι αναταράξεις που προκάλεσε η πανδημία, η οποία προκλήθηκε από διαρθρωτικούς παράγοντες, δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί.

- Η σημερινή κατάσταση καταδεικνύει την πολυπλοκότητα και την ευπάθεια της διεθνούς αλυσίδας εφοδιασμού, η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωμένη παγκοσμίως, προσανατολισμένη προς το "just-in-time" και εξαρτώμενη από τις μεταφορές μεγάλων αποστάσεων, οι τιμές και οι χρόνοι παράδοσης των οποίων έχουν εκτοξευθεί στα ύψη. Το έχουμε ήδη δει αυτό με την κρίση στη διώρυγα του Σουέζ και την κατάσταση στα περιορισμένα λιμάνια της Κίνας, μια κατάσταση που επαναλήφθηκε και πάλι πρόσφατα. Τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων είναι αποδιοργανωμένα, έχουν κολλήσει σε ορισμένα λιμάνια υπερφορτωμένα, ενώ λείπουν από αλλού.

- Μπροστά στις ελλείψεις που δημιουργήθηκαν, ορισμένοι υπεργολάβοι απέκτησαν, ίσως προσωρινά, ένα νέο βάρος για να διαπραγματευτούν τις τιμές των ενδιάμεσων προϊόντων. Είναι αναμενόμενο ότι οι πολλοί παράγοντες αστάθειας παγκοσμίως θα αναπαράγουν όλο και περισσότερο καταστάσεις αποδιοργανωμένων αλυσίδων εφοδιασμού. Πρέπει να αντιτάξουμε σε όλα αυτά ένα κοινωνικό σχέδιο που περνάει από τη μετεγκατάσταση της παραγωγής ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τις μεταφορές.

6. Βαθύτερες τάσεις στο σύστημα παραγωγής

- Υπάρχει επίσης μια πιο διαρθρωτική μεταβολή της ζήτησης ανάμεσα στους τομείς, λόγω διαρθρωτικών ελλείψεων βασικών πρώτων υλών, όπως τα ορυκτά καύσιμα, και της "πράσινης μετάβασης": οι επενδύσεις στην ηλιακή και αιολική ενέργεια, τις ηλεκτρικές μπαταρίες κ.λπ. οδηγούν σε αύξηση της ζήτησης για ορισμένες πρώτες ύλες που δεν είναι εύκολα διαθέσιμες (σπάνια ορυκτά), ενώ η πίεση στα ορυκτά καύσιμα επιβαρύνει άλλους βιομηχανικούς τομείς. Αυτή η άνοδος των τιμών σημαίνει ήδη μια εντατικοποίηση της πίεσης για εξορύξεις στα εδάφη όπου αυτά τα υλικά είναι δυνητικά διαθέσιμα.

- Η ολοκλήρωση των διαφόρων παραγωγικών διαδικασιών συνδέει την εξέλιξη των τιμών στους διάφορους τομείς. Οι τιμές της ενέργειας επηρεάζουν όλους τους παραγωγικούς τομείς. Επίσης, υπάρχει πλέον ανταγωνισμός για την κατάληψη του εδάφους μεταξύ της ενεργειακής βιομηχανίας (για χρήση ως βιοκαύσιμα ή για την εγκατάσταση αιολικών ή ηλιακών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής) και των τροφίμων.

- Οι πληθωριστικές τάσεις είναι διαρθρωτικές και χρονολογούνται από τις αρχές του αιώνα, ιδίως σε ό,τι αφορά τις πρώτες ύλες, δείχνοντας τα όρια και τις δυσκολίες σε παγκόσμια κλίμακα που βρίσκει σήμερα η αύξηση της παραγωγής. Στα τρόφιμα, οι κακές χρονιές στη συγκομιδή των δημητριακών λόγω κλιματικών διαταραχών γίνονται όλο και πιο συχνές. Οι κλιματικές καταστροφές αποτελούν γενικά παράγοντα κρίσεων και μόνιμης αστάθειας9.

- Μέρος των κονδυλίων που εκταμιεύονται από τα κράτη υποτίθεται ότι συγχρηματοδοτεί τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ωστόσο, οι προβλέψεις για μια πράσινη μετάβαση βασίζονται σε τεχνολογίες δέσμευσης άνθρακα που δεν υπάρχουν προς το παρόν. Λόγω της έλλειψης πρόβλεψης για έναν πραγματικό μετασχηματισμό της δομής της παραγωγής και των μεταφορών προς πραγματικά βιώσιμα μοντέλα, η λεγόμενη πράσινη μετάβαση φαίνεται να είναι μια δικαιολογία για μια καπιταλιστική επανεκκίνηση βασισμένη στην κερδοσκοπία και την ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών. Συνεπώς, καθίσταται κεντρικό ζήτημα η καταγγελία της ψευδούς λύσης που προϋποθέτει τη μαζική ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εάν αυτή δεν συνοδεύεται από πραγματική μείωση της εξόρυξης ορυκτών καυσίμων και από βαθύ μετασχηματισμό των συστημάτων παραγωγής, μεταφορών και κατανάλωσης.

7. Λαϊκές κινητοποιήσεις και αιτήματα

Σημαντικοί αγώνες διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους ενάντια στις πολιτικές των κυρίαρχων τάξεων σε διάφορες πτυχές. Ανάμεσα σε αυτές, οι πιο εμβληματικές:

- Στην Ινδία, το τεράστιο κίνημα των αγροτών άντεξε για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα και κατάφερε να κάνει την ολοένα και πιο αυταρχική κυβέρνηση Μόντι να υποχωρήσει στα σχέδιά της για την πλήρη απελευθέρωση της γεωργίας.

- Στις ΗΠΑ, οι επισφαλείς εργαζόμενοι, ιδίως οι νέοι στον τομέα των υπηρεσιών, συνέχισαν να διεκδικούν υψηλότερα ωρομίσθια και καλύτερη προστασία στην εργασία, ενώ στους πιο δομημένους τομείς αναπτύσσονται νέοι αγώνες. Είδαμε να εμφανίζεται ένα άνευ προηγουμένου κύμα παραιτήσεων εργαζομένων σαν τρόπος αμφισβήτησης των συνθηκών εργασίας και των εισοδημάτων. Αυτή η μαχητικότητα αποτελεί πηγή ελπίδας, καθώς η δυναμική του Μπάιντεν ξεθωριάζει τόσο γρήγορα όσο ανασυγκροτείται η δυναμική του Τραμπ.

- Στη Χιλή, η Πινοσετίστικη Δεξιά έχει βαλθεί να σπάσει τη δυναμική της εξέγερσης του Οκτωβρίου 2019 ενάντια στις τιμές των δημόσιων υπηρεσιών και τον παλιό πολιτικό κόσμο, η οποία επανεπενδύθηκε στη διαδικασία της συντακτική; Συνέλευσης και στην αναζήτηση ενός νέου σχεδίου κοινωνίας που θα είναι ποιοτικά πιο δημοκρατικό, φεμινιστικό και ισότιμο. Αλλά στους δρόμους και στις κάλπες, ο λαός της Χιλής κατάφερε να αποκρούσει αυτές τις υπεραντιδραστικές επιθέσεις.

- Στο Σουδάν, οι μεγάλες δυνάμεις και οι διεθνείς οργανισμοί είχαν καταφέρει να επιβάλουν την επέκταση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, της επαναχρέωσης και της αύξησης των τιμώνς των εμπορευμάτων στην προβληματική πολιτικοστρατιωτική κυβέρνηση που προέκυψε από την αδιέξοδη επανάσταση του 2019. Αυτό διευκόλυνε το πραξικόπημα που επέτρεψε στον στρατό να αναλάβει άγρια όλη την εξουσία. Αλλά πέντε μήνες μετά, ο λαός του Σουδάν εξακολουθεί να καταλαμβάνει τους δρόμους, η εξέγερση δεν παραδίδεται, αυτοοργανώνεται και η χούντα βρίσκεται σε ένα κάποιο αδιέξοδο.

- Στη Βιρμανία, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου 2021, η χούντα αντιμετώπισε ένα κίνημα πολιτικής ανυπακοής εξαιρετικού μεγέθους, που προκάλεσε γενική στάση εργασίας σε ολόκληρη τη χώρα. Αντιμέτωπη με μια ιδιαίτερα αιματηρή καταστολή, η αντίσταση πήρε και στρατιωτικές μορφές, μεταξύ άλλων στην κεντρική πεδιάδα, σε συνδυασμό με εθνοτικές εξεγέρσεις στην ορεινή περιφέρεια. Αν και ο στρατός δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει την αεροπορία εναντίον του πληθυσμού και υποστηρίζεται από τις κυβερνήσεις των γειτονικών χωρών, δεν έχει καταφέρει να εδραιώσει την εξουσία του και έχει υποστεί σημαντικές διπλωματικές οπισθοδρομήσεις, με την αντιπολίτευση να διεκδικεί τη νομιμότητά της και να έχει την υποστήριξη ενός πολύμορφου κινήματος αλληλεγγύης.

Αλλά γενικότερα, ενώ τα φεμινιστικά κινήματα διατηρούν υψηλό επίπεδο μαχητικότητας και ορατότητας, τα κοινωνικά και δημοκρατικά κινήματα (και ακόμη και το περιβαλλοντικό κίνημα, παρά τη σημαντική κινητοποίηση στην COP 26 στη Γλασκώβη) έχουν σε μεγάλο βαθμό καταπνιγεί τα τελευταία δύο χρόνια από το συνδυασμό μιας διάχυτης κρίσης υγείας και της αποφασιστικότητας των πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων να συντρίψουν κάθε μορφή αμφισβήτησης. Αυτό επηρέασε ιδιαίτερα τη δημοκρατική δυναμική στη Βιρμανία, το Χονγκ Κονγκ, την εξέγερση στην Αλγερία και τα λαϊκά κινήματα στο Μαγκρέμπ και τη Μέση Ανατολή, την εξέγερση στο Καζακστάν και τις κινητοποιήσεις στη Ρωσία και τη Λευκορωσία, οι οποίες καταστάλθηκαν λιγότερο ή περισσότερο άγρια. Και επηρέασε επίσης, σε ένα άλλο επίπεδο, τα κοινωνικά κινήματα στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη.

Σε αυτό το πλαίσιο αξιοσημείωτης απώλειας της νομιμότητας των κυρίαρχων στρωμάτων, την οποία αντισταθμίζουν με την κατασταλτική τους βαρβαρότητα, τα λαϊκά κινήματα αναγεννιούνται και διαρθρώνονται συνεχώς. Είναι απαραίτητο για εμάς να προβάλλουμε αιτήματα που συνδυάζουν το κοινωνικό, το οικολογικό και το πολιτικό. Αντιμέτωποι με τις κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης, πρέπει να τονίσουμε

- διασφάλιση της πρόσβασης του πληθυσμού σε βασικά καταναλωτικά αγαθά, δωρεάν παροχή υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης και έρευνας, ιδίως με την υπαγωγή τους σε δημόσια και δημοκρατική διαχείριση, απαλλοτρίωση και κοινωνικοποίηση των εταιρειών ενέργειας, φαρμάκων και διαχείρισης υδάτων, και κυρίως των χρηματοπιστωτικών εταιρειών,

- την επιβολή ελέγχου των τιμών απέναντι στον πληθωρισμό, την αύξηση των μισθών και των εισοδημάτων αντικατάστασης, ριζικές φορολογικές μεταρρυθμίσεις που θα επιτίθενται στα κέρδη και θα μειώνουν την ανισότητα

- προγράμματα για την κατασκευή, την αποκατάσταση και την επίταξη κατοικιών υπό δημόσια διαχείριση και με οικολογικό σχεδιασμό, τα οποία θα επιτρέπουν την πρόσβαση σε αξιοπρεπείς κατοικίες σε προσιτές τιμές, ακόμη και στους φτωχότερους- μέτρα για την καταπολέμηση της κερδοσκοπίας στα ακίνητα και την επιστροφή στο δημόσιο τομέα των οίκων ευγηρίας,

- μαζική μείωση των ωρών εργασίας και μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης, απαγόρευση των απολύσεων και άνοιγμα των λογιστικών βιβλίων των εταιριών, θέτοντάς τα υπό δημοκρατικό έλεγχο. Θέλουμε να δώσουμε δουλειά σε όλους τους ανέργους και τις άνεργες, να δώσουμε σε όλους/ες πρόσβαση στον ελεύθερο χρόνο, στον ελεύθερο χρόνο και στη δημοκρατική δημόσια ζωή και να αναπροσανατολίσουμε την παραγωγή προς ό,τι είναι κοινωνικά χρήσιμο και οικολογικά αποδεκτό. Οι ζωές μας αξίζουν περισσότερο από τα κέρδη τους!

Διεθνής Επιετροπή 4ης Διεθνούς

23 Φεβρουαρίου 2022

 

1. "Συμβολή στην εκπόνηση ενός οικοσοσιαλιστικού προγράμματος στο πλαίσιο της αναγκαίας μείωσης της παγκόσμιας υλικής παραγωγής" https://fourth... και "Στοιχεία για την παγκόσμια γεωστρατηγική κατάσταση".

2. https://www.na...

3. Για μια ανάπτυξη αυτής της ανάλυσης, βλέπε Eric Toussaint https://www.ca...

4. https://www.ft... "Υπάρχουν ελλείψεις σε κάθε εμπόρευμα που μπορεί να σκεφθεί κανείς, ανεξέλεγκτος πληθωρισμός, πολιτικές διαμάχες, φυλετικοί και ταξικοί πόλεμοι, αλλά υπάρχουν επίσης μερικά από τα μεγαλύτερα εταιρικά κέρδη όλων των εποχών", δήλωσε ο Jim Paulsen, επικεφαλής των επενδύσεων στην Leuthold Group.

5. Η ανισότητα σκοτώνει Μπροστά στο ρεκόρ ανισοτήτων που δημιούργησε το COVID-19, η επείγουσα ανάγκη για μέτρα χωρίς προηγούμενο https://www.ox...

6. ΔΝΤ, Ιανουάριος 2022 World Economic Outlook Προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας "Αύξηση του αριθμού των συμβάντων, καθυστέρηση της ανάκαμψης και αύξηση του πληθωρισμού" https://www.im...

7. Financial Times, 31 Ιανουαρίου 2022, "Η Ευρωζώνη επιστρέφει στα προ κρίσης επίπεδα ΑΕΠ παρά τη χειμερινή επιβράδυνση"

8. Financial Times 17 Ιανουαρίου 2022

9. Για μια αναλυτική παρουσίαση αυτών των τελευταίων σημείων, βλέπε François Chesnais "Ένα νέο καθεστώς αδύναμης ανάπτυξης έρχεται όπου η πίεση στην εργασία και τη φύση θα αυξηθεί" https://fourth...

 

Μετάφραση: ΤΠΤ - "4"

 

Same author