Η Ουκρανία και το ζήτημα της αυτοδιαχείρισης
Στον απολογισμό του για το 2022, το Κοινωνικό Κίνημα (Sotsialnyi Rukh ) υπογράμμιζε ότι “η κοινωνία των πολιτών αναγκάστηκε να εκπληρώσει το ρόλο ενός κράτους και, αντί να περιμένει ειδικευμένη βοήθεια, να αναλάβει η ίδια σχεδόν όλες τις κοινωνικές λειτουργίες”.
Μερικούς μήνες νωρίτερα, το Σεπτέμβριο του 2022, κατά τη συνδιάσκεψή του στο Κίεβο, η οργάνωση αυτή εξηγούσε πως “ο πόλεμος οδήγησε σε νέες μορφές πολιτικής και αυτοοργάνωσης. Η κινητοποίηση του λαού, στη βάση του πολέμου εθνικής απελευθέρωσης, ενίσχυσε το αίσθημα λαϊκής εμπλοκής σε έναν κοινό αγώνα και στη συνείδηση πως είναι χάρη στους κοινούς ανθρώπους, όχι στους ολιγάρχες ή στις επιχειρήσεις, που η χώρα αυτή υπάρχει. Ο πόλεμος άλλαξε ριζικά την κοινωνική και πολιτική ζωή στην Ουκρανία και δεν πρέπει να επιτρέψουμε να καταστραφούν οι νέες αυτές μορφές κοινωνικής οργάνωσης, αλλά αντίθετα να τις αναπτύξουμε”.
Μεταξύ των διεκδικήσεων που υιοθέτησε η συνδιάσκεψη, το Sotsialnyi Rukh προωθεί: “Ιδιαίτερα, την εθνικοποίηση των κρίσιμων επιχειρήσεων με εργατικό και δημόσιο έλεγχο αν χρειαστεί. Την εισαγωγή ανοιχτών λογιστικών σε όλες τις επιχειρήσεις, όποια μορφή ιδιοκτησίας και να έχουν, και την εμπλοκή των μισθωτών της στη διαχείρισή τους, καθώς και τη δημιουργία ξεχωριστών οργάνων και εκλεγμένων επιτροπών για την πραγματοποίηση του δικαιώματος αυτού”1.
Η Katya Gritseva, μέλος της οργάνωσης αυτής, σε μια συνέντευξή της στη γαλλική επιθεώρηση Contretemps2, παρατηρούσε από την πλευρά της ότι “πολλοί άνθρωποι ενεργοποιούνται εθελοντικά στην αλληλοβοήθεια, δημιουργούν οργανώσεις εκτός του κράτους για να αναπληρώσουν τις ελλείψεις του κράτους, το οποίο δεν ήταν καθόλου έτοιμο να αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση. Η αυτοοργανωτική αυτή δυναμική αντιβαίνει ευθέως την επιστροφή των συντηρητικών ή και της άκρας δεξιάς. Για την αριστερά, ο στόχος είναι να ενεργήσει υπέρ της δυναμικής αυτής, να βοηθήσει τους εργαζόμενους, τους ανθρώπους, χωρίς να παραστήσει ότι τους δίνει μαθήματα όπως το κάνουν οι σταλινικοί”.
Η Ksenia του συναιτερισμού QueerLab3, μας απάντησε σε εμάς, σε σχέση με την αυτοδιαχείριση στην Ουκρανία: “Ναι, η πρακτική της αυτοδιαχείρισης έχει γενικευτεί. Στην Ουκρανία, το ζήτημα αυτό και συζητιέται και είναι πολύ κρίσιμο, γιατί όλος ο κόσμος έχει εντυπωσιαστεί από το φαινόμενο της αυτοδιαχείρισης σε διάφορες ομάδες, εθελοντές, ακτιβιστές, και η άνοδός του έγινε αισθητή από την αρχή του πολέμου μεγάλης κλίμακας! Και η δική μας ομάδα επίσης λειτουργεί αυτοδιαχειριστικά, με τον καθένα που συμμετέχει να συντονίζει και την ηγεσία. Επιπλέον, καθώς μπαίνουμε σε μια οριζόντια δομή, δεν έχουμε ούτε αρχηγούς ούτε εργοδότες”. Ας προσθέσουμε ότι και πολλοί παρατηρητές από τη Δύση εντυπωσιάστηκαν από το πόσο γρήγορα ξαναμπήκαν σε λειτουργία οι ουκρανικοί σιδηρόδρομοι μετά τους ρωσικούς βομβαρδισμούς και εξήγησαν ότι, αν ήταν ιδιωτικές εταιρείες, δεν θα είχαν ποτέ μπορέσει να πετύχουν τέτοια αποτελέσματα, ούτε και να μπορέσουν να οργανώσουν τόσο αποτελεσματικά τη εκκένωση των προσφύγων. Η οργάνωση Autogestion επεσήμαινε (11 Μαρτίου 2022) ότι “Ο πόλεμος επικύρωσε για τους μεν, αποκάλυψε στους δε, και σε κάθε περίπτωση ενίσχυσε την ύπαρξη μιας εθνικής αλληλεγγύης και κυρίως οδήγησε σε μια λαϊκή αυτοοργάνωση. Η μετατροπή της παραγωγής σε πολλές επιχειρήσεις, για να υποστηριχτεί η πολεμική προσπάθεια, οργανώθηκε με πρωτοβουλία των εργαζομένων… Δήμοι, τοπικές αυτοδιοικήσεις, ομάδες κατοίκων οργανώνουν από κοινού την καθημερινή ζωή, την τροφοδοσία, την περίθαλψη, τις εκκενώσεις”.
Η ικανότητα αυτοοργάνωσης της ουκρανικής κοινωνίας των πολιτών ήταν και είναι ένα από τα κλειδιά της αντίστασής της στη ρωσική ιμπεριαλιστική επίθεση. Σε κατάσταση πολέμου, μπορεί να μοιάζει εντυπωσιακό που οι εκμεταλλευόμενοι και οι καταπιεσμένοι αποφάσισαν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους, τη στιγμή που ακριβώς η κατάσταση έμοιαζε απελπιστική και που η καθήλωση και η απελπισία θα μπορούσε να τους κοκαλώσει. Αλλά συχνά είναι ακριβώς σε καταστάσεις οξείας κρίσης που οι εργαζόμενοι αποφασίζουν να ασχοληθούν με τη “διοίκηση των πραγμάτων” (F.Engels), όταν το κράτος αποδεικνύεται ανίκανο να απαντήσει στις ανάγκες τους. Τηρουμένων των αναλογιών, και χωρίς να πέσουμε σε αναχρονισμούς, μπορούμε επίσης να σκεφτούμε και τους αργεντίνους εργαζόμενους που, απέναντι σε μαζικές απολύσεις, αποφασίζουν να αναλάβουν οι ίδιοι τις επιχειρήσεις τους και να τις διαχειριστούν, να οργανώσουν νέες σχέσεις εργασίας, νέες μορφές οικολογικής παραγωγής. Σήμερα εκτιμάται πως είναι σχεδόν 20.000 οι εργαζόμενοι που διαχειρίζονται οι ίδιοι πάνω από 435 αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις σε όλη την Αργεντινή (Φλεβάρης 2022). Επίσης μπορούμε να σκεφτούμε και την καρδιά της Βαβυλωνίας του καπιταλισμού, με τους αυτοδιαχειριζόμενους συνεταιρισμούς στις ΗΠΑ: ας αναφέρουμε το παράδειγμα του Spectrum [επιχείρηση παροχής διαδικτύου] στη Νέα Υόρκη, όπου οι εργαζόμενοι, μετά από τέσσερα χρόνια απεργίας, ανάπτυξαν το δικό τους συνεταιρισμό πρόσβασης στο διαδίκτυο, το Internet People’s Choice4, προσφέροντας στους κατοίκους του Μπρονξ φτηνότερη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Τέλος, ας αναφέρουμε και την Dicle Amed, μέλος της επιτροπής γυναικείας οικονομίας της Rojava σε σχέση με τους συνεταιρισμούς γυναικών: “Προσπαθούμε να αναπτύξουμε έναν τρόπο παραγωγής που να μην απευθύνεται άμεσα στο χρήμα και που να μη στηρίζεται στην ανάπτυξη μεγάλων μονοπωλίων παραγωγής, αλλά να απαντάει στις ανάγκες της κοινωνίας και να εξασφαλίζει αυτάρκεια. Αυτό είναι που κάνουμε. Δεν βγάζουμε κέρδη από τους συνεταιρισμούς αυτούς, δεν είμαστε μέτοχοί τους”. Θα μπορούσαμε να πολλαπλασιάσουμε τα παραδείγματα αυτά, αλλά όλες αυτές οι εμπειρίες, από το Βορρά ώς το Νότο, έχουν ως κοινό στοιχείο την οικοδόμηση μιας πολιτικής οικονομίας των εργαζομένων εναλλακτικής προς τον καπιταλισμό.
Εδώ και πολλά χρόνια, η οργάνωση Autogestion έχει ξεκινήσει τη δημοσίευση μιας Διεθνούς Εγκυκλοπαίδειας της αυτοδιαχείρισης, όπου προτείνονται διάφορες εμπειρίες αυτοδιαχείρισης ή εργατικού ελέγχου, από τον 19ο αιώνα ώς σήμερα, όπως και θεωρητικά κείμενα για το ζήτημα αυτό από συγγραφείς που προέρχονται από ένα πλατύ φάσμα του εργατικού κινήματος, από σοσιαλδημοκράτες ώς ελευθεριακούς. Ώς τώρα, έχουν δημοσιευτεί 11 τόμοι στα γαλλικά (μπορούν να “κατέβουν” ελεύθερα από το διαδίκτυο)5. Τρεις τόμοι έχουν ήδη δημοσιευτεί και στα ισπανικά.
Αυτοδιαχείριση, μια πολιτική προοπτική για την Ουκρανία
Ένα ερώτημα τίθεται: Μετά τη νίκη, το ουκρανικό κράτος θα καταφέρει άραγε να ξαναπάρει όλο του το χώρο, να απαλλοτριώσει τους εργαζόμενους και τον πληθυσμό από τις ικανότητες διαχείρισης της κοινωνίας που απέκτησαν κατά την πολεμική περίοδο; Θα μπορέσει άραγε να τους αφαιρέσει “σχεδόν όλες οι κοινωνικές τους λειτουργίες”, για να πάρουμε την έκφραση του Sotsialnyi Rukh, που επιτέλεσαν σε όλη αυτή τη δύσκολη περίοδο; Σύμφωνα με την παλιά διαλεκτική του “πολέμου και επανάστασης”, μπορούμε να ελπίσουμε πως ο ουκρανικός λαός δεν θα θελήσει να επανέλθει η παλιά κοινωνική και πολιτική τάξη πραγμάτων. Με βάση τη δική του εμπειρία και την ικανότητά του να διαχειρίζεται ο ίδιος τις “κοινωνικές λειτουργίες”, θα πρέπει να τεθεί το ζήτημα της δημοκρατικής αυτοδιαχείρισης σε όλα τα επίπεδα. Πρόσφατα, το ζήτημα της διαφθοράς στα πιο υψηλά επίπεδα του κράτους επανήλθε στη δημόσια συζήτηση. Είναι σαφές πως το καλύτερο γιατρικό για αυτή την πληγή είναι ο έλεγχος των εργαζομένων στη διαχείριση των διοικήσεων. Κανένας οργανισμός ελέγχου, καμία ερευνητική επιτροπή, δεν θα μπορέσει να έχει την αποτελεσματικότητα των συλλογικοτήτων των ίδιων των εργαζομένων που ελέγχουν δημοκρατικά τη χρήση των δημόσιων πόρων.
Η αυτοδιαχείριση μπορεί να γίνει κοινός ορίζοντας και σχέδιο για την κοινωνία. Μια συγκεκριμένη ουτοπία που, με βάση τις νέες κοινωνικές πρακτικές που γεννήθηκαν μέσα από τον πόλεμο και με μια ριζοσπαστική δημοκρατία, θα βρει τα μέσα εδώ και τώρα να αποφύγει τις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις στην οικοδόμηση της εναλλακτικής προοπτικής.
Η αυτοδιαχείριση εκφράζει τη βούληση να παρθούν οι υποθέσεις του πληθυσμού στα χέρια του, να οργανωθεί χωρίς ιεραρχίες και εργοδοσία, να δημιουργηθούν άλλες κοινωνικές σχέσεις. Αλλά στην περίπτωση της Ουκρανίας έχει γίνει ταυτόχρονα και εργαλείο αντίστασης και επιβίωσης, σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Ταυτόχρονα και σχέδιο και πρόγραμμα και κοινωνική πρακτική, η αυτοδιαχείριση ανοίγει ένα δύσκολο δρόμο στην ιστορία της χειραφέτησης. Αυτός είναι ο δρόμος που θέλησε να ανοίξει και η Solidarnosc το 1980 με το σχέδιό της για μια Αυτοδιαχειριζόμενη Δημοκρατία, πριν συντριβεί από την πολωνική και τη ρώσικη γραφειοκρατία. Στην Ουκρανία είναι προφανές ότι γράφεται μια νέα σελίδα πλούσια σε διδάγματα της μακριάς ιστορίας αυτοοργάνωσης των εκμεταλλευόμενων. Στην κατάσταση αυτή, φαίνεται ότι το Sotsialnyi Rukh είναι ασφαλώς μια από τις οργανώσεις που έχουν περισσότερο συνείδηση αυτών των δυνατοτήτων. Τα πολιτικά του καθήκοντα είναι τεράστια. Τα διεθνιστικά και αντικαπιταλιστικά ρεύματα της δυτικής αριστεράς πρέπει να τα υποστηρίξουν.
Patrick Le Trehondat
Cerises la coopérative, 17 Φλεβάρη 2023
Μετάφραση: ΤΠΤ
1Οι αποφάσεις αυτές μπορούν να βρεθούν στα γαλλικά εδώ: https://www.syllepse.net/en-telechargement-gratuit-_r_20.html και τμήματα στα ισπανικά εδώ: https://www.antikapitalistak.org/dossier/
2Contretemps, n° 56, janvier 2023, Paris, Syllepse.
3https://rev.org.ua/samoorhanizatsiya-ta-solidarnist%ca%b9-lhbtk-pid-chas-viyny/
5https://www.syllepse.net/autogestion-l-encyclopedie-internationale-_r_76_i_648.html