Συνέντευξη με τον Denys Gorbach, ερευνητή στο Πανεπιστήμιο Lund (Σουηδία) και συγγραφέα μιας διατριβής για την ουκρανική εργατική τάξη.
Ερώτηση: Denys Gorbach, πώς είναι το ουκρανικό συνδικαλιστικό τοπίο;
Denys Gorbach: Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι συνδικαλιστικής οργάνωσης.
Πρώτον, υπάρχει ένας γαλαξίας συνδικαλιστικών οργανώσεων, που συχνά αναφέρονται ως «επίσημες» ή «παραδοσιακές», οι οποίες είναι οι κληρονόμοι του σοβιετικού συνδικαλισμού. Εκείνη την εποχή, το συνδικάτο ήταν ο αριστερός βραχίονας της διοίκησης: ήταν υπεύθυνο για τη διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης προσφέροντας υπηρεσίες και δώρα, ενώ παράλληλα έκανε και τη δουλειά της «διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού». Αυτό το μοντέλο συνδικαλισμού, ως «παρόχου υπηρεσιών», είναι αυτό της Ομοσπονδίας Συνδικάτων της Ουκρανίας (ФПУ), η οποία είχε 4,8 εκατομμύρια μέλη την παραμονή του πολέμου, εκ των οποίων 1,5 εκατομμύρια στην εκπαίδευση και 0,7 εκατομμύρια στη δημόσια υγεία. Η συμμετοχή στο «επίσημο» συνδικάτο, δηλαδή στην ФПУ, παραμένει ουσιαστικά υποχρεωτική στον δημόσιο τομέα (δημόσια διοίκηση, τοπική αυτοδιοίκηση, εκπαίδευση, υγεία, πολιτισμός κ.λπ.), όπου η σχέση εξάρτησης από την κυβέρνηση παραμένει ισχυρή. Το ίδιο και στη μεγάλης κλίμακας βιομηχανία (μεταλλουργία, αγροτο-βιομηχανία, εξόρυξη, ενέργεια), όπου το ζήτημα είναι περισσότερο να δημιουργηθεί ένα συσχετισμός δύναμης απέναντι σε έναν ιδιώτη εργοδότη. Σε αυτούς τους κλάδους, η ένταξη στο συνδικάτο αποτελεί «φυσικό» τμήμα της διαδικασίας πρόσληψης. Μόλις προσληφθείς, είσαι ελεύθερος να αποχωρήσεις από το συνδικάτο, αλλά στην πραγματικότητα, οι «υπηρεσίες», που τόσο περιφρονούνται από τους πιο μαχητικούς συνδικαλιστές, εκτιμούνται εξαιρετικά από τους εργαζόμενους, που συχνά αλλάζουν συνδικάτο για να μεγιστοποιήσουν τα πλεονεκτήματά τους.
Δεύτερον, υπάρχουν τα λεγόμενα «ανεξάρτητα» συνδικάτα, η ιστορία των οποίων έχει τις ρίζες της στην τεράστια απεργία των ανθρακωρύχων του 1989, που συνέβαλε στην πτώση της ΕΣΣΔ. Το μεγαλύτερο από αυτά, η Συνομοσπονδία Ελεύθερων Συνδικάτων της Ουκρανίας (КΒΠУ), έχει περίπου ένα εκατομμύριο μέλη, κυρίως ανθρακωρύχους, αλλά και σιδηροδρομικούς, εκπαιδευτικούς, γιατρούς, βοηθούς φροντίδας, οδηγούς φορτηγών και άλλους. Σε γενικές γραμμές, πρόκειται για μια μαχητική μειοψηφία, περίπου το 10% των εργαζομένων, που συχνά είναι οι πιο καταρτισμένοι και που μπορούν να αντέξουν οικονομικά να δώσουν μια μακροχρόνια μάχη ενάντια στον εργοδότη τους. Αυτά τα «μαχητικά» συνδικάτα αντιτίθενται στα συνδικάτα - «παρόχου υπηρεσιών», αλλά ούτε αυτά μπορούν να αφιερώσουν ολόκληρο τον προϋπολογισμό τους σε απεργιακά κονδύλια, διότι ακόμη και η μαχητική μειοψηφία απαιτεί υπηρεσίες και παροχές (δώρα Χριστουγέννων, κέντρα διακοπών κ.λπ.). Ενώ τα «παραδοσιακά» συνδικάτα μπορούν να υπολογίζουν σε έσοδα από δικά τους ακίνητα (που, για παράδειγμα, στην ФПУ, αντιπροσώπευαν τα μισά της έσοδα πριν από τον πόλεμο) και από τις επιχορηγήσεις των εργοδοτών σε επίπεδο επιχείρησης, τα «ανεξάρτητα» συνδικάτα ζουν αποκλειστικά από τις συνδρομές των μελών τους.
Ποιος είναι ο ρόλος των συνδικάτων σε καιρό πολέμου;
Denys Gorbach: Ήδη, πριν από τη ρωσική εισβολή το 2022, η υγειονομική κρίση είχε μειώσει σε μεγάλο βαθμό τις μαχητικές δυνατότητες: Ήταν δύσκολο να προχωρήσει κανείς σε απεργία όταν η επιχείρηση πληττόταν από τις οικονομικές επιπτώσεις της Covid και οι κίνδυνοι απόλυσης ήταν μεγαλύτεροι. Παρ' όλα αυτά, ακόμη και σε αυτές τις συνθήκες, το ανεξάρτητο συνδικάτο των ανθρακωρύχων κατάφερε να στηρίξει μια μεγάλη άγρια απεργία που παρέλυσε τα ορυχεία του Kryvyi Rih το 2020.
Στη συνέχεια, ο πόλεμος επιδείνωσε περαιτέρω την κατάσταση των βιομηχανικών επιχειρήσεων (όσων δεν καταστράφηκαν υλικά), κυρίως λόγω του θαλάσσιου αποκλεισμού. Σε αυτό προστέθηκε η στρατιωτική επιστράτευση και οι αντικοινωνικές πολιτικές της κυβέρνησης, που εντάθηκαν το 2022. Ο στρατιωτικός νόμος δεν άφηνε πολλά περιθώρια για την καταπολέμηση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Τα συνδικάτα δραστηριοποιούνται κυρίως στη διάδοση ενός αντίλογου στο επίσημο αφήγημα και στην οικοδόμηση δεσμών με τα εργατικά κινήματα στις δυτικές χώρες. Πράγματι, είναι η πίεση από το εξωτερικό που είναι πιο πιθανό να αλλάξει την πορεία της ουκρανικής κυβέρνησης.
Ταυτόχρονα, ο πόλεμος έχει επιβάλει πολλά νέα καθήκοντα στα συνδικάτα. Από τον Φεβρουάριο του 2022, έχουν να φροντίσουν τα μέλη τους που φεύγουν για το μέτωπο. Ένα σημαντικό μέρος των πόρων τους αφιερώνεται στο συντονισμό της υλικής βοήθειας προς τους συνδικαλιστές που έγιναν στρατιώτες. Δυστυχώς, πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν. Και σε αυτές τις περιπτώσεις, το σωματείο είναι αυτό που φροντίζει τις οικογένειές τους, παρέχοντάς τους τόσο υλική όσο και νομική βοήθεια. Πράγματι, το νομικό τμήμα του σωματείου είναι, για παράδειγμα, η πλησιέστερη δομή που μπορεί να βοηθήσει τις χήρες να αποδείξουν στις δημόσιες υπηρεσίες ότι ο στρατιώτης πέθανε πραγματικά στη μάχη και δεν εξαφανίστηκε απλώς: χωρίς αυτό, δεν μπορούν να διεκδικήσουν κρατικά επιδόματα.
Έχετε νέα από τους συνδικαλιστές που ζουν ακόμη στα κατεχόμενα από το ρωσικό στρατό εδάφη;
Denys Gorbach: Το συνδικαλιστικό κίνημα του Ντονμπάς διασπάστηκε το 2014, όταν οι αυτονομιστές, με τη βοήθεια του ρωσικού στρατού, πήραν τον έλεγχο μεγάλου αριθμού εδαφών εκεί. Ορισμένοι ακτιβιστές εγκατέλειψαν αυτά τα εδάφη. Άλλοι πάλι αποφάσισαν να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους με τη νέα εξουσία. Αλλά ενώ τα «επίσημα» συνδικάτα μετατράπηκαν, ακολουθώντας το προηγούμενο μοντέλο της άμεσης υποταγής στις πολιτικές αρχές, τα «ανεξάρτητα» συνδικάτα απλώς απαγορεύτηκαν, όπως και όλες οι άλλες οργανώσεις με κάποια αγωνιστικότητα και ανεξαρτησία από την εξουσία. Από το 2015-2016, δεν έχω καμία πληροφόρηση για ανεξάρτητους ακτιβιστές στο Ντονμπάς: είναι ένα είδος που έχει εξαφανιστεί. Η εισβολή του 2022 ήταν πολύ πιο βίαιη και από τον πόλεμο στο Ντονμπάς, που ξεκίνησε το 2014. Αν υπήρχε ένας βαθμός ανοχής απέναντι σε ορισμένες λαϊκές πρωτοβουλίες το 2014-2015, αυτός έχει πλέον εξαφανιστεί εντελώς με τον νέο πόλεμο: τώρα υπάρχει μόνο ο στρατός που προελαύνει, καταστρέφοντας ολόκληρες πόλεις στο πέρασμά του. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς οποιοδήποτε είδος συνδικάτου στα λεγόμενα «απελευθερωμένα» εδάφη, όπως στη Maryinka ή το Vovchansk, όπου δεν υπάρχουν πλέον ούτε επιχειρήσεις ούτε σπίτια. Η Μαριούπολη ήταν κάποτε εργατικό προπύργιο: τώρα είναι απλώς ένας σωρός από διαλυμένα τσιμέντα.
Ο πόλεμος ωθεί άραγε τα συνδικάτα να αναλάβουν πιο πολιτική δράση, υπέρ μιας μεγαλύτερης κοινωνικής αλλαγής;
Denys Gorbach: Στην Ουκρανία είναι πολύ δημοφιλής η ιδέα ότι «οι δικοί μας θα επιστρέψουν από το μέτωπο και τότε θα αποκατασταθεί η κοινωνική δικαιοσύνη». Στην πραγματικότητα, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Είναι πράγματι ένα ενδεχόμενο οι συνδικαλιστές να επιστρέψουν από τον πόλεμο ενισχυμένοι και ενωμένοι ως πολιτική δύναμη. Αλλά δεν υπάρχει τίποτα αυτόματο σε αυτό. Πολλά θα εξαρτηθούν από το πώς θα τελειώσει ο πόλεμος: μια στρατιωτική ήττα θα ενισχύσει τις πιο αντιδραστικές και εκδικητικές δυνάμεις στη χώρα, ενώ ένα αποτέλεσμα που θα θεωρηθεί ως νίκη από τις μάζες θα μπορούσε να ευνοήσει μια προοδευτική πορεία.
Τι μπορούμε να κάνουμε στο Βέλγιο για να υποστηρίξουμε τους Ουκρανούς εργαζόμενους και τα συνδικάτα;
Denys Gorbach: Οι προσπάθειες που γίνονται ήδη από τη δυτική αριστερά, και ιδίως από ορισμένα συνδικάτα (ιδιαίτερα γαλλικά), είναι εξαιρετικές και πολύ χρήσιμες πολιτικά: μιλάω για τα κονβόι αλληλεγγύης, χάρη στα οποία οι Ουκρανοί εργαζόμενοι λαμβάνουν ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά και συναντούν ξένους συνδικαλιστές και μαθαίνουν στην πράξη την έννοια της λέξης «αλληλεγγύη». Οι επαφές αυτές είναι αναμφίβολα μία από τις λίγες θετικές πολιτικές συνέπειες αυτής της εισβολής, διότι πριν, δεν έβλεπε κανείς ιδιαίτερο λόγο να δημιουργήσει τέτοιες σχέσεις, ειδικά με τη δυτική πλευρά. Τώρα έχουμε την ευκαιρία να αναπληρώσουμε δεκαετίες απομόνωσης και να χτίσουμε γέφυρες, αντί να επαναλαμβάνουμε τη ρητορική της ακροδεξιάς για προστασία των συνόρων. Στο άμεσο μέλλον, θα ήταν ευπρόσδεκτη μια καμπάνια από τις δυνάμεις της αριστεράς για να καλωσοριστεί η Ουκρανία στον ευρωπαϊκό χώρο και να της επιτραπεί να ανοικοδομηθεί, με τη διαγραφή των χρεών της και με τη μεταφορά των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Μια τέτοια εκστρατεία θα ξεχώριζε από τις αφηγήσεις της φιλορωσικής ακροδεξιάς και των φιλελευθέρων που θέλουν η Ουκρανία να αιμορραγεί επ’άπειρον.
Πρωτο-δημοσιεύτηκε από το βελγικό συνδικάτο CNE-CSC (Centrale Nationale des Employés, Confédération des Syndicats Chrétiens), Βέλγιο.
22 Απριλίου 2025
Μετάφραση: ΤΠΤ – “4”