Με μεγάλη συγκίνηση μάθαμε το θάνατο του Petr Uhl σε ηλικία 80 ετών, την 1η Δεκεμβρίου, μετά από μακρόχρονη αρρώστια. Όπως και οι πολωνοί μαρξιστές αγωνιστές, ο Κουρόν και ο Μοτζελέφσκι, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, έτσι και ο Πέτρ Ουλ, στην Τσεχοσλοβακία, στην καρδιά της Άνοιξης της Πράγας το 1968, ενσάρκωνε για εμάς τη ζωντανή έκφραση μιας ριζοσπαστικής κριτικής του βασιλείου του μοναδικού κόμματος στο όνομα των σοσιαλιστικών ιδεωδών που υποτίθεται ότι αυτό εκπλήρωνε.
Γνωρίζοντας ο ίδιος γαλλικά, είναι στο Παρίσι που ο Πετρ ανακάλυψε τις ιδέες της 4ης Διεθνούς, σε διάφορα ταξίδια του και σε συναντήσεις που είχε με τον Alain Krivine. Τον είχε γνωρίσει στη Μόσχα, στο Διεθνές Φεστιβάλ Νεολαιών, το 1957, όπου ο Αλέν Κριβίν ήταν εκπρόσωπος της Κομμουνιστικής Νεολαίας της Γαλλίας. Ο Πετρ Ουλ ανακάλυψε, έτσι, στο Παρίσι, τις δραστηριότητες της «κριβινικής» αριστεράς μέσα στην Ένωση Κομμουνιστών Φοιτητών (UEC) και κατόπιν της 4ης Διεθνούς. Συμμεριζόταν με αυτήν τις ίδιες βαθιές διεθνιστικές και αντιιμπεριαλιστικές πεποιθήσεις, ιδιαίτερα την ελπίδα για νέες εξεγέρσεις στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, για να μειωθεί η απόκλιση ανάμεσα στη γραφειοκρατική πραγματικότητα και στους σοσιαλιστικούς στόχους.
Για την πρόσδεσή του σε έναν «σοσιαλισμό από τα κάτω» το μαρτυράει, μεταξύ άλλων, και ένα κείμενο που έγραψε κατά την περίοδο του Γκορμπατσόφ, το 1988, και που -ως φόρο τιμής- το συμπεριλαμβάνουμε στο τέλος σε link. Εκεί επικρίνει αυτό που ονομάζει «μεταρρυθμίσεις από τα πάνω» -όπου συγκρίνει τις μεταρρυθμίσεις του Ντούμπτσεκ το 1968 με της ΕΣΣΔ το 1988- και υποστηρίζει μια «δημοκρατία από τα κάτω». Το 1980, στο βιβλίο του που είχε δημοσιευτεί από τις εκδόσεις «La Brèche» [της γαλλικής LCR] εξέφραζε την άποψή του αυτή για «φυλακισμένο σοσιαλισμό». Και την υπερασπίστηκε και μέσα από όλα τα παράνομα διασυνοριακά αγωνιστικά δίκτυα, ιδιαίτερα με τους πολωνούς αντιπολιτευόμενους, όπως ο Γιάτσεκ Κουρόν, και μέσα στην Τσεχοσλοβακία, ιδιαίτερα με τη διάδοση της λογοκριμένης λογοτεχνίας -ιδιαίτερα του δικού μας ρεύματος.
Υπήρξε πολιτικός κρατούμενος του παλαιού καθεστώτος, περνώντας κάπου δέκα χρόνια της ζωής του στη φυλακή, σε συνθήκες συχνά σκληρές, την τελευταία φορά (στο πλαίσιο του 1968) κατηγορούμενος για «τροτσκιστική συνωμοσία». Ο Πετρ Ουλ δεν έκρυβε τις συμπάθειές του, αλλά δεν ήταν μέλος της 4ης Διεθνούς -και ο εκπρόσωπός μας στη δίκη του, το 1979, το είχε καταθέσει στη μαρτυρία του1. Πράγματι, κατηγορήθηκε για το ότι είχε τολμήσει να συσπειρώσει μερικές δεκάδες νέων, στο πλαίσιο της ανάδυσης των «κινημάτων από τα κάτω» που αναφέρει και που είχαν ξεπηδήσει από την «Άνοιξη της Πράγας», όπως και για το ότι ήταν ενεργός στην Χάρτα 77 και σε άλλες οργανώσεις υπεράσπισης δικαιωμάτων2. Χωρίς να είναι ο ίδιος μέλος του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας, ήταν ωστόσο πολύ κοντά στον πατέρα της συζύγου του, Anna Šabatová, τον Jaroslav Šabata, έναν από τους βασικούς της αυτοδιαχειριστικής πτέρυγας του Τσεχοσλοβακικού Κομμουνιστικού Κόμματος: Το ρεύμα αυτό υποστήριξε, ενάντια τόσο στη συντηρητική πτέρυγα του καθεστώτος (Νοβότνυ) όσο στους τεχνοκράτες μεταρρυθμιστές, τα εργατικά συμβούλια στις επιχειρήσεις, που αναπτύχθηκαν κατά τη σοβιετική επέμβαση, έως το 1969.
Ο Πετρ Ουλ ήταν τότε και πάλι στη φυλακή. Εκεί είναι που συναντιόταν συστηματικά με τον συγγραφέα Vaclav Havel, που έγινε και φίλος του. Μαζί του (και με πολλούς άλλους διανοούμενους) ίδρυσε, το 1977, τη Χάρτα 77 και κατόπιν την VONS (Επιτροπή υπεράσπισης των ανθρώπων που διώκονται άδικα). Ο Πετρ Ουλ δεν ήταν (αντίθετα από πολλά άλλα μέλη της, όπως ο Χάβελ) αντικομμουνιστής «διαφωνών». Αντίθετα, θεωρούσε ουσιαστικούς τους δημοκρατικούς αγώνες ακριβώς για έναν σοσιαλισμό αντάξιο του ονόματός του. Για αυτό και στρατεύεται στην οργάνωση συλλόγων και μετώπων για το σεβασμό των δικαιωμάτων, συσπειρώνοντας ανθρώπους από διάφορους ιδεολογικούς ορίζοντες που συνέκλιναν στους αγώνες «κατά» [της καταστολής ή της λογοκρισίας] αλλά χωρίς κοινό πρόγραμμα «για» ή που να όριζαν μια κάποια κοινωνία.
Ένα νέο περιβάλλον δημιουργήθηκε από το 1989, μετά από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, με τη «βελούδινη επανάσταση» του 1989, που έθεσε τέρμα στην κυριαρχία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τσεχοσλοβακίας και ανέβασε στην εξουσία τον Βάκλαβ Χάβελ. Ο Πετρ Ουλ αποφάσισε τότε να εγγραφεί, για κάποιο διάστημα, στον αναδυόμενο πολιτικό πλουραλισμό και έγινε βουλευτής του Φόρουμ των Πολιτών -εγκαταλείποντας, από τη σκοπιά αυτήν, τον αγώνα για το σοσιαλισμό. Αλλά κράτησε, έως το τέλος της ζωής του, μια βαθιά πρόσδεση στο διεθνισμό και σε μια αμετάκλητη αντίθεση το ΝΑΤΟ, θεωρώντας την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ως θετικό αντιστάθμισμα προς τις ΗΠΑ. Ανικανοποίητος από την πολιτική ζωή των κομμάτων (και προσεγγίζοντας τους Πράσινους), επικέντρωσε σε δύο πλευρές τις δραστηριότητές του: στη δημοσιογραφία (στο Právo) και στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ενεργοποιήθηκε ιδιαίτερα και συγκεκριμένα για τα δικαιώματα των ρομ, δηλώνοντας δημοσίως την άρνησή του να δεχτεί την τσέχικη ιθαγένεια -μετά το διαμελισμό της ομοσπονδίας, για τον οποίο εξέφραζε τη λύπη του-, καθώς το τσεχικό καθεστώς έστησε τοίχο στα σύνορα για να εμποδίσει τους ρομ της Σλοβακίας να εισέλθουν στη νέα ανεξάρτητη χώρα. Επίσης ανέλαβε πολλές επίσημες θέσεις στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων: έτσι, από το 1991 ώς το 2001, ήταν πραγματογνώμονας στην Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ και, από το 1998 ώς το 2001, επίτροπος για τα δικαιώματα του ανθρώπου στην τσεχική κυβέρνηση, προεδρεύοντας το Κυβερνητικό Συμβούλιο για τις Εθνικότητες, το Συμβούλιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τη Διυπουργική Επιτροπή για Θέματα των Ρομ.
Σε πολλά ζητήματα, η γυναίκα του και τα παιδιά του συμμερίζονταν αυτή τη στράτευση για τα καθολικά δικαιώματα: Η Άννα Σαμπάτοβα ήταν μαζί του μέλος της Χάρτας 77 και ήταν και εκπρόσωπος τύπου της συλλογικότητας. Υπήρξε διαμεσολαβήτρια της Δημοκρατίας από το 2014 ώς το 2020. Και ο Πετρ ήταν ιδιαίτερα περήφανος για την κόρη του, την Saša Uhlová, και για το κατόρθωμά της να «παρεισφρήσει» σε επιχειρήσεις της χώρας της για να αποκαλύψει τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, σε ένα ρεπορτάζ που πήρε εξαιρετικές διαστάσεις, όπως το μαρτυράει έως και η γαλλική Le Monde (8/12/2017), σε άρθρο της με τίτλο «Σάσα Ούλοβα, εκπρόσωπος των ξεχασμένων του τσέχικου οικονομικού θαύματος».
Ο Πετρ Ουλ ήταν ώς το τέλος της ζωής του ένας θαρραλέος υποστηριχτής όλων των «ξεχασμένων». Για αυτό και παρέμεινε πλήρως σύντροφός μας.
Η σκέψη και η αλληλεγγύη μας προς τη γυναίκα και τα παιδιά του.
Catherine Samary και Hubert Krivine,
εκ μέρους της 4ης Διεθνούς
2 Δεκεμβρίου 2021
Ως φόρο τιμής στους αγώνες του, βάζουμε εδώ σε παραπομπή ένα κείμενο του Πετρ Ουλ, στα γαλλικά, Petr Uhl « Réformer d’en haut ou démocratiser d’en bas » [Μεταρρύθμιση από τα πάνω ή εκδημοκρατισμός από τα κάτω], που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση L’Homme et la Société το 1988, αριθμός 88-89, με θεματική τεύχους « Staline est mort hier. L’émergence du social en URSS » [Ο Στάλιν πέθανε χτες : Η ανάδυση του κοινωνικού στην ΕΣΣΔ] (σελίδες 161-175), εκδόσεις l’Harmattan.
1Για τη δίκη αυτή τον Οκτώβρη του 1979, με κατηγορούμενους τον Βάκλαβ Χάβελ, τον Πετρ Ουλ και τέσσερεις ακόμα της Χάρτας 77, στάλθηκε, για να καταθέσει ως μάρτυρες, μια ενωτική αντιπροσωπεία όπου συμμετείχαν οι Patrice Chéreau (Association des artistes -Σύνδεσμος Καλλιτεχνών) Jean-Pierre Faye (Comité International contre la répression -Διεθνής Επιτροπή κατά της Καταστολής), καθηγητής Jean Dieudonnéf (comité de mathématiciens -Επιτροπή Μαθηματικών) και, για τον Πετρ Ουλ, η Catherine Samary (Comité du 5 janvier pour une Tchécoslovaquie libre et socialiste -Επιτροπή της 5 Ιανουαρίου για μια Ελεύθερη και Σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία). Βλέπε και Rouge, Οκτώβρης 1979.
2Για τη Χάρτα 77 και για άλλα κινήματα, μπορεί να βρεθεί πληροφόρηση στο Labour Focus on Eastern Europe 1977-2004.