Κίνα: ένας νέος ιμπεριαλισμός αναδύθηκε

Η δημιουργία ενός νέου ιμπεριαλισμού1 είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο γεγονός. Απαιτεί πολλαπλές προϋποθέσεις, τόσο από πλευράς διεθνούς κατάστασης όσο και από τα ίδια χαρακτηριστικά της σχετικής χώρας. Από τη διπλή αυτή οπτική, η κινεζική ανάδυση έθεσε ορισμένα πρωτόγνωρα ερωτήματα.

Ήδη ξέραμε πως ένας ιμπεριαλισμός μπορούσε να δημιουργηθεί και έξω από τη δυτική σφαίρα. Αυτή ήταν η περίπτωση της Ιαπωνίας. Ωστόσο, η τελευταία ανήκει σε ένα αρκετά κλασικό αναλυτικό πλαίσιο. Η δημιουργία των δυτικών αυτοκρατοριών δεν είχε ολοκληρωθεί στη νοτιοανατολική Ασία, οι μεγάλες δυνάμεις συγκρούονταν για τον έλεγχο της Κίνας, η ιαπωνική εξουσία μπορούσε να δράσει προληπτικά. Όσο για την κοινωνική δομή της χώρας, έμοιαζε στην ουσία με τη δομή των χωρών στην Ανατολική Ευρώπη, με την άνοδο του Μέϊτζι (1868) να εξασφαλίζει το πέρασμα από έναν ύστερο φεουδαλισμό σε έναν σύγχρονο καπιταλισμό: επιταχυνόμενη εκβιομηχάνιση, συγκρότηση μιας στρατιωτικής δύναμης που απέδειξε την ισχύ της ενάντια στη Ρωσία: για πρώτη φορά, μια ευρωπαϊκή δύναμη ηττήθηκε από μια ασιατική χώρα, τεράστιο γεγονός που προκάλεσε γεωπολιτικό σεισμό2... Η Ιαπωνία υπήρξε επομένως το τελευταίο ιμπεριαλιστικό κράτος που σχηματίστηκε στις απαρχές του 20ου αιώνα...

Πράγματι, ο μετασχηματισμός της ρωσικής αυτοκρατορίας σε σύγχρονο ιμπεριαλισμό απέτυχε, εξαιτίας ιδιαίτερα των επιπτώσεων από την ήττα της από την Ιαπωνία, κατά τον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο (1904-1905): οι στρατιωτικές της ικανότητες κατέρρευσαν, με το ναυτικό της στόλο να καταστρέφεται σε δύο χρόνους: πρώτα αυτός που στάθμευε στη Σιβηρία και έπειτα αυτός που στάθμευε στη Βαλτική και στάλθηκε για ενίσχυση του πρώτου. Σε εσωτερικό πολιτικό επίπεδο, η πανωλεθρία είχε ως αποτέλεσμα την επανάσταση του 1905, που ξεκίνησε την κρίση του τσαρικού καθεστώτος. Ηττημένη στην ανατολή από το νέο ιαπωνικό ιμπεριαλισμό και, κατόπιν, στη δύση από τη Γερμανία κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, η Ρωσία έτεινε να γίνει μια εξαρτημένη και κατατμημένη χώρα -μοίρα που απέφυγε χάρη στην επανάσταση του 1917.

Με το σχηματισμό των δυτικών αυτοκρατοριών, μια πρώτη μοιρασιά του κόσμου είχε σχεδόν ολοκληρωθεί: αυτό που πλέον έμενε ως διακύβευμα ήταν δι-ιμπεριαλιστικές συγκρούσεις για την αμφισβήτηση της μοιρασιάς αυτής.

Στην καρδιά της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και των γεωπολιτικών εντάσεων

Στις αρχές του 21ου αιώνα, η Κίνα του Ξι Ζινπίν επιβλήθηκε ως δεύτερη παγκόσμια δύναμη, στην καρδιά της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης. Και προβάλλεται σε όλες τις ηπείρους και όλους τους ωκεανούς. Για τον Ξι, «την ώρα της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, το άνοιγμα και η ενσωμάτωση αποτελούν ακαταμάχητη ιστορική τάση. Η ύψωση τειχών ή οι “απομονωτισμοί” στρέφονται ενάντια στους οικονομικούς νόμους και στις αρχές της αγοράς». Σε σχέση με αυτό, ο Philip S. Golub επισημαίνει ότι «το κόμμα-κράτος γίνεται πρωταγωνιστής των ελεύθερων συναλλαγών και των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών ροών», διευκολύνοντας την πρόσβαση των μεγάλων αμερικανικών ομίλων σε «ορισμένα τμήματα των αγορών εθνικών κεφαλαίων (...) και ποσφέροντας άδειες για να μπορούν αυτοί να εκμεταλλεύονται τις κατά 100% ή και κατά πλειοψηφία θυγατρικές τους (...)». Κατά τον The Economist, της 5 Σεπτεμβρίου 2020, «η Κίνα δημιουργεί ευκαιρίες [τις οποίες το ξένο κεφάλαιο δεν περίμενε καν και, πάντως, όχι τόσο γρήγορα]». Η έκταση των εισροών κεφαλαίων από τις ΗΠΑ στην Κίνα είναι δύσκολο να εκτιμηθεί καθώς «πολλές κινεζικές εταιρίες που εκδίδουν μετοχές διαθέτουν θυγατρικές σε υπεράκτιους [offshore] φορολογικούς παραδείσους». Σύμφωνα με μία έκθεση που δημοσίευσε το Investment Monitor, στις 13 Ιουλίου 2021, η Κίνα έχει περισσότερες θυγατρικές στα νησιά Καϊμάν από οποιαδήποτε άλλη χώρα «μετά τις ΗΠΑ, τη Μ.Βρετανία και την Ταϊβάν»3.

«Όντας σε θέση να καθορίζει τις συνθήκες σε βιομηχανικούς τομείς – κλειδιά»4, το κινεζικό κράτος πιλοτάρει το αεροπλάνο Κίνα, τροφοδοτώντας ένα τεράστιο δίκτυο πελατειών που ενισχύεται και από την ικανότητα του κόμματος να επιβάλει μια γενικευμένη επιτήρηση της κοινωνίας. Δεν έχουμε να κάνουμε με έναν «σοσιαλισμό της αγοράς με κινεζικά χαρακτηριστικά», αλλά με έναν κρατικό καπιταλισμό που, πράγματι, ενέχει «κινεζικά χαρακτηριστικά»5. Από την Ινδία ώς τη Νότιο Κορέα, όπου επίσης το κράτος πιλοτάρει την οικονομική ανάπτυξη, το χαρακτηριστικό αυτό δεν είναι καθόλου νέο για την Ασία. Με διάφορες μορφές, πολλές κυρίαρχες ολιγαρχίες συνδυάζουν ιδιωτικό κεφάλαιο, στρατιωτικό κεφάλαιο και κρατικό κεφάλαιο. Συχνά, η συσχέτιση μεταξύ αυτών των μορφών περνάει μέσα από τις μεγάλες οικογένειες και τον πλούτο τους.

Έχοντας κληρονομήσει μια ιδιαίτερα περίπλοκη και μακρυά ιστορία, ο κινεζικός κοινωνικός σχηματισμός είναι πολύ ετερογενής. Εργαστήριο του πλανήτη, η οικονομία του παραμένει, σε ένα βαθμό, εξαρτημένη από τα ξένα κεφάλαια και από την εισαγωγή εξαρτημάτων και τμημάτων της παραγωγής. Από την άλλη, προσφέρει τις βάσεις μιας ανεξάρτητης διεθνούς ανάπτυξης. Σε ορισμένους τομείς, παράγει προηγμένες τεχνολογίες, ενώ σε άλλες δεν καταφέρνει να καλύψει την καθυστέρησή της -όπως συμβαίνει στο χώρο των ημιαγωγών αιχμής. Υφίσταται κρίσεις υπερπαραγωγής (και χρέους) καπιταλιστικού τύπου, που πλήττουν κατά μέτωπο τον τομέα των ακινήτων, σύμβολο των οποίων μπορεί να είναι η σχεδόν χρεοκοπία του γίγαντα Evergrande6. Έως τώρα, όλα τα προγνωστικά για την έκρηξη της φούσκας των ακινήτων έχουν διαψευστεί7 -αλλά δεν σημαίνει αυτό ότι θα συνεχίσει το ίδιο. Όπως το σημειώνει ο Romaric Godin, «η λειτουργία δεν έχει ακόμα διοργανωθεί σε σχέση με μια ενδεχόμενη κινεζική κρίση, όμως οι αντιφάσεις του κρατικού καπιταλισμού της Λαϊκής Δημοκρατίας φαίνεται να οξύνονται όλο και βαθύτερα».

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η κινεζική ηγεσία ετοίμασε τη διεθνή της επέκταση. Διακριτικά, επί Ντενγκ Ξιάοπινγκ, επιθετικά επί Ξι Ζινπίν. Η επέκταση αυτή στηρίζεται σε εγχώρια οικονομικά κίνητρα (να βρεθούν αγορές για κλάδους με χαμηλή αποδοτικότητα και σε υπερπαραγωγή, όπως ο χάλυβας, το τσιμέντο, ή η εργατική δύναμη). Χρησιμοποιεί και βαθύτερες πολιτιστικές διαστάσεις -να ξαναβρεί η Αυτοκρατορία του Μέσου την κεντρικότητά της, να σβηστεί η ταπείνωση της αποικιακής κυριαρχίας, να δοθεί μια παγκόσμια εναλλακτική στο δυτικό τρόπο πολιτισμού. Τροφοδοτεί και έναν εθνικισμό Μεγάλης Δύναμης που νομιμοποιεί το καθεστώς και τη φιλοδοξία του να αμφισβητήσει την υπεροχή των ΗΠΑ.

Ξαναβρισκόμαστε σε μια «κλασική» κατάσταση όπου η μεγάλη κυρίαρχη δύναμη (οι ΗΠΑ) προσκρούει στην ανάδυση μια δύναμης σε πλήρη ανάπτυξη (την Κίνα).

Οι διεθνείς προϋποθέσεις

Πώς αυτό που δεν μπόρεσε να γίνει στις αρχές του 20ου αιώνα (ανάδυση ενός νέου ιμπεριαλισμού) μπόρεσε να πραγματοποιηθεί στην καμπή του 21ου αιώνα; Με τον κίνδυνο υπεραπλοποίησης, ας επισημάνουμε δύο χρόνους.

Μετά τις επαναστάσεις στη Ρωσία (1917) και στην Κίνα (1949), το μεγαλύτερο μέρος της Ευρασίας είχε ξεφύγει από την άμεση κυριαρχία των ιαπωνο-δυτικών ιμπεριαλισμών, κερδίζοντας μια θέση ανεξαρτησίας, χωρίς την οποία τίποτα απ’ό,τι συνέβη αργότερα δεν θα ήταν δυνατόν.

Μετά τη διεθνή ήττα των επαναστατικών κινημάτων κατά τη δεκαετία του 1980, από τη μια, και την αποσύνθεση της ΕΣΣΔ, από την άλλη, η κυρίαρχη πτέρυγα της διεθνούς αστικής τάξης έπεσε στην παγίδα του θριαμβευτισμού της, νομίζοντας πως η βασιλεία της χωρίς αμφισβητήσεις της ήταν εξασφαλισμένη. Και φαίνεται σα να μην σκέφτηκε καν πως η παγκόσμια νεοφιλελεύθερη τάξη που επέβαλε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από το Πεκίνο προς δικό του όφελος, με την επιτυχία που ξέρουμε.

Κινεζικές μεταλλάξεις

Οι αναλύσεις που διατείνονται ότι η σημερινή διεθνής κινεζική πολιτική δεν θα ήταν ιμπεριαλιστική, βασίζονται στη συνέχεια του καθεστώτος από το 1949 ώς τις μέρες μας, αλλά η συνέχεια αυτή είναι απλώς ονομαστική: Λαϊκή Δημοκρατία (ΛΔΚ), Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ), σημαντικός κρατικός οικονομικός τομέας. Ασφαλώς υπάρχουν συνέχειες, ιδιαίτερα πολιτιστικές, εκ των οποίων η μακριά γραφειοκρατική παράδοση της Αυτοκρατορίας, που προσδίδει στα σημερινά καθεστώτα μια ιστορική «κανονικότητα». Ωστόσο, οι ασυνέχειες είναι που επικρατούν -και κατά πολύ. Πράγματι, υπήρξαν επανάσταση και αντεπανάσταση, όπως το δείχνουν οι διαδοχικές ανατροπές στις κοινωνικές τάξεις.

Η θέση του βιομηχανικού προλεταριάτου. Όταν ιδρύθηκε η Λαϊκή Δημοκρατία, το ΚΚΚ αναγκάστηκε να ανοικοδομήσει τη δική του κοινωνική βάση στα αστικά κέντρα. Για να το καταφέρει, έπρεπε να προσδέσει την εργατική τάξη στο κόμμα, το οποίο έγινε και με τις δύο έννοιες: και υποτάσσοντάς την και εξασφαλίζοντάς της σημαντικά κοινωνικά πλεονεκτήματα.

Πολιτικά, η εργατική τάξη κρατήθηκε κάτω από τον έλεγχο του κόμματος. Δεν «διευθύνει» ούτε επιχείρηση ούτε κράτος. Οι εργαζόμενοι(-ες) τοποθετούνται σε μονάδες εργασίας, κάπως όπως γίνεται στη γαλλική παράδοση με την τοποθέτηση των δημοσίων υπαλλήλων σε περιοχές. Η εργατική τάξη των νέων κρατικών επιχειρήσεων επωφελείται, ωστόσο, από σημαντικά κοινωνικά πλεονεκτήματα (απασχόληση εφόρου ζωής, κλπ., ...). Κανένα άλλο κοινωνικό στρώμα δεν έχει τόσο πλεονεκτική θέση, εκτός βέβαια από τη γραφειοκρατία των πολιτικο-κρατικών οργάνων της εξουσίας.

Η θέση των λαϊκών γυναικών. Οι δύο εμβληματικοί νόμοι που υιοθετήθηκαν μετά την κατάκτηση της εξουσίας ήταν προς όφελος των γυναικών του λαού: ισότητα δικαιωμάτων στο γάμο και αγροτική μεταρρύθμιση που τις συμπεριελάμβανε8.

Οι παλιές κυρίαρχες τάξεις. Από τη στιγμή που σταθεροποιήθηκε η Λαϊκή Δημοκρατία9 και, ανεξάρτητα από την ατομική μοίρα του ενός ή του άλλου μέλους των κινεζικών ελίτ, οι παλιές άρχουσες τάξεις (αστική τάξη των πόλεων, επαρχιακή ελίτ) αποσυντέθηκαν.

Το μαοϊκό καθεστώς σταθεροποιείται μετά από μια κοινωνική, εθνικιστική, αντι-ιμπεριαλιστική και αντικαπιταλιστική επανάσταση -μια διαδικασία διαρκούς επανάστασης10. Διαθέτει βαθιές λαϊκές ρίζες, αλλά παραμένει αυταρχικό, διαμορφωμένο μετά από δεκαετίες πολέμων. Η δημοκρατική κληρονομιά των κοινωνικών κινητοποιήσεων που χαρακτήρισαν τη στρατηγική του «λαϊκού πολέμου» παραμένει ζωντανή, αλλά ταυτόχρονα το κόμμα-κράτος αποτελεί το πλαίσιο μέσα από το οποίο αναπτύσσεται η γραφειοκρατικοποίηση (μια διαδικασία). Δεν πρόκειται για σοσιαλισμό, αλλά για μια κοινωνία σε μετάβαση της οποίας η κατάληξη είναι αβέβαιη11.

Η κρίση του μαοϊκού καθεστώτος. Όλες οι εσώτερες αντιφάσεις του μαοϊκού καθεστώτος εκρήγνυνται κατά την κακώς-ονομαζόμενη «Πολιτιστική Επανάσταση» (1966-1969)12: είναι μια συνολική κρίση, μεγάλης περιπλοκότητας που δεν μπορούμε εδώ να την παρουσιάσουμε συνοπτικά, κατά την οποία η διοίκηση και το κόμμα αποσυντέθηκαν -και μόνο ο στρατός διατήρησε την ικανότητα συνεκτικής παρέμβασης σε εθνική κλίμακα. Τελικά, ο Μάο προσέφυγε σε αυτόν, για να επιβάλει μια κατασταλτική επιστροφή στην τάξη, μεταστρεφόμενος ενάντια στις κόκκινες πολιτοφυλακές και τις ομάδες εργατών που τον στήριζαν. Αυτό άνοιξε το δρόμο, κατά τη δεκαετία του 1970, στη σκοταδιστική δικτατορία της «Συμμορίας των Τεσσάρων», τελική νίκη της γραφειοκρατικής αντεπανάστασης. Η καταστροφική κατάληξη της ΜΠΠΕ13 επικύρωσε την τελική κρίση του μαοϊκού καθεστώτος, καθώς και τον πολιτικό θάνατο του Μάο Τσετούνγκ, δέκα χρόνια πριν από το φυσικό του θάνατο14.

Η γραφειοκρατική αντεπανάσταση γονιμοποίησε το έδαφος για την αστική αντεπανάσταση, συντρίβοντας τις λαϊκές κινητοποιήσεις και επαναφέροντας στο προσκήνιο τον Ντενγκ Ξιάοπινγκ, που είχε επιβιώσει από τις εκκαθαρίσεις της ΜΠΠΕ, ως μια επιστροφή στη λογική. Μερικά χρόνια αργότερα, φάνηκε πως αυτό που, στη δεκαετία του 1960, αποτελούσε απλώς συκοφαντία για να δικαιολογηθούν οι εκκαθαρίσεις είχε ήδη γίνει πραγματικότητα στη δεκαετία του 1980: ο Ντενγκ πλέον ενσαρκώνει την καπιταλιστική επιλογή μέσα στη νέα ηγεσία του ΚΚΚ.

Η αντεπανάσταση της δεκαετίας του 1980. Με την ώθηση του Ντενγκ Ξιάοπινγκ, η πιο προχωρημένη πτέρυγα της γραφειοκρατία προετοιμάζει τη μετάλλαξή της, την «αστικοποίησή» της και την επανενσωμάτωση της χώρας στην παγκόσμια καπιταλιστική αγορά. Για να το κάνει αυτό, διαθέτει μερικά εξαιρετικά ατού:

• Από την κληρονομιά του μαοϊκού καθεστώτος: μια χώρα, μια ανεξάρτητη βιομηχανία και τεχνολογία, έναν εκπαιδευμένο και καταρτισμένο πληθυσμό...

• Από την κληρονομιά της αποικιακής περιόδους: το Χονγκ Κονγκ (βρετανική αποικία), το Μακάο (πορτογαλική αποικία), η Ταϊβάν (προτεκτοράτο των ΗΠΑ) αποτελούν πύλες ανοιχτές προς την παγκόσμια αγορά και το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, προσφέροντας γνώσεις σε διαχείριση που δεν υπάρχουν στην ηπειρωτική χώρα και επιτρέποντας και μεταβιβάσεις τεχνολογιών (με το Μακάο να αποτελεί ιδεώδες κανάλι παράκαμψης νομοθεσιών και ρυθμίσεων)...

• Δυνατότητα συνεργασίας με το ισχυρό διεθνές κινεζικό κεφάλαιο, πάνω στη βάση ενός ισχυρού συμβιβασμού: το τελευταίο δέχεται μια προνομιούχα μεταχείριση από την Κίνα, την ώρα που ξέρει πως μόνο η κυβέρνηση και το ΚΚΚ είναι σε θέση να εγγυηθούν τη διατήρηση της ενότητας της ηπειρωτικής χώρας.

• Το ειδικό βάρος της Κίνας (γεωγραφικό και δημογραφικό της μέγεθος) -μια χώρα όπως το Βιετνάμ μπορεί να ακολουθεί την ίδια εξέλιξη με το γείτονά της, όμως δεν της αρκεί για να διεκδικήσει θέση μεγάλης δύναμη.

Ο επιταχυνόμενος καπιταλιστικός μετασχηματισμός της Κίνας δεν μπορεί να ολοκληρωθεί αν δεν επιβάλει μια ιστορική ήττα στις λαϊκές τάξεις, με τη μαζική καταστολή τον Απρίλιο του 1989, που ονομάστηκε καταστολή της πλατείας Τιενανμέν (αν και στην πραγματικότητα αφορούσε όλη τη χώρα και όχι μόνο το Πεκίνο)15. Μια ήττα που εγγράφεται στη νέα συνάρθρωση των κοινωνικών τάξεων.

Το προλεταριάτο. Η εργατική τάξη των κρατικών επιχειρήσεων αντέταξε γερή αντίσταση στην εντατικοποίηση της εργασίας που απαιτούσαν οι αρχές, τόσο που στο τέλος η εξουσία αποφάσισε να την αποσύρει από μεγάλο τμήμα της παραγωγής, συνεχίζοντας πάντως να την ανταμείβει με διάφορα τεχνάσματα. Η αγροτική έξοδος επέτρεψε τη συγκρότηση ενός νέου προλεταριάτου, ιδιαίτερα στις ελεύθερες ζώνες. Γυναικείο κατά 70%, το προλεταριάτο αυτό αποτελούνταν κυρίως από κινέζες εργαζόμενες χωρίς χαρτιά (στην Κίνα απαγορευόταν να αλλάξει κανείς κατοικία χωρίς επίσημη άδεια). Είναι η ιδεώδης εργατική δύναμη για υπερεκμετάλλευση, χαρακτηριστική της περιόδου πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου. Η πρώτη γενιά εσωτερικών μεταναστών το υπέμενε περιμένοντας να επιστρέψει στο χωριό. Η δεύτερη ξεκίνησε την πάλη για τη νομιμοποίησή της με την υποστήριξη πολλών συλλογικοτήτων.

Η κοινωνική και ιδεολογική τάξη πραγμάτων αντιστρέφεται. Οι διανοητικές ελίτ, που χτες ακόμα βρίσκονταν στον πάτο της κοινωνικής ιεραρχίας, εξυμνούνται και πάλι. Οι λαϊκές γυναίκες γίνονται όλο και πιο αόρατες. Ο Ντενγκ Ξιάοπινγκ υποστηρίζει τις αρετές της «κινητικότητας» (ο πλουτισμός των μεν υποτίθεται ότι προαναγγέλλει τον πλουτισμό όλων). Ο κρατικός οικονομικός τομέας λειτουργεί πλέον σε συμβίωση με το ιδιωτικό κεφάλαιο. Η Κίνα διαθέτει αριθμό ρεκόρ από δισεκατομμυριούχους, τους οποίους τους ξαναβρίσκουμε στα ηγετικά όργανα του ΚΚΚ.

Μεγάλη δύναμη, ιμπεριαλισμός και ανεξαρτησία

Δεν υπάρχει μεγάλη καπιταλιστική δύναμη που να μην είναι ιμπεριαλιστική. Η Κίνα δεν αποτελεί εξαίρεση. Μερικά παραδείγματα:

• Η ποδηγέτηση της άμεσης «περιφέρειας». Χάρη στην ανάπτυξη ενός ολόκληρου συγκοινωνιακού δικτύου υψηλών ταχυτήτων, το Θιβέτ έγινε αντικείμενο αποικιακού εποικισμού. Στο ανατολικό Τουρκεστάν (Ξινζιάν), ο πληθυσμός ουιγκούρ, μουσουλμανικής πλειοψηφίας, υποβάλλεται σε ένα σύνολο από μέτρα που πάνε από εξαναγκαστική αφομοίωση σε μαζικούς εγκλεισμούς και, στο βάθος, μια γενοκτονία τουλάχιστον πολιτιστική16. Η σύμβαση που εγγυόταν το σεβασμό των αναγνωρισμένων δημοκρατικών δικαιωμάτων στο Χονγκ Κονγκ, κατά την επιστροφή της αποικίας («μια χώρα, δύο συστήματα») καταγγέλθηκε μονομερώς από τον Ξι Ζινπίν. Μετά από χρόνια λαϊκής αντίστασης, το Πεκίνο επέβαλε την κατασταλτική του τάξη, ποινικοποιώντας τις ανεξάρτητες οργανώσεις (που αναγκάστηκαν να διαλυθούν), καταδικάζοντας σε βαριές ποινές κάθε διαμαρτυρία17. Για δικαίωμα αυτοδιάθεσης, για ελευθερία των λαών να αποφασίζουν για τη μοίρα τους, δεν τίθεται καν το ερώτημα στο κατώφλι της Αυτοκρατορίας.

• Για να προστατευτούν οι επενδύσεις του στην εποχή των «νέων δρόμων του μεταξιού» και να εξασφαλιστεί η πρόσβαση στον ινδικό ωκεανό (οι «διάδρομοι»18), το Πεκίνο δεν διστάζει να στηρίξει τις χειρότερες δικτατορίες (όπως στη Βιρμανία) και να αναμειχθεί στις εσωτερικές υποθέσεις μιας χώρας (όπως στο Πακιστάν).

• Η προσωρινή παράλυση των ΗΠΑ (βαλτωμένων στη Μέση Ανατολή) επέτρεψε στον Ξι Ζινπίν να στρατιωτικοποιήσει το σύνολο της νότιας Θάλασσας της Κίνας, παίρνοντας τον έλεγχο θαλάσσιων περιοχών που ανήκουν σε γειτονικές χώρες, όπως οι Φιλιππίνες και το Βιετνάμ. Το Πεκίνο καταγγέλλει (δικαίως) την πολιτική της μεγάλης αμερικάνικης δύναμης, αλλά δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει τη συντριπτική υπεροχή του δικού της θαλάσσιου στόλου σε βάρος των γειτόνων της.

• Για να ασφαλίσει τους θαλάσσιους δρόμους (εμπορικούς ή στρατιωτικούς), το Πεκίνο καταλαμβάνει λιμάνια σε πολλές χώρες, από το Σρι Λάνκα ώς την Ελλάδα, χρησιμοποιώντας όταν χρειάζεται το όπλο του χρέους. Μια αδυναμία πληρωμής μπορεί να του επιτρέψει να απαιτήσει μια εγκατάσταση λιμένος να γίνει κινεζική παραχώρηση για διάρκεια που μπορεί να φτάνει και τα 99 χρόνια (όπως ήταν και η αποικιακή παραχώρηση του Χονγκ Κονγκ!).

• Επεκτεινόμενη διεθνώς, η Κίνα συμμετέχει σήμερα στη μοιρασιά των ζωνών επιρροής στον Ειρηνικό Ωκεανό διεκδικώντας ένα σημαντικό θαλάσσιο χώρο19.

Οι ΗΠΑ ήταν και παραμένουν η κύρια ιμπεριαλιστική δύναμη, η μεγαλύτερη πηγή στρατιωτικοποίησης, πολέμων και παγκόσμιας αστάθειας. Πρέπει να το υπογραμμίζουμε. Με το ζήτημα του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ ασχολούμαστε σε ένα άλλο άρθρο αυτού του φακέλου του l’Anticapitaliste. Δεν θέλω να επανέλθω εδώ, εκτός μόνο για να σημειώσω ότι ο Joseph Biden κατάφερε να στρέψει το κέντρο της αμερικάνικης στρατηγικής προς το μεγάλο θέατρο των ινδο-ειρηνικών επιχειρήσεων. Ο Ομπάμα το είχε ήδη επιζητήσει αυτό, αλλά δεν το κατάφερε20, καθώς είχε βαλτώσει στη Μέση Ανατολή21. Υπάρχει μια συνέχεια στην πολιτική ανάμεσα τον Ντόναλντ Τραμπ και στον Τζο Μπάιντεν22. Η πολιτική του τελευταίου μοιάζει, ωστόσο, πιο συνεκτική από του Ντόναλντ Τραμπ23.

Απέναντι στην αμερικανική απειλή, το μαοϊκό καθεστώς είχε αναπτύξει μια αμυντική στρατηγική με κεντρικό στοιχείο το στρατό ξηράς, τη λαϊκή κινητοποίηση και τα μεγέθη της χώρας: ένας επιδρομέας θα χανόταν. Αντίθετα, μια μεγάλη δύναμη πρέπει να κυριαρχήσει στους ωκεανούς (καθώς και, σήμερα, και στο διάστημα και στο χώρο της τεχνητής νοημοσύνης). Οι αεροναυτικές δυνάμεις αποτέλεσαν το πρώτο στρατιωτικό βάθρο της πολιτικής του Ξι Ζινπίν, που κινητοποιεί τους πόρους της χώρας για να προχωρήσει γρήγορα και στους άλλους χώρους.

Κάνοντάς το αυτό, το σημερινό κινεζικό καθεστώς συμμετέχει στη δυναμική της στρατιωτικοποίησης του κόσμου (και επομένως και στην επιδείνωση της κλιματικής κρίσης). Είναι αλήθεια ότι, από τα αριστερά, αναφέρεται το «δικαίωμα» της Κίνας να απαιτήσει τη θέση της στον ήλιο, αλλά από πότε εμείς υπερασπιζόμαστε τα «δικαιώματα» μιας μεγάλης δύναμης και όχι των λαών;

Οι εντάσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου για το ζήτημα της Ταϊβάν έχουν φτάσει σήμερα στο αποκορύφωμά τους24. Δύο λογικές συγκρούονται. Η λογική κρατών που βρίσκονται σε σοβαρό, διαρκή, ανταγωνισμό και η λογική της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης όπου επικρατεί η αλληλοεξάρτηση στο χώρο της τεχνολογίας, των αλυσίδων παραγωγής -των «αλυσίδων αξίας»-, εμπορίου ή χρηματοδότησης. Ο ανταγωνισμός διεξάγεται σε όλους τους χώρους και εμφανίζονται «στρατόπεδα» σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά και ένα χρηματοδοτικό σύστημα. Όποιες και να είναι οι αντιφάσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η παγκοσμιοποίηση, μια καπιταλιστική «απο-παγκοσμιοποίηση» της οικονομίας θα αποτελούσε παρέκκλιση. Η αλληλεξάρτηση είναι τέτοια που μπορεί να υποθέσει κανείς πως ένας πόλεμος δεν είναι προς το συμφέρον των αστικών τάξεων ούτε της Κίνας ούτε των ΗΠΑ. Αλλά η ένταση είναι τέτοια που δεν μπορεί να αποκλειστεί ένα γλίστρημα με εκρηκτικές επιπτώσεις.

Η κατάσταση είναι ακόμα πιο ασταθής στο μέτρο που και οι δύο πρόεδροι, ο Μπάιντεν και ο Ξι, αντιμετωπίζουν εύθραυστη κατάσταση και εγχωρίως.

Πού πάει η Κίνα; Δεν θέλω, από την πλευρά μου, να επιχειρήσω να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, που το αφήνω σε πιο ειδικούς από μένα. Αν ήταν μάλιστα το ΚΚΚ να διευθύνει τη χώρα, αλλά δεν συμβαίνει αυτό. Είναι η κλίκα του Ξι Ζινπίν, ο οποίος έχει επιβάλει μια αλλαγή πολιτικού καθεστώτος25. Χτες, μια συλλογική ηγεσία επέτρεπε την προετοιμασία της διαδοχής των γενεών στην ηγεσία του κόμματος, που ήταν ένας παράγοντας σταθερότητας. Σήμερα η φράξια Ξι Ζινπίν διαθέτει μόνη της τις εξουσίες. Μετά από αιματηρές εκκαθαρίσεις και με την τροποποίηση του Συντάγματος, μπορεί να φιλοδοξεί να ηγείται δια βίου.

Και στην Κίνα επίσης, η επιλογή του πολιτικού προσωπικού γίνεται ανορθολογική σε σχέση με τα συλλογικά συμφέροντα των κυρίαρχων τάξεων...

Pierre Rousset

13/11/2021

Μια συντομευμένη εκδοχή του άρθρου δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό l’Anticapitaliste n° 130 Νοεμβρίου 2021. Η ολοκληρωμένη έκδοση βρίσκεται στο ESSF, απ’όπου μεταφράστηκε στα ελληνικά από την ΤΠΤ.

Σημειώσεις:

1Ο όρος «ιμπεριαλισμός» μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ποικίλες ιστορικές συγκυρίες. Εδώ πρόκειται για μια μεγάλη καπιταλιστική δύναμη.

2Pierre Rousset, 4 juin 2017, « La crise coréenne et la géopolitique en Asie du Nord-Est : du passé au présent » [Η κορεατική κρίση και η γεωπολιτική της νοτιοανατολικής Ασίας: από το παρελθόν στο σήμερα], ESSF (άρθρο 41214) : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article41214 .

3Philip S. Golub, « Contre Washington, Pékin mise sur la finance » [Απέναντι στην Ουάσιγκτον, το Πεκίνο στοιχηματίζει στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο], Le Monde diplomatique, Νοέμβρης 2021, σελ.13.

4Philip S. Golub, op. cit.

5Au Loongyu, Μάης 2014, « What is the nature of capitalism in China ? – On the rise of China and its inherent contradictions » [Ποιά είναι η φύση του καπιταλισμού στην Κίνα; - Για την άνοδο της Κίνας και τις εσώτερες αντιφάσεις της], Europe solidaire sans frontieres (ESSF, άρθρο 35764) : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article35764 .

6Βλέπε Romaric Godin, 9 Σεπτέμβρης 2021, « Les contradictions du modèle chinois » [Οι αντιφάσεις του κινεζικού μοντέλου], Mediapart. Διαθέσιμο στο ESSF (άρθρο 59659), « Chine : le géant de l’immobilier Evergrande au bord du gouffre – Les contradictions du modèle chinois » [Κίνα: ο γίγαντας των ακινήτων Evergrande στο χείλος του γκρεμού – Οι αντιφάσεις του κινεζικού μοντέλου]: http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article59659 .

7Το αναγνωρίζει και ο Paul Krugman σε σχέση με τις δικές του προγνώσεις στο New York Times της 22 Οκτωβρίου 2021.

8Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως οι δυσκολίες πρόσβασης στις ανώτερες θέσεις ή η πατριαρχία εξαφανίστηκαν και από την κοινωνία.

9Παρά τη δοκιμασία του πολέμου της Κορέας, που άρχισε το 1953 και αποτέλεσε πραγματικό σενάριο καταστροφής για το Πεκίνο, του οποίου η προτεραιότητα ήταν η ανοικοδόμηση της χώρας.

10Pierre Rousset, « L’expérience chinoise et la théorie de la révolution permanente » [Η κινεζική εμπειρία και η θεωρία της διαρκούς επανάστασης], περιοδικό L’Anticapitaliste n°126 (Μάης 2021). Διαθέσιμο στο ESSF (άρθρο 58489), « L’expérience chinoise et la théorie de la révolution permanente » : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58489 .

11Αυτός είναι και ο λόγος που είναι προτιμότερο να μην χρησιμοποιείται η διατύπωση «κοινωνία σε μετάβαση προς το σοσιαλισμό».

12Συνηθίζεται να ονομάζεται «Πολιτιστική Επανάσταση» όλη αυτή η περίοδος 1966-1976. Όμως, έτσι, συγχέονται στην ίδια περιοδικοποίηση τόσο τα χρόνια των «ταραχών», πριν από την καταστολή του 1968-1969, όσο και αυτά με τα οποία επιβάλλεται προς το τέλος μια ασταθής γραφειοκρατική κανονικότητα.

13ΜΠΠΕ: Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση.

14Pierre Rousset, « La Chine du XXe siècle en révolutions – II – 1949-1969 : crises et transformations sociales en République populaire » [Η Κίνα του 20ου αιώνα σε επαναστάσεις -ΙΙ- 1949-1969: κρίσεις και κοινωνικοί μετασχηματισμοί στη Λαϊκή Δημοκρατία], ESSF (άρθρο 13546) : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article13546 .

15Βλέπε τα δύο άρθρα του Jean-Philippe Béja στο ESSF (άρθρο 46572)  « 1989-2014 : Un quart de siècle après Tiananmen, il reste interdit de se souvenir» [1989-2014: Ένα τέταρτο αιώνα μετά το Τιενανμέν, παραμένει απαγορευμένη η μνήμη του]: http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article46572 .

16Βλέπε Daniel Tanuro, «Le Xinjiang s’invite dans la politique belge» [Το Ξινζιάν προσκαλείται στη βελγική πολιτική], 28 Απριλίου 2021, Gauche anticapitaliste (Βέλγιο), 28/4/2021. Διαθέσιμο στο ESSF (άρθρο 57947 ), « Xinjiang (Chine) – Retour sur l’histoire du Turkestan oriental et la géopolique de l’Asie centrale » [Ξινζιάνγκ – Κίνα: Για την ιστορία του ανατολικού Τουρκεστάν και τη γεωπολιτική της κεντρικής Ασίας]: http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57947 .

17Βλέπε Alain Baron, 27 Αυγούστου 2021, « Le mouvement de 2019 à Hong Kong, et son écrasement » [Το κίνημα του 2019 στο Χονγκ Κονγκ και η συντριβή του], Europe solidaire sans frontières (ESSF, άρθρο 59294), « Le mouvement de 2019 à Hong Kong, et son écrasement » : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article59294 .

18Για συνολική περιγραφή του ζητήματος αυτού, βλέπε Globalization Monitor, «China’s overseas investments in the Belt and Road Era. A people’s and environmental perspective» [Παρατηρητήριο παγκοσμιοποίησης: Οι υπεράκτιες επενδύσεις της Κίνας στην εποχή των “δρόμων” και “διαδρόμων” – Από την άποψη των λαών και του περιβάλλοντος], Αύγουστος 2021.

19Βλέπε ιδιαίτερα το χάρτη που συνοδεύει το άρθρο της Nathalie Guibert στην εφημερίδα Le Monde της 10 και 11 Οκτωβρίου 2021.

20Βλέπε Simon Tisdall, 25 Σεπτεμβρίου 2016, The Guardian : «Barack Obama’s ‘Asian pivot’ failed. China is in the ascendancy» [Μπαράκ Ομπάμα: Το ασιατικό ατού έπεσε, η Κίνα ανεβαίνει] https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/sep/25/obama-failed-asian-pivot-china-ascendant

21Ο Μπάιντεν στηρίζεται ιδιαίτερα στο Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία ή την Αίγυπτο για να «αστυνομεύουν» την περιοχή αυτή του κόσμου.

22Dianne Feeley, « La politique étrangère de l’administration Biden » [Η εξωτερική πολιτική της διοίκησης Μπάιντεν], L’Anticapitaliste : https://lanticapitaliste.org/actualite/international/la-politique-etrangere-de-ladministration-biden Διαθέσιμο στο ESSF (άρθρο 60146), « Etats-Unis : la politique étrangère de l’administration Biden » : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article60146 .

23Dan La Botz, 13 Οκτώβρης 2021, «Biden concentre sa politique étrangère sur la Chine» [Ο Μπάιντεν επικεντρώνει την εξωτερική πολιτική του στην Κίνα], L’Anticapitaliste : https://lanticapitaliste.org/actualite/international/aux-usa-biden-concentre-sa-politique-etrangere-sur-la-chine Διαθέσιμο στο ESSF (άρθροe 59821), « Etats-Unis – Biden concentre sa politique étrangère sur la Chine » : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article59821 .

24Brian Hioe, 4 Νοεμβρίου 2021 «Caught Between the Two Superpowers. Taiwan Amidst US-China Great Powers Rivalry» [Πιασμένη μεταξύ δύο υπερδυνάμεων: Η Ταϊβάν εν μέσω ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων ΗΠΑ και Κίνας], Spectre : https://spectrejournal.com/caught-between-the-two-superpowers/ . Διαθέσιμο στο ESSF (άρθρο 60077), « Caught Between the Two Superpowers — Taiwan Amidst US-China Great Power Rivalry » : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article60077 .

25Au Loongyu, Pierre Rousset, 22 Οκτωβρίου 2017 , « Le 19e congrès du Parti communiste chinois – La modernisation par une bureaucratie prémoderne » [Το 19ο συνέδριο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος -Εκσυγχρονισμός μέσω μιας προ-σύγχρονης γραφειοκρατίας], ESSF (άρθρο 42298) : http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article42298 Pierre Rousset, 3 Δεκεμβρίου 2017, ESSF (άρθρο 42569), « Le 19e congrès du Parti communiste chinois et les ambitions mondiales de la direction Xi Jinping » [Το 19ο συνέδριο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος και οι παγκόσμιες φιλοδοξίες της ηγεσίας Ξι Ζινπίν]: http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article42569 .