Η εκλογική νίκη της ακροδεξιάς στην Ολλανδία

Το γεγονός ότι η δεξιά κέρδισε τις πρόσφατες ολλανδικές εκλογές δεν αποτέλεσε έκπληξη. Αυτό που προκάλεσε έκπληξη ήταν το πόσο καθοριστικό ήταν το ποσοστό της ακροδεξιάς στη συνολική νίκη της δεξιάς. Για τον Γκερτ Βίλντερς, τον ηγέτη του ακροδεξιού Κόμματος της Ελευθερίας (PVV), τα χρόνια υπομονής απέδωσαν καρπούς, ενώ το υπάρχον δεξιό κόμμα έπαιξε και έχασε.

Η εκλογική επικράτηση της ακροδεξιάς πραγματοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό εις βάρος της (κεντρο)δεξιάς. Με 37 από τις 150 κοινοβουλευτικές έδρες, το PVV προηγείται πλέον κατά πολύ του δεύτερου κατά σειρά ποσοστών, ενός κοινού ψηφοδελτίου σοσιαλδημοκρατών και Πρασίνων [GL/PvdA] που κέρδισε 25 έδρες. Ο συνολικός αριθμός των εδρών για τα αριστερά κόμματα παρέμεινε σταθερός, ενώ τα κόμματα που συμμετείχαν στην κεντροδεξιά κυβέρνηση έχασαν όλα έδρες, μερικές φορές με μεγάλες απώλειες. Με άλλα λόγια, η Δεξιά ανασυντάχθηκε και ριζοσπαστικοποιήθηκε, ενώ η Αριστερά δεν μπόρεσε να προχωρήσει από την προηγούμενη αδύναμη θέση της. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό;

Σε ένα πιο άμεσο επίπεδο, μια επιλογή τακτικής του VVD (Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία), του βασικού κόμματος της προηγούμενης κυβέρνησης, φαίνεται ότι τους γύρισε μπούμερανγκ. Τον Ιούλιο αυτού του έτους, ο πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε του VVD προκάλεσε κρίση στην εν ενεργεία κυβέρνηση επιμένοντας σε νέους περιορισμούς στα δικαιώματα των προσφύγων. Ο Ρούτε πέρασε σκόπιμα μια κόκκινη γραμμή ενός από τους εταίρους του συνασπισμού του VVD, προκαλώντας έτσι την κατάρρευση της δικής του κυβέρνησης και νέες εκλογές.

Αυτή ήταν μια προσπάθεια του VVD να θέσει το ζήτημα των προσφύγων και της μετανάστευσης στο επίκεντρο της εκλογικής αναμέτρησης. Το VVD ήλπιζε ότι, γέρνοντας περισσότερο προς τα δεξιά σε αυτό το ζήτημα, θα μπορούσε να συγκεντρώσει επαρκή υποστήριξη ώστε να γίνει και πάλι το μεγαλύτερο κόμμα της χώρας. Ο Ρούτε αποχώρησε από την ηγεσία του κόμματος και ανέλαβε νέος αρχηγός, η Ντιλάν Γεσιλγκιόζ. Η Γεσιλγκιόζ, υπουργός Δικαιοσύνης στο πιο πρόσφατο υπουργικό συμβούλιο, προχώρησε στην όξυνση του δεξιού προφίλ του VVD, ιδίως μέσω υπερβολικών ιστοριών σχετικά με την υποτιθέμενη ευκολία με την οποία οι μετανάστες μπορούν να εισέλθουν στην Ολλανδία.

Το στοίχημα του VVD ήταν ότι οι εκλογές θα εξελίσσονταν ως πόλωση μεταξύ αυτού και της κεντροαριστεράς στο θέμα της μετανάστευσης και η Γεσιλγκιόζ παρουσιάστηκε ως διάδοχος του Ρούτε. Αυτή η εκλογική τακτική φάνηκε να έχει νόημα: Ο Ρούτε ήταν πρωθυπουργός από το 2010 και διατήρησε τη δημοτικότητά του καθ’ όλη τη διάρκεια. Επικεντρώνοντας την εκλογική αναμέτρηση στο μεταναστευτικό, το VVD ήλπιζε να αποφύγει τα θέματα στα οποία είναι ευάλωτο, όπως η στεγαστική κρίση της χώρας και το αυξανόμενο κόστος ζωής. Ωστόσο, το VVD κατέληξε να χάσει 10 έδρες, κερδίζοντας μόνο 24 έδρες.

Η ακροδεξιά προέλαση

Παραδόξως, η τακτική του VVD λειτούργησε πάρα πολύ καλά. Η έμφαση στην υποτιθέμενη «προσφυγική κρίση» και τον περιορισμό της μετανάστευσης ωφέλησε το κόμμα που από την ίδρυσή του το 2006 είχε στον πυρήνα του την αντιμεταναστευτική πολιτική: το PVV του Βίλντερς. Ωστόσο, δεν μπορούν να αποδοθούν όλα τα εύσημα για τη νίκη του Βίλντερς στο VVD. Ένα δημοσιογραφικό τροπάριο τις τελευταίες εβδομάδες ήταν ότι ο Βίλντερς είχε «μετριάσει» τις απόψεις του, αλλά το πρόγραμμα του PVV παρέμεινε το ίδιο ριζικά αντιμεταναστευτικό όπως πάντα. Το κόμμα θέλει να κλείσουν εντελώς τα σύνορα για τους αιτούντες άσυλο και «κανένα ισλαμικό σχολείο, κοράνι ή τζαμί» στην Ολλανδία. Τέτοιες ρατσιστικές πολιτικές συνδυάζονται με κατασταλτική ρητορική για «μηδενική ανοχή στα αποβράσματα του δρόμου», συμπεριλαμβανομένης της χρησιμοποίησης του στρατού, της αφαίρεσης της ιθαγένειας και απέλασης ποινικών με διπλή υπηκοότητα και των προληπτικών συλλήψεων όσων θεωρείται ότι συμπαθούν τον «τζιχαντισμό».

Ο Βίλντερς δεν άλλαξε, αυτό που άλλαξε είναι η δυναμική μεταξύ της δεξιάς και της ακροδεξιάς. Ο Ρούτε επέλεξε μια τακτική παραγκωνισμού του Βίλντερς, του κύριου ανταγωνιστή του στη δεξιά, απορρίπτοντας τις θέσεις του PVV ως «μη ρεαλιστικές» και παρουσιάζοντας το δικό του VVD ως το κόμμα που θα μπορούσε να εφαρμόσει πιο αποτελεσματικά τις δεξιές πολιτικές. Αυτή η τακτική κανονικοποιούσε όλο και περισσότερο τις θέσεις του PVV, θέσεις που απορρίπτονταν μόνο και μόνο επειδή ήταν υποτίθεται αδύνατο να εφαρμοστούν. Αντί να προσπαθήσει να εμφανιστεί ως κατώτερος εταίρος του VVD, ο Βίλντερς επέμεινε στη στάση του ως δεξιά αντιπολίτευση στον Ρούτε και συνέχισε να επιμένει στα βασικά του θέματα. Στις 22 Νοεμβρίου, ο Βίλντερς έδρεψε τους καρπούς αυτής της μακροπρόθεσμης προσέγγισης. Το γεγονός ότι ένα άλλο ακροδεξιό κόμμα, το FvD, ένα κόμμα που είχε σημειώσει σημαντική επιτυχία πριν από λίγα χρόνια, είχε περιέλθει σε κρίση, κυρίως λόγω της μεγαλομανίας του ηγέτη του Τιερί Μποντέ, ωφέλησε επίσης τον Βίλντερς, καθώς εδραίωσε και διεύρυνε την ακροδεξιά ψήφο.

Ο Βίλντερς είναι ένας έμπειρος πολιτικός, ένα από τα μακροβιότερα μέλη του ολλανδικού κοινοβουλίου και ικανός να βλέπει πέρα από τον επόμενο εκλογικό κύκλο. Ξεκίνησε την καριέρα του στο VVD στα τέλη της δεκαετίας του ’90, από το οποίο αποσχίστηκε για να σχηματίσει το PVV το 2006. Αρχικά, το PVV συνδύασε τον ρατσισμό και την αντιμεταναστευτική πολιτική του με έναν ριζοσπαστικό λόγο υπέρ της αγοράς, μια ριζοσπαστικοποιημένη εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού του VVD. Την τελευταία δεκαετία περίπου, το PVV ωστόσο μετατόπισε τη ρητορική του σε ένα είδος «σοβινισμού της πρόνοιας», παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως προστάτη των απλών ανθρώπων και των υπολειμμάτων του ολλανδικού συστήματος πρόνοιας. Για το PVV, η τελική αιτία της ανατροπής του κράτους πρόνοιας είναι η παρουσία παρασιτικών κοινοτήτων μεταναστών, ιδίως μουσουλμάνων, στην ολλανδική κοινωνία και η σπατάλη χρημάτων σε «αριστερά χόμπι», όπως τα μέτρα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Αυτά τα χρήματα, υποστηρίζει το PVV, θα ήταν αρκετά για να προστατεύσουν το βιοτικό επίπεδο των «πραγματικών» Ολλανδών. Στο προεκλογικό του πρόγραμμα, το PVV παρουσίασε επίσης «προοδευτικές» προτάσεις, όπως η κατάργηση του ΦΠΑ στα είδη καθημερινής ανάγκης, η μείωση του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης και η επαναφορά της ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 67 στα 65 έτη.

Τέτοιες ιδέες είναι αναμφίβολα δημοφιλείς, αλλά είναι δευτερεύουσες σε σχέση με την κεντρική ατζέντα του PVV. Για τον Βίλντερς, είναι μόνο τα μέσα για την επίτευξη του σκοπού του: κλείσιμο των συνόρων και επίθεση στα δικαιώματα των μειονοτήτων, ιδίως των μουσουλμάνων. Μεταξύ 2010 και 2012, η πρώτη κυβέρνηση υπό τον Ρούτε υποστηρίχθηκε από το PVV, το οποίο, σύμφωνα με τα λόγια του Βίλντερς, «αποδέχθηκε μέτρα λιτότητας με αντάλλαγμα περιορισμούς στη μετανάστευση». Στο κοινοβούλιο, το PVV πρότεινε ένα νομοσχέδιο που θα υπονόμευε τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ψήφισε για τον περαιτέρω περιορισμό της πρόσβασης στην κοινωνική ασφάλιση και αντιτάχθηκε στις προσπάθειες αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής. Το γεγονός ότι οι «κοινωνικές πολιτικές» του PVV είναι σε μεγάλο βαθμό κενή ρητορική δεν επισημαίνεται ωστόσο με συνέπεια από τα αριστερά κόμματα.

Η Αριστερά παραμένει σε τέλμα

Το συνολικό ποσοστό των αριστερών κομμάτων στο εθνικό κοινοβούλιο παρέμεινε περίπου το ίδιο με αυτό πριν από τις εκλογές. Το νούμερο δύο στα εκλογικά αποτελέσματα ήταν μια κοινή λίστα του σοσιαλδημοκρατικού PvdA και των Πρασίνων (Groenlinks). Μαζί, τα δύο αυτά κόμματα κέρδισαν οκτώ νέες έδρες, μια μέτρια πρόοδος που προκάλεσε απογοήτευση. Η κεντροαριστερά κατέβασε ως υποψήφιό της τον Φρανς Τίμερμανς, πρώην Ευρωπαίο Επίτροπο, επιχειρώντας να τον παρουσιάσει ως μελλοντικό πρωθυπουργό, κάποιον προοδευτικό αλλά και αξιόπιστο για τη διοίκηση του ολλανδικού κράτους. Η προσέγγιση του συνασπισμού PvdA και GroenLinks να συνδυάσει μετριοπαθείς προοδευτικές προτάσεις με έναν αέρα τεχνοκρατικής εμπειρογνωμοσύνης και προσανατολισμό στη συγκρότηση κυβερνητικού συνασπισμού με τα κόμματα στα δεξιά του είχε κάποια επιτυχία στην προσέλκυση ψήφων από το κέντρο, αλλά όχι στην προσέλκυση πολλών νέων ψηφοφόρων προς την αριστερά.

Το αριστερό SP έχασε εν τω μεταξύ τέσσερις από τις εννέα έδρες του. Το κόμμα έχει κολλήσει στο να συνδυάζει ένα όλο και πιο συντηρητικό προφίλ σε «πολιτιστικά» θέματα (μετανάστευση, αλλά και μέτρα για την κλιματική αλλαγή) με προοδευτικές κοινωνικοοικονομικές θέσεις. Οι συνεχείς οπισθοδρομήσεις δεν ήταν αρκετές για να πείσουν το SP να αλλάξει πορεία. Η νυν επικεφαλής του Λίλιαν Μαρινίσεν κατέχει αυτή τη θέση από το 2017: Ο Νοέμβριος του 2023 ήταν για εκείνη η έβδομη φορά που το κόμμα σημείωσε εκλογική πτώση. Η τελευταία φορά που το κόμμα κατάφερε να σημειώσει πρόοδο στις εθνικές εκλογές ήταν το 2006, και από τότε το κόμμα έχει χάσει δεκάδες χιλιάδες μέλη. Η έμφαση που έδωσε το SP στον περιορισμό της εργασιακής μετανάστευσης κατά την προεκλογική εκστρατεία ενίσχυσε το δεξιό πλαίσιο ότι οι μετανάστες ως τέτοιοι αποτελούν πρόβλημα, ενώ το κόμμα παρέλειψε να επικεντρωθεί στα δυνατά του σημεία, όπως η στέγαση και η υγειονομική περίθαλψη. Το SP κατέληξε να χάσει μεγάλο αριθμό ψήφων προς τη δεξιά και την ακροδεξιά.

Ένα πικρό χάπι για την άκρα αριστερά ήταν η εξαφάνιση από το κοινοβούλιο του ριζοσπαστικού κόμματος BIJ1 (η ολλανδική προφορά σημαίνει «μαζί»). Γεννημένο κυρίως από το αντιρατσιστικό κίνημα, το BIJ1 μπόρεσε να συγκεντρώσει υποστήριξη από διάφορα τμήματα των ακτιβιστών και της άκρας αριστεράς, αλλά υπέφερε από εσωτερικές διαμάχες. Το οικολογικό Κόμμα για τα Ζώα έχασε τις μισές του έδρες και περιορίστηκε σε τρεις έδρες. Το Κόμμα για τα Ζώα είχε σταδιακά προσελκύσει αυξανόμενη υποστήριξη για τις οικολογικές θέσεις αρχών του, αλλά το κόμμα είναι διχασμένο και ασαφές σχετικά με το πώς θα πρέπει να σχετίζεται με ζητήματα της αριστεράς γενικά, όχι μόνο με την οικολογία. Τους τελευταίους μήνες σημειώθηκε επίσης μια άσχημη διαμάχη για την ηγεσία του κόμματος και διασπάσεις.

Προοπτικές

Μια πιθανότητα για την Ολλανδία είναι ο σχηματισμός ενός δεξιού συνασπισμού με επικεφαλής τον Βίλντερς. Ένας άλλος μεγάλος νικητής των εκλογών του Νοεμβρίου ήταν ένα νέο κόμμα, το NSC, που αποσχίστηκε από το χριστιανοδημοκρατικό CDA. Το NSC εισήλθε στο κοινοβούλιο με 20 έδρες. Το NSC είναι ένα συντηρητικό κόμμα, μια εκδοχή της Χριστιανοδημοκρατίας χωρίς σαφείς θρησκευτικές αναφορές. Εν τω μεταξύ, το CDA, κάποτε ένα από τα σημαντικότερα κόμματα της χώρας, καταποντίστηκε σε μόλις πέντε έδρες. Μαζί με το VVD, το δεξιό Κίνημα Αγροτών Πολιτών (ένα άλλο κόμμα που δημιουργήθηκε πρόσφατα και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε συντρίμμια της βάσης του CDA) και το NSC, το PVV θα αποκτήσει πλειοψηφία. Αλλά το NSC έχει δηλώσει ότι δεν είναι πρόθυμο να σχηματίσει συνασπισμό με ένα κόμμα όπως το PVV που θέλει να επιτεθεί στις θεμελιώδεις αρχές της ισότητας ενώπιον του νόμου και της ελευθερίας της θρησκείας. Και το VVD δήλωσε ότι μετά την ήττα του στις εκλογές, το κόμμα θα πρέπει να περάσει στην αντιπολίτευση. Αλλά αυτές οι αντιρρήσεις μπορεί να είναι απλώς ελιγμοί για να αποσπάσουν παραχωρήσεις από το PVV. Η επερχόμενη κυβέρνηση θα είναι πιθανότατα αρκετά ασταθής. Το σίγουρο είναι ότι θα μείνουν πολύ λίγα από τις «προοδευτικές» οικονομικές προτάσεις του PVV.

Η κατάσταση είναι ζοφερή, αλλά παραμένει αντιφατική∙ τις τελευταίες εβδομάδες πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη διαδήλωση για την κλιματική αλλαγή στην ιστορία της Ολλανδίας, αλλά νικητής των εκλογών ήταν ένα κόμμα που γελοιοποιεί την κλιματική αλλαγή ως ανοησία. Αντίστοιχα, η αλληλεγγύη στην Παλαιστίνη έβγαλε πολλούς στους δρόμους, αλλά το PVV είναι περήφανο για την άνευ όρων υποστήριξή του στο Ισραήλ και θέλει να μεταφέρει την ολλανδική πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ. Το επόμενο διάστημα, η ολλανδική αριστερά, όπως αυτή υπάρχει, θα βρεθεί σε θέση άμυνας. Η αντιμετώπιση των αντιμεταναστευτικών πολιτικών και του ρατσισμού και η υπεράσπιση των πολιτικών δικαιωμάτων των μειονοτήτων, ιδιαίτερα των μουσουλμάνων, θα πρέπει να είναι κεντρικής σημασίας.

24 Νοεμβρίου 2023

Μετάφραση: elaliberta.gr

Alex de Jong, “Far-right electoral victory in the Netherlands”, International Viewpoint, 25 Νοεμβρίου 2023, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8326.