Ανακοίνωση του Εκτελεστικού Γραφείου της 4ης Διεθνούς
1. Μαζική εξέγερση, μετά από νέα επίθεση κατά των γυναικών
Η «μαύρη διαμαρτυρία» των γυναικών σε πάνω από 100 πόλεις και η απεργία των γυναικών τη «μαύρη Δευτέρα», 3 Οκτωβρίου 2016, είχε επιβάλει στο καθεστώς της φονταμενταλιστικής καθολικής δεξιάς γύρω από το κόμμα Νόμος/Τάξη και Δικαιοσύνη (PiS) να υποχωρήσει στο νομοσχέδιό του για πλήρη απαγόρευση της έκτρωσης και ποινικοποίηση των γυναικών που διακόπτουν την κύηση. Μέσα σε μια καταστροφική κατάσταση της δημόσιας υγείας και τη στιγμή που το lockdown απαγορεύει τις συγκεντρώσεις άνω των 5 ατόμων, το PiS επιχείρησε και πάλι την τύχη του, ελπίζοντας να μειώσει την άνοδο της ακόμα πιο ακραίας δεξιάς στις δημοσκοπήσεις, να ενισχύσει την κυβερνητική συμμαχία της Ενιαίας Δεξιάς και να ικανοποιήσει τους καθολικούς φονταμενταλιστές, βγάζοντας και από το πρώτο πλάνο το σκάνδαλο της παιδοφιλίας που πλήττει την εκκλησιαστική ιεραρχία. Και όλο αυτό, επαναφέροντας την αρχή πως στην 3η Πολωνική Δημοκρατία οι γυναίκες υποτάσσονται στους άντρες. Στις 22 Οκτωβρίου 2020, η Πρόεδρος, που είχε διοριστεί από το PiS, του Συνταγματικού Δικαστηρίου ανήγγειλε πως η άμβλωση, «όταν οι προγενετικοί έλεγχοι ή άλλοι ιατρικοί λόγοι δείχνουν μεγάλη πιθανότητα σοβαρών και αμετάβλητων βλαβών στο έμβρυο ή αθεράπευτη ασθένεια που βάζει σε κίνδυνο τη ζωή του», είναι αντισυνταγματική.
Το ίδιο βράδυ της 22 Οκτωβρίου, ξεκίνησε η κινητοποίηση, πρωτόγνωρης από το 1989 έκτασης. Οι γυναίκες και η νέα γενιά -μαθήτριες και φοιτήτριες, 14 με 25 χρονών- κατέλαβαν τους δρόμους, φώναξαν συνθήματα σε εκκλησιαστικές λειτουργίες, την Κυριακή 25 Οκτωβρίου, μπλόκαραν την κυκλοφορία επί δύο εβδομάδες. Μαζικές διαδηλώσεις ακολούθησαν σε πάνω από 410 πόλεις και χωριά, τις επόμενες εβδομάδες. Στις 28 Οκτωβρίου, υπήρξε απεργία γυναικών, στις 30 Οκτωβρίου πάνω από ένα εκατομμύριο διαδηλωτές(-τριες), παρά την εκθετική αύξηση των εισαγωγών σε νοσοκομεία και των θανάτων εξαιτίας του Covid-19. Και όλο αυτό με μια κεντρική διεκδίκηση, προς τις πολιτικές, εκκλησιαστικές και πνευματικές ελίτ, που αρνούνται από τις γυναίκες να έχουν ανθρώπινα δικαιώματα: «Πάτε να γαμηθείτε αλλού!».
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το μαζικό αυτό κίνημα υποστηρίζεται από τα δύο τρίτα με τρία τέταρτα του πληθυσμού.
Η κυβέρνηση της Ενωμένης Δεξιάς δεν τόλμησε να δημοσιεύσει την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της στην επίσημη «Εφημερίδα της Κυβέρνησης», που έτσι την καθιστά νομικά ανεφάρμοστη. Ελπίζει πως η σκλήρυνση του lockdown και η καταστολή των διαδηλώσεων θα μειώσει την έκταση του κινήματος. Αλλά ακόμα και αν ηρεμήσουν οι σημερινές κινητοποιήσεις, οι γυναίκες της Πολωνίας δεν θα ξεχάσουν την εξέγερση αυτή. Στην πλειονότητά τους συνειδητοποίησαν ότι πρέπει οι ίδιες να αγωνιστούν για την αξιοπρέπειά τους, για έναν άλλο κόσμο, το δικό τους κόσμο. Είναι μια πολιτιστική επανάσταση που ξεκίνησε.
2. Τρεις δεκαετίες υποταγής των γυναικών για να ανοικοδομηθεί ο καπιταλισμός
Από το 1993 υπάρχει ένας «συμβιβασμός», ανάμεσα στην κυβέρνηση και στην καθολική Εκκλησία για το ζήτημα, που έχει για στόχο να εξασφαλίζει την υποστήριξη του ισχυρού αυτού θεσμού ενάντια στις κινητοποιήσεις κατά των κοινωνικών επιπτώσεων της καπιταλιστικής παλινόρθωσης σε όλο αυτό το διάστημα και για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η καθολική Εκκλησία θεωρούσε πάντα ότι η γυναίκα δεν είναι ανθρώπινο ον με πλήρη δικαιώματα. Με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της 22 Οκτωβρίου, το επιβεβαίωσε και το Πολωνικό Κράτος: η γυναίκα πρέπει να περιορίζεται σε ρόλο εκκολαπτηρίου, με τις πρόσθετες υποχρεώσεις του να καθαρίζει, να μαγειρεύει και να ασχολείται με τα παιδιά. Ο βασανισμός των γυναικών που φέρουν νεκρά ή με αθεράπευτες ασθένειες έμβρυα νομιμοποιήθηκε.
«Σε αυτή τη χώρα αισθάνομαι σκλάβα», «Το σώμα μου είναι δική μου υπόθεση», «Δεν θα γίνω φέρετρο», «Η μήτρα μου δεν είναι εκκλησία», «Η έκτρωση δεν είναι αμαρτία», «Η επανάσταση είναι γυναίκα»: τέτοια είναι τα πανό (και άλλα πολλά) με τα οποία εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες διαδήλωσαν στους δρόμους και μέσα στις εκκλησίες της Πολωνίας κατά αυτού του πατριαρχικού συστήματος που τις καταπιέζει, τους στερεί την ελευθερία και αρνείται την αξιοπρέπειά τους. «Είμαστε σε πόλεμο!» φώναζαν, να τελειώσει οριστικά ότι άλλοι αποφασίζουν για αυτές, αναγνωριστούν επί τέλους ως πλήρως ανθρώπινα όντα, να αλλάξουν τα εμπόδια του κοινωνικά αποδεκτού, για μια καλύτερη ζωή στο κόσμο.
3. Εξέγερση της νέας γενιάς
Είναι κυρίως οι νέοι -αγόρια και κορίτσια- που διαδήλωσαν, για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, σε μεγάλους αριθμούς. Είναι αυτοί που στοχοποίησαν τους «dziaders» -τους άρρενες με την αρχαϊκή αντίληψη για το ρόλο των γυναικών, που δεν τους επιτρέπουν να παίρνουν το λόγο, που είναι πεπεισμένοι για τη δική τους ανωτερότητα και το απόλυτο αλάθητο, γενικά πιο ηλικιωμένοι, με ηγετικές θέσεις, δηλαδή οι πολιτικοί, οι ειδικοί, οι εκκλησιαστικές ιεραρχίες- φωνάζοντάς τους «Πάτε αλλού να γαμηθείτε!».
Η νεολαία φώναξε, με πολύ καυστικούς όρους, αυτό που η Greta Thunberg είπε στον ΟΗΕ το 2019: «Πώς τολμάτε!». Η νεολαία αυτή, στην οποία το καθεστώς έχει επιβάλει μάθημα θρησκευτικών στα σχολεία, απέρριψε την πολιτιστική ηγεμονία της καθολικής Εκκλησίας. Λέει όχι σε μια κοινωνία που της επιβάλει το φόβο, την κλιματική αλλαγή, την ανεργία, την απουσία ελπιδοφόρου μέλλοντος, τα κυβερνητικά ψέματα, ένα πάνθεον από εξουσίες, εθνικο-θρησκευτικές αξίες και σύμβολα. Αρνείται το «φόβο της συνουσίας» -ένα από τα συνθήματα από πολλές διαδηλώσεις. Δεν ανέχεται τις σχολικές μεταρρυθμίσεις που της επιβάλλουν. Δεν θέλει να διαπραγματευτεί «συμβιβασμούς», διαλέγει μια γλώσσα που οι κυρίαρχοι της χώρας της δεν καταλαβαίνουν, θέλει να αποφασίζει για το μέλλον της και όχι να της το επιβάλλουν αυτοί που διατείνονται ότι «τα ξέρουν καλύτερα».
Απέναντι στον υπουργό παιδείας και επιστημών, που απαιτούσε από τους καθηγητές «να μαθαίνουν» στους μαθητές τους να μην διαδηλώνουν, απάντησαν με μια φωνή: «Άντε γαμήσου!». Η εξέγερσή τους δεν αφορά μόνο τον αγώνα για το δικαίωμα στην έκτρωση, αλλά πολύ περισσότερα: το δικαίωμα του κάθε ατόμου να αποφασίζει για το σώμα του, την ταυτότητά του, το μέλλον της κοινωνίας, το δικαίωμα στην αλληλεγγύη, στην αξιοπρέπεια, στην ελευθερία.
Σήμερα οι γυναίκες και οι νέες μετέτρεψαν τις μικρές, αν και μαχητικές και αυθόρμητες, διαδηλώσεις για το κλίμα και προς υποστήριξη των LGBT+ των προηγούμενων χρόνων, σε εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλώτριες και διαδηλωτές.
4. Πολιτική κρίση και κρίση της εκκλησιαστικής ηγεμονίας, κρίση της 3ης Δημοκρατίας
Απέναντι στην ανάπτυξη της πανδημίας του Covid-19, η κυβέρνηση του PiS έδωσε προτεραιότητα στις προεδρικές εκλογές (που αρχικά επιχειρήθηκαν μέσα στο lockdown, στις 10 Μαΐου, και μετά μεταφέρθηκαν στις 28 Ιουνίου 2020), αντί για την προστασία της υγείας του πληθυσμού. Αντί να προσαρμοστεί το σχολικό σύστημα στην πανδημία, επικεντρώθηκε στη διδασκαλία της ομοφοβίας. Και κατηγόρησε το υγειονομικό προσωπικό ότι δεν δουλεύει αρκετά, την ίδια ώρα που παράγγειλε από έναν έμπορο όπλων αναπνευστήρες.... που δεν δουλεύουν. Τέλος, επέλεξε να επιτεθεί στις γυναίκες. Η τελευταία πρωτοβουλία της αυτή έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει και άνοιξε μια μεγάλη πολιτική κρίση.
Η κρίση αυτή έφτασε μάλιστα στο κέντρο των θεσμών. Το κυβερνόν κόμμα και ο πρωθυπουργός έχασαν υποστήριξη. Διαφωνίες εμφανίστηκαν μέσα στην κυβέρνηση για τον τρόπο εξόδου από την κρίση, με τον Πρόεδρο Duda να θέλει να εμφανιστεί ως ότι αυτός «κατάλαβε» τις διεκδικήσεις, την ώρα που το PiS ήθελε την καταστολή.
Ωστόσο, η ηγεσία της αστυνομίας ζήτησε από τα σώματά της «να δράσουν με ισορροπημένο και προσεκτικό τρόπο». Επιπλέον, που είναι πρωτοφανές, πάνω από 200 στρατηγοί και ναύαρχοι εν αποστρατεία, διατύπωσαν φόβο για «μια κατάσταση στην οποία για ακόμα μια φορά, στους δρόμους των πολωνικών πόλεων, η χρήση της βίας κινδυνεύει να οδηγήσει σε αχρείαστα θύματα» και ζήτησαν να γίνει «σεβαστή η βούληση της πλειονότητας της κοινωνίας και να αλλάξουν οι απαράδεκτες λύσεις».
Ο συστημικός συμβιβασμός ανάμεσα σε όλα τα πολιτικά κόμματα στην εξουσία και στην Εκκλησία, που ήταν το θεμέλιο της 3ης πολωνικής Δημοκρατίας, τέθηκε σε αμφισβήτηση. Η Εκκλησία έπρεπε να είναι το οχυρό του χριστιανισμού μέσα σε μια κοσμική Ευρώπη. Αλλά πλέον δεν υπάρχει staus quo, η Εκκλησία, η ατιμωρησία της, η πολιτιστική της ηγεμονία, δεν είναι πλέον ταμπού.
5. Δημοκρατικές διεκδικήσεις
Η λαϊκή εξέγερση υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών -αλλά και των ΛΟΑΤΚΙ+, όπως και γενικότερα των ελευθεριών- ήταν ουσιαστικά αυθόρμητη. Οι μικρές φεμινιστικές ομάδες (που επιπλέον ήταν και διασπασμένες μεταξύ τους) και τα μέλη τους έπαιξαν ένα ρόλο εκπροσώπησης προς τα μίντια. Αλλά και νέα δίκτυα άρχισαν να φτιάχνονται, αν και χωρίς η νέα γενιά να είναι ιδιαίτερα εκπροσωπούμενη, έστω και συμβολικά, πράγμα που, αντίθετα από την παράδοση των πολωνικών εργατικών επαναστάσεων του 1954 ή του 1980-1981, δεν μετουσιώθηκε σε μαζική αυτο-οργάνωση. Τα αντιπολιτευόμενα προς το PiS πολιτικά κόμματα, που είναι περισσότερο εκλογικές παρά αγωνιστικές δομές, δεν έπαιξαν ρόλο, έστω και αν μερικοί από τους εκλεγμένους τους ήταν ορατοί στο κίνημα. Το ίδιο συνέβη και με τα συνδικάτα, από αυτά, μειοψηφικά, που κήρυξαν την υποστήριξή τους προς το κίνημα. Υπάρχει επομένως μεγάλη απόκλιση της μαζικής αυτής εξέγερσης από το παραδοσιακό πολιτικό τοπίο της Πολωνίας.
Η οργάνωση «Γενική Απεργία Γυναικών» παρουσίασε τις διεκδικήσεις «που μπορούμε να διαβάσουμε στα πανό»: «Θέλουμε ένα αληθινό Συνταγματικό Δικαστήριο, ένα δίκαιο Ανώτατο Δικαστήριο, έναν αληθινό Υπερασπιστή των πολιτικών δικαιωμάτων. Θέλουμε ένα νέο προϋπολογισμό -κονδύλια για την υγεία, ενίσχυση των εργαζομένων, του πολιτισμού και αληθινή στήριξη των ανάπηρων. Θέλουμε πλήρη δικαιώματα για τις γυναίκες, νομιμοποίηση της έκτρωσης, σεξουαλική εκπαίδευση, αντισύλληψη. Θέλουμε όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Θέλουμε ένα κοσμικό κράτος, να σταματήσει η χρηματοδότηση της Εκκλησίας από τον κρατικό προϋπολογισμό και να φύγει τελείως η εκκλησία από τα σχολεία. Θέλουμε την παραίτηση της κυβέρνηση».
Κατά τη συνέντευξη τύπου του «Συμβουλευτικού Συμβουλίου» παρουσιάστηκαν και ορισμένες πρόσθετες διεκδικήσεις: «10% του κρατικού προϋπολογισμού για την υγεία. Παραίτηση του υπουργού παιδείας και επιστημών. Άμεση παύση της χρηματοδότησης της Εκκλησίας από το κράτος και αληθινός διαχωρισμός τους. Δικαίωμα για όλα τα παιδιά, από την ηλικία των 13, να αποφασίζουν εάν θέλουν να συμμετέχουν σε θρησκευτικά μαθήματα. Κατάργηση της ρήτρας συνείδησης. Τέλος του Κονκορδάτου. Απο-φασιστικοποίηση της δημόσιας ζωής. Κατάργηση των συμβάσεων εργασίας χωρίς προστασία, πάλη κατά του μπούλινγκ και της εκμετάλλευσης. Πάλη κατά της κλιματικής αλλαγής. Για μια Πολωνία που να είναι καλύτερη για τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+. Δημόσια μέσα επικοινωνίας που να είναι πραγματική πηγή γνώσης και πληροφοριών».
Πρόκειται για έναν κατάλογο διεκδικήσεων που δεν ξεπερνάει την τυπική κοσμική δημοκρατία. Πολύ πιο πίσω από την πολιτιστική επανάσταση που κατέκλισε τους πολωνικούς δρόμους τον Οκτώβρη και το Νοέμβρη του 2020 και που δεν έθεσε (ακόμα;) τα θεμέλια μιας κοινωνικής αυτο-οργάνωσης με διάρκεια, ούτε και της οικοδόμησης μιας νέας πολιτικής αντιπροσώπευσης των εξεγερμένων.
6. Πάλη διεθνώς
Στις 22 Οκτωβρίου 2020, την ίδια μέρα που εκδόθηκε η απόφαση του πολωνικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, οι κυβερνήσεις της Βραζιλίας, της Αιγύπτου, της Ουγγαρίας, της Ινδονησίας, της Ουγκάντας και των ΗΠΑ, οργάνωναν μια online διεθνή ιεροτελεστία, με βάση την Ουάσιγκτον, με σκοπό να υπογράψουν διαδικτυακά, με 27 άλλες χώρες1 -εκ των οποίων και η Πολωνία- μια διακήρυξη κατά του δικαιώματος στην άμβλωση για «να προστατευτεί το δικαίωμα της γυναίκας να γίνει μητέρα», σύμφωνα με τα λόγια Ούγγρου υπουργού οικογένειας. Η συμμαχία αυτή των χωρών που κυβερνούνται από φονταμενταλιστές διάφορων θρησκειών αποτελεί επικύρωση της κρατικής πατριαρχίας ενάντια στα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και διακήρυξη ότι τα ανθρώπινα σώματα -γυναικείο, παιδικό, ομοφυλόφιλο, τρανς, non binary- ανήκουν στη δικαιοδοσία των κρατών.
Ενάντια στο δικαίωμα της άμβλωσης και γενικότερα ενάντια στα δικαιώματα των γυναικών, ενάντια σε όλους τους ΛΟΑΤΚΙ+, εδώ πρόκειται για ένα αληθινό διεθνές υπερσυντηρητικό δίκτυο, με τη στήριξη κρατικών αρχών, που διεξάγει μια καμπάνια στο πλαίσιο της αυταρχικής μεταλλαγής του νεοφιλελευθερισμού εν κρίση. Είναι το δίκτυο αυτό που κατά πολύ χρηματοδότησε τις ενέργειες κατά του δικαιώματος στην άμβλωση της πολωνικής άκρας δεξιάς, όπως με τις οργανώσεις «Ordo Iuris» και «Ίδρυμα ζωή και οικογένεια». Είναι το ίδιο αυτό διεθνές δίκτυο που χειροκρότησε το διορισμό από τον Ντόναλντ Τραμπ της ανοιχτά pro-life δικαστίνας, Amy Coney Barrett, στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Είναι το ρεύμα αυτό που αρνείται τις εκτρώσεις σε νεαρά κορίτσια θύματα βιασμών και αιμομιξίας στη Βραζιλία ή στην Αργεντινή.
Απέναντι στην επίθεση αυτή, είναι ευθύνη των οργανώσεων του εργατικού κινήματος και των φεμινιστριών σε όλες τις χώρες να κινητοποιηθούν σε αλληλεγγύη με την εξέγερση των γυναικών στην Πολωνία. Τα ισχυρά φεμινιστικά κινήματα που αναδείχτηκαν από το 2017 στη Λατινική Αμερική και στην Ευρώπη, γύρω από το σύνθημα της απεργίας γυναικών αποχτούν όλο και πιο κρίσιμη σημασία, για να κερδηθούν και να διατηρηθούν τα κεκτημένα δικαιώματα των γυναικών και να επεκταθούν σε όλο τον πλανήτη.
Εκτελεστικό Γραφείο της 4ης Διεθνούς
19 Οκτωβρίου 2020
1Ο κατάλογος των χωρών που υπέγραψαν τη διακήρυξη αυτή, που επονομάζεται «Συναίνεση της Γενεύης» (επειδή προγραμματιζόταν να υπογραφεί πριν την παγκόσμια συνέλευση για την υγεία, η οποία ακυρώθηκε εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης): Σαουδική Αραβία, Μπαχρέιν, Λευκορωσία, Μπενίν, Βραζιλία, Μπουρκίνα Φάσο, Καμερούν, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Δημοκρατία του Κονγκό, Ντζιμπουτί, Αίγυπτος, Εσουατίνι (Σβάζιλαντ), Γκάμπια, Γεωργία, Αϊτή, Ουγγαρία, Ινδονησία, Ιράκ, Κένυα, Κουβέιτ, Λιβύη, Νοούρου, Νίγηρας, Ομάν, Πακιστάν, Πολωνία, Σενεγάλη, Σουδάν, Ουγκάντα, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ΗΠΑ, Ζάμπια.