Κατάρρευση για τα «κόμματα της τάξης» στη Χιλή
Εκλογική έκπληξη, κατάρρευση των παραδοσιακών κομμάτων, «νύχτα των μεγάλων μαχαιριών» μέσα στη δεξιά, αρχή του τέλους για τους κληρονόμους του Πινοτσέτ, τεράστια ήττα του προέδρου Σεμπαστιάν Πινιέρα -που την αναγνώρισε ακόμα και ο ίδιος-, νίκη του λαϊκού κινήματος... Από χτες βράδυ, ο χιλιανός τύπος πολλαπλασιάζει τα υπερθετικά για να περιγράψει τον πολιτικό σεισμό που μόλις κλόνισε την οροσειρά των Άνδεων, από την έρημο Ατακάμα ώς τα παγωμένα εδάφη της περιοχής του Μαγκελάνου.
Οι Χιλιανοί καλούνταν στις κάλπες, το Σάββατο 15 και Κυριακή 16 Μαΐου, σε 4 ταυτόχρονες ψηφοφορίες: δημαρχιακές, δημοτικές, περιφερειακές, καθώς και για τη συντακτική συνέλευση που καλείται να διαμορφώσει ένα νέο σύνταγμα για τη Δημοκρατία.
Κανείς, ούτε οι δημοσκοπήσεις, δεν είχαν προβλέψει μια τέτοια ανατροπή, έστω και αν η απομόνωση της εκτελεστικής εξουσίας ήταν πρόδηλη και η απόρριψη της πολιτικής «κάστας» μαζική εδώ και χρόνια. Παρά τη δύναμη της λαϊκής εξέγερσης του Οκτώβρη του 2019 και την επίδρασή της σε όλο το θεσμικό τοπίο, μπορούσε πράγματι κανείς να είναι επιφυλακτικός για τις μεταστροφές που θα προκαλούσε και σε εκλογικό επίπεδο.
Η μεγαλύτερη προσοχή επικεντρώθηκε στις εκλογές για τη συντακτική συνέλευση, καθώς αυτές ήταν που κερδήθηκαν με τον αγώνα και καθώς έχουν σα στόχο να δώσουν τέλος στη νεοφιλελεύθερη Carta Magna που είχε επιβάλει πριν 41 χρόνια η διχτατορία. Με πάμπολλα εμπόδια: τη φύση ενός προνομιούχου εκλογικού συστήματος, ενότητα της δεξιάς και της άκρας δεξιάς με ενιαία εκπροσώπηση (την «Chile Vamos»), προ-συμφωνία του Κοινοβουλίου για να εξασφαλιστεί ότι το μελλοντικό σύνταγμα θα πρέπει να επικυρωθεί από πλειοψηφία δύο τρίτων, χρηματική και μιντιακή κυριαρχία των κύριων κομμάτων που κυβέρνησαν τη χώρα τα τελευταία τριάντα χρόνια, δυσκολίες που συνάντησαν οι αγωνιστές του κοινωνικού κινήματος για να νομιμοποιήσουν τις υποψηφιότητές τους, μεγάλη κατάτμηση του στρατοπέδου των ανεξάρτητων, σύρσιμο της αριστερά, χωρίς να μιλήσουμε για την πανδημία και για την οικονομική κρίση...
Τα εκλογικά αποτελέσματα αλλάζουν ριζικά το τοπίο
Ωστόσο, τα εκλογικά αποτελέσματα χτες αλλάζουν βαθιά τα δεδομένα. Πρώτα-πρώτα, σε σχέση με την ίδια τη Συντακτική: ο συνασπισμός της δεξιάς αναγκάστηκε να καταπιεί τη γλώσσα της. Οι ηγέτες της έμοιαζαν σίγουροι ότι θα έπαιρναν τουλάχιστον το μικρό ένα τρίτο των εδρών (δηλαδή 52 στις 155), που θα τους εξασφάλιζε έτσι να δυνατότητα να μπλοκάρουν, μέσα από το δικαίωμα βέτο, όλα τα άρθρα του μελλοντικού Συντάγματος: απέτυχαν. Με μόλις πάνω από το 23% των ψήφων, η «Chile Vamos» πρέπει να αρκεστεί σε 37 έδρες. Είναι ταυτόχρονα και ποινή και ταπείνωση για το σημερινό πρόεδρο, Μ. Πινιέρα, υπεύθυνο για την κρίση που ζει η χώρα εδώ και μήνες.
Δεύτερη έκπληξη, οι συσχετισμοί δύναμης μέσα στην αντιπολίτευση της αριστεράς κατά πολύ ανατράπηκαν. Η λίστα που συγκέντρωνε το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Frente Amplio (Πλατύ Μέτωπο, νέα αριστερά που ξεπήδησε από τα κινήματα στη δεκαετία του 2010) πετυχαίνει το στόχο της και εκλέγει 28 στη Συντακτική (με το 18% των ψήφων). Αντίστροφα, τα σοσιαλφιλελεύθερα κόμματα της παλαιάς Concertación, που είχαν κυβερνήσει από το 1990 ώς το 2010 χωρίς να αμφισβητήσουν την οικονομική κληρονομιά της δικτατορίας, δεν καταφέρνουν να βγάλουν παρά 25 έδρες (από τις οποίες 15 το Σοσιαλιστικό Κόμμα και δύο η Χριστιανική Δημοκρατία).
Αριστερά και κεντροαριστερά, ωστόσο, δεν θα έχουν παρά μόνο το ένα τρίτο της Συντακτικής. Η αληθινή έκπληξη έρχεται κυρίως από την έκταση της ψήφου υπέρ των «ανεξάρτητων», που μαζεύουν συνολικά 48 έδρες, σημαδεύοντας οριστικά τη μαζική απόρριψη των πολιτικών κομμάτων. Αυτό είναι ένα πολύ ετερογενές σύνολο, όπου συνυπάρχουν ακόμα και συνωμοσιολόγοι και γνωστοί συντηρητικοί. Αλλά στην πλειοψηφία τους προέρχονται από την κριτική της αυταρχικής και νεοφιλελεύθερης κληρονομιάς των τελευταίων δεκαετιών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις υποψηφιότητες της «Λίστας του λαού», που συσπειρώνει εκπροσώπους των κοινωνικών κινημάτων και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και που, με 24 έδρες, βάζει μέσα στη Συντακτική Συνέλευση προσωπικότητες της εξέγερσης του Οκτώβρη, όπως τη «θεία Pikachu» ή ακόμα και πολλές ηγετικές φυσιογνωμίες του φεμινιστικού κινήματος: η ίδια η συντονίστρια του Φεμινιστικού Συντονισμού της 8 Μαρτίου, η Alondra Carrillo, εκλέγεται με μια λίστα που αποτελείται από ανεξάρτητους και από κοινωνικά κινήματα. Άλλωστε, στις εκλογές αυτές οι γυναίκες είχαν πολύ καλύτερες επιδόσεις από τους άντρες και μάλιστα μερικές αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν την έδρα τους για λόγους ποσόστωσης στη συντακτική συνέλευση...
Έτσι, αν η δεξιά χάνει το δικαίωμα βέτο που ήλπιζε να έχει, ορισμένες συμμαχίες μεταξύ εκπροσώπων της κοινωνικής και της πολιτικής αριστεράς θα μπορούσαν να επιτρέψουν ακόμα και τα δύο τρίτα της συνέλευσης, αρχίζοντας, επί τέλους, από την αποδιάρθρωση του χιλιανού νεοφιλελευθερισμού.
Ο θυμός επίσης εκφράστηκε στις κάλπες, και στις δημοτικές και στις περιφερειακές εκλογές, που θα πρέπει να αναλυθούν λεπτομερέστερα. Ο Jorge Sharp (αντινεοφιλελεύθερη αριστερά) εξελέγη άνετα στο Βαλπαραΐσο. Το ίδιο και ο Daniel Jadue, κομμουνιστής δήμαρχος στην κοινότητα Ρεκολέτα, της μητροπολιτικής περιφέρειας (με πάνω από 64% των ψήφων). Ο Jadue, που είναι πολύ δημοφιλής, έχει δηλώσει ήδη υποψηφιότητα για τις προεδρικές εκλογές, που θα γίνουν σε έξι μήνες. Πράγμα που ήδη κάνει περισσότερο τη δεξιά και τους σοσιαλφιλελεύθερους να τρέμουν. Στο Σαντιάγκο, η Irací Hassler, τριαντάρα φεμινίστρια και κομμουνίστρια, επικρατεί του Felipe Alessandri (δεξιά), ο οποίος επιδόθηκε σε μισογυνικές και αντικομμουνιστικές δηλώσεις στην εκλογική καμπάνια. Στο επίπεδο των κυβερνητών, η νίκη του Rodrigo Mundaca στο Βαλπαραΐσο, οικολόγου αγωνιστή και υπερασπιστή του νερού ως κοινού αγαθού, γιορτάστηκε με μεγάλη ευφορία και χαρά από πολλούς αγωνιστές κοινωνικών και περιβαλλοντικών οργανώσεων.
Ποιά Χιλή για να γυρίσουμε τη σελίδα της διχτατορίας;
Η κρίση αντιπροσώπευσης και νομιμοποίησης των κομμάτων και του θεσμικού συστήματος δεν εκφράζεται μόνο στην ψήφο: κατά το εκλογικό διήμερο, και η αποχή ήταν ιστορική, 61,4% του εκλογικού σώματος! Και είναι ακόμα μεγαλύτερη στις λαϊκές συνοικίες, όπου ξεπερνάει ακόμα και το 65% ή και το 70%. Έτσι, μια πλειοψηφία των πολιτών δεν αισθάνθηκε ότι την αφορά αυτή η πολιτική στιγμή (και ένα τμήμα όσων είχαν κινητοποιηθεί τον Οκτώβρη του 2019 καλούσε για αποχή από το «εκλογικό τσίρκο», για να συνεχίσει ο αγώνας στους δρόμους). Στην πλειονότητά τους, οι Χιλιανοί συνεχίζουν να δείχνουν την αδιαφορία τους ή και την καχυποψία τους σε όλους τους «από πάνω», είτε είναι δεξιοί είτε αριστεροί, σε αυτούς που προέρχονται από κόμματα ή ακόμα και σε ανεξάρτητους.
Η Συντακτική Συνέλευση θα συνεδριάσει για 9 με 12 μήνες, ενώ οι προεδρικές εκλογές του Νοέμβρη θα ξαναθέσουν το ερώτημα: «Ποιά Χιλή για να γυρίσουμε τη σελίδα της δικτατορίας»;
Πηγή: Δημοσιεύτηκε στις 17 Μαΐου 2021 στο blog « Americas » της Monde Diplomatique.