Δύο χρόνια πολέμου από τη σκοπιά του ουκρανικού φεμινισμού

Μετά από 2 χρόνια πολέμου, πώς βλέπετε την κατάσταση στην Ουκρανία;

Τα τελευταία δύο χρόνια, η ουκρανική κοινωνία έχει υποστεί δραματικές αλλαγές στον τρόπο ζωής της και στα οράματά της. Αυτή η μεταμόρφωση είναι επίσης εμφανής μεταξύ των φεμινιστριών ακτιβιστριών, αλλά και των γυναικών γενικότερα.

Ο πόλεμος πυροδότησε μια συζήτηση σχετικά με το αν τα φεμινιστικά κινήματα πρέπει να είναι σαφώς αντιμιλιταριστικά. Σε μια εποχή που οι Ουκρανοιί/ές αντιμετωπίζουν την απειλή φυσικής εξόντωσης, η αντιμιλιταριστική στάση ορισμένων δυτικών φεμινιστριών είναι μια στάση προνομιούχων, καθώς είναι τυφλή απέναντι στις πραγματικές απειλές και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν καθημερινά οι Ουκρανές. Οι Ουκρανές φεμινίστριες υιοθέτησαν ένα βασικό μήνυμα σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς: η Ουκρανία χρειάζεται όπλα. Χρειάζεται αμυντικά όπλα, όπως συστήματα αεράμυνας, για να προστατεύσει τον ουρανό της από τις συνεχείς ρωσικές πυραυλικές επιθέσεις που καταστρέφουν τις ουκρανικές πόλεις και σκοτώνουν αμάχους, καθώς και επιθετικά όπλα για να ανακαταλάβει τα κατεχόμενα εδάφη από τον εισβολέα.

Ο πόλεμος έχει επηρεάσει τους πάντες στην Ουκρανία. Παρόλο που ορισμένες περιοχές μοιάζουν "φυσιολογικές", απαλλαγμένες από άμεσες εχθροπραξίες, ωστόσο οι επιθέσεις με ρουκέτες και οι συνεχείς απειλές από τη Ρωσία συνεχίζονται. Σχεδόν όλοι έχουν έναν συγγενή που υπηρετεί στον στρατό ή έχουν χάσει κάποιον με τα χρόνια. Οι Ουκρανοί είναι αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουν τα προσωπικά και συλλογικά τραύματα, την αβεβαιότητα για το μέλλον, τις καθημερινές στρατιωτικές απειλές και τις καθημερινές δυσκολίες, ενώ παράλληλα πρέπει να δείξουν ανθεκτικότητα και να ζητήσουν και διεθνή υποστήριξη και βοήθεια.

Δυστυχώς, τα τελευταία δύο χρόνια, το γενικό ενδιαφέρον για την Ουκρανία έχει μειωθεί, ενώ οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ουκρανική κοινωνία δεν έχουν μειωθεί. Οι προκλήσεις αυτές συνεχίζουν να υπάρχουν ή εξελίσσονται σε νέες μορφές. Τα προβλήματα κυμαίνονται από το πώς να καλυφθούν οι ανάγκες χιλιάδων ανθρώπων που αναγκάζονται να φύγουν από τις πόλεις της πρώτης γραμμής μέχρι το πώς να παραχθεί ηλεκτρικό ρεύμα στις πόλεις όταν βομβαρδίζονται οι ενεργειακές υποδομές. Οι Ουκρανοί αναγκάζονται να επιδεικνύουν συνεχώς ευελιξία, δημιουργικότητα και ανθεκτικότητα, για να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις που θέτει ο πόλεμος.

Οι φεμινίστριες, όπως και όλες οι Ουκρανοί, αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν στους νέους ρόλους και τις προκλήσεις που έφερε ο πόλεμος μεγάλης κλίμακας. Πολλές φεμινίστριες υπηρετούν στο στρατό ή προσφέρονται εθελοντικά για να καλύψουν τις ανάγκες της πρώτης γραμμής. Οι φεμινιστικές οργανώσεις στην Ουκρανία συνεχίζουν το έργο τους, αλλά πρέπει επιπλέον να ανταποκριθούν και στις ανάγκες που προκύπτουν από τον πόλεμο, όπως η παροχή βοήθειας στους εσωτερικά εκτοπισμένους και η επίλυση άλλων προκλήσεων. Οι ανάγκες των γυναικών στην ουκρανική κοινωνία έχουν αυξηθεί σημαντικά. Η οικονομική και κοινωνική ανασφάλεια αυξάνεται, μαζί με την απώλεια θέσεων εργασίας. Πολλές γυναίκες έχουν χάσει τα σπίτια και τις δουλειές τους και έχουν μείνει μόνες τους να τα βγάλουν πέρα όταν οι σύζυγοί τους έχουν πάει στο μέτωπο.

Η Ουκρανία εξακολουθεί να μην έχει φωνή, τουλάχιστον αναγνωρισμένη, σε πολλές διεθνείς συζητήσεις. Συχνά στερείται από τη διεθνή κοινότητα των αναγκαίων μέσων δράσης και θεωρείται ως απλή “ζώνη επιρροής” για το ΝΑΤΟ ή για τη Ρωσία. Οι Ουκρανοί πρέπει να αγωνιστούν όχι μόνο για τη φυσική τους επιβίωση, αλλά και για το δικαίωμά τους να εκπροσωπούν οι ίδιοι τον εαυτό τους και να υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους, καθώς και να μπορέσουν να διατηρήσουν τη δική τους ελευθερία δράσης. Τα ζητήματα αυτά αφορούν και τις Ουκρανές φεμινίστριες, οι οποίες όχι μόνο πρέπει να σκεφτούν την επιβίωσή τους και να παράσχουν βοήθεια στη χώρα, αλλά και να αντιμετωπίσουν τις παρεξηγήσεις και ενίοτε ακόμα και πατερναλιστικές συμπεριφορές των φεμινιστριών της Δύσης.

Ωστόσο, υπήρξαν και θετικές αλλαγές για την ουκρανική φεμινιστική κοινωνία. Τον Ιούνιο του 2022, η ουκρανική κυβέρνηση επικύρωσε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Αυτό αποτελούσε ένα από τα κύρια αιτήματα των ουκρανών φεμινιστριών εδώ και αρκετά χρόνια και ένα βήμα προς μεγαλύτερη ενσωμάτωση της Ουκρανίας στην ΕΕ. Επιπλέον, οι Ουκρανές στρατιωτίνες υπερασπίζονται ενεργά τα δικαιώματά τους στο στρατό, πράγμα που οδήγησε σε αλλαγές στη στρατιωτική οργάνωση και προσαρμογές για να ικανοποιηθούν καλύτερα οι ανάγκες των γυναικών. Η αντίληψη του φεμινισμού στην Ουκρανία τείνει να αλλάξει. Η κοινωνία έχει αρχίσει να απομακρύνεται από τα στερεότυπα των ενεργών φεμινιστριών. Αναδύεται μια συλλογική αντίληψη για ενεργές γυναίκες στον ίδιο το στρατό, για ακτιβίστριες που ανοίγουν καταφύγια και βοηθούν στην επίλυση ανθρωπιστικών προβλημάτων και για γυναίκες εθελόντριες, μεταξύ άλλων. Η αλλαγή αυτή συμβάλει στη δημιουργία νέων σχέσεων φύλου, αλλά και στην αλλαγή της συνολικής αντίληψης για τον φεμινισμό.

Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση της οργάνωσής σας και των σχεδίων σας;

Με την έναρξη της ρωσικής εισβολής μεγάλης κλίμακας, το “Φεμινιστικό Εργαστήρι” [Феміністична майстерня] αναγκάστηκε να διευρύνει το πεδίο των δραστηριοτήτων του. Ο πόλεμος μεγάλης κλίμακας όχι μόνο ενίσχυσε τα κοινωνικά προβλήματα που ήδη υπήρχαν, αλλά δημιούργησε και νέες προκλήσεις, οι οποίες μας ώθησαν να εφαρμόσουμε νέους προσανατολισμούς. Η ομάδα μας δημιούργησε μια “Ομάδα Αντιμετώπισης Κρίσεων”, η οποία έχει ως κύριο καθήκον να βοηθήσει τις γυναίκες και τα παιδιά που πλήττονται από τον πόλεμο. Ένα από τα βασικά προβλήματα είναι οι άνθρωποι που αναγκάζονται να εκτοπιστούν στο εσωτερικό της χώρας. Είδαμε ότι οι άνθρωποι που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους χρειάζονται ασφάλεια, υποστήριξη, επικοινωνία, ψυχαγωγία, αυτοπραγμάτωση και ανάπτυξη. Αυτές οι ανάγκες είναι θεμελιώδεις και απαραίτητες για την ανθρώπινη ζωή. Γι' αυτό δημιουργήσαμε καταφύγια -ασφαλείς χώρους που συμβάλλουν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης στην κοινότητα, στην αύξηση της κοινωνικής συνοχής και στη συμμετοχή των εκτοπισμένων στη ζωή της κοινότητας. Από τη δημιουργία τους, τα καταφύγια έχουν υποδεχθεί 80 άτομα, ορισμένα με τα κατοικίδιά τους (τρεις γάτες, δύο αρουραίους, δύο σκύλους). Στην αρχή, φτιάξαμε τρία καταφύγια και σήμερα ένα από αυτά εξακολουθεί να λειτουργεί ενεργά. Γρήγορα συνειδητοποιήσαμε ότι οι γυναίκες και τα παιδιά που επλήγησαν από τον πόλεμο δεν χρειάζονταν μόνο στέγαση, αλλά και σύνθετη υποστήριξη για να ξεπεράσουν τις τραυματικές τους εμπειρίες και να ζήσουν τη ολοκληρωμένα τη ζωή τους. Παρέχουμε επίσης και ατομική βοήθεια για την επίλυση καθημερινών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι του καταφυγίου. Μια άλλη σημαντική πτυχή της υποστήριξής μας ήταν η οργάνωση ομάδων για τα παιδιά των εσωτερικά εκτοπισμένων γυναικών, ένα πρόγραμμα υποστήριξης για ηλικιωμένες γυναίκες με χαμηλό εισόδημα, μαθήματα ψηφιακού αλφαβητισμού και ψυχολογική υποστήριξη της κοινότητας. Και ο κατάλογος συνεχίζεται.

Παρά τις ενεργές προσπάθειες της οργάνωσής μας να ανταποκριθεί στις προκλήσεις μιας εισβολής μεγάλης κλίμακας, οι νέες προκλήσεις οδηγούν σε απρόβλεπτες δαπάνες, όπως η αγορά γεννητριών για να συνεχίσει να λειτουργεί το γραφείο κατά τη διάρκεια των επιθέσεων στις ενεργειακές υποδομές της χώρας. Η εξεύρεση χρηματοδότησης για τις υπάρχουσες και τις νέες δραστηριότητές μας γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Το απρόβλεπτο και το πολύπλοκο του σχεδιασμού των δραστηριοτήτων μας, η δυσκολία ανταπόκρισης σε αιτήματα δυτικών εταίρων κατά τη διάρκεια μιας εισβολής μεγάλης κλίμακας και η γενική εξάντληση συμβάλλουν στο να καταστεί η εξεύρεση πόρων μια πρόσθετη πρόκληση.

Ποιες είναι οι ελπίδες σας για το 2024;

Η ελπίδα είναι ένα προνόμιο που δεν μπορούμε να έχουμε κατά τη διάρκεια της εισβολής πλήρους κλίμακας. Υπάρχουν συγκεκριμένες δράσεις και υποστήριξη που χρειαζόμαστε και ζητούμε. Ως ουκρανικές φεμινιστικές οργανώσεις που εργάζονται για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και βοηθούν τις γυναίκες να ξεπεράσουν τις συνέπειες της ένοπλης σύγκρουσης, έχουμε βαθιά κατανόηση του πλαισίου και των σημερινών αναγκών του κοινού μας, καθώς και των καλύτερων τρόπων παροχής αυτής της βοήθειας. Χωρίς οικονομική, ενημερωτική και ανθρωπιστική υποστήριξη, δεν μπορούμε να εργαστούμε συστηματικά και να κάνουμε τις αναγκαίες αλλαγές. Δεν ελπίζουμε μόνο να συνεχίσει το Φεμινιστικό Εργαστήρι τις δραστηριότητές του και να διαθέτει επαρκείς οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους: αυτό το παλεύουμε συνεχώς. Όμως, έχουμε επίσης κουραστεί να μας αποκλείουν από τις συζητήσεις για τους ενδεχόμενους τρόπους να βοηθηθούν οι ουκρανές γυναίκες. Αυτή η χρονιά είναι ζωτικής σημασίας, για εμάς, στο να κάνουμε τη φωνή των Ουκρανών φεμινιστριών να ακουστεί στις διεθνείς πλατφόρμες, υπερασπιζόμενες τις ανάγκες τους και διεκδικώντας το δικαίωμά τους να έχουν λόγο στις παγκόσμιες συζητήσεις. Σε γενικές γραμμές, θέλουμε απλώς να επιβιώσουμε το 2024, με κάθε έννοια της λέξης. Και όπως όλοι οι Ουκρανοί, πιστεύουμε στον κύριο στόχο μας και αγωνιζόμαστε καθημερινά για να τον πετύχουμε: τη νίκη για την Ουκρανία και τον τερματισμό της ρωσικής εισβολής.

1η Φεβρουαρίου 2024

Συνέντευξη στον Patrick Le Tréhondat

Μετάφραση: ΤΠΤ – “4” από το Presse-toi à gauche.