Quo vadis, Λούλα; Ενιαίο και δημοκρατικό μέτωπο για να διωχτεί ο Μπολσονάρο
Οι διαδηλώσεις υπέρ του Μπολσονάρο στις 7 Σεπτεμβρίου έθεσαν με συγκεκριμένο τρόπο, ως μια διαδικασία σε εξέλιξη, το πραξικόπημα που διεξάγεται κατά των θεσμών του βραζιλιάνικου κράτους, εν όψει και των εκλογών του 2022. Αυτό το κατάλαβε αμέσως η φιλελεύθερη αντιπολίτευση που, ώς τώρα, είχε αρνηθεί να χρησιμοποιήσει τη διαδικασία της καθαίρεσης [impeachment] και πλέον προσανατολίζεται προς αυτήν. Οι πρώτες αντιδράσεις της αριστεράς αντικατοπτρίζουν τα στρατηγικά αδιέξοδα που πρέπει να συζητήσουμε και να ξεπεράσουμε, ιδιαίτερα την τοποθέτηση του τέως προέδρου Λούλα απέναντι στην καθαίρεση και την ενότητα της αριστεράς με την αντιμπολσοναρική δεξιά με αυτό το στόχο. Αν δεν λυθούν οι δύο αυτοί γόρδιοι δεσμοί, η καμπάνια Fora Bolsonaro («έξω ο Μπολσονάρο!») δεν θα μπορέσει ποτέ να γίνει το πλατύ κίνημα πολιτών που είναι αναγκαίο για να στηριχτεί η αδύναμη βραζιλιάνικη δημοκρατία, όπως το είχε καταφέρει το κίνημα Direta Já («άμεσες εκλογές τώρα!») ως κορύφωση της πάλης κατά της στρατιωτικής δικτατορίας το 1984.
1. Το πραξικόπημα ως διαδικασία
Οι διαδηλώσεις υπέρ του Μπολσονάρο της 7 Σεπτεμβρίου στην Μπραζίλια, στο Σάο Πάουλο, στο Ρίο και σε ορισμένες μικρές αγροτικές πόλεις απέδειξαν πως ο τέως συνταγματάρχης και σημερινός Πρόεδρος έχει την ικανότητα κινητοποίησης ενός αγωνιστικού τμήματος της νεοφασιστικής άκρας δεξιάς, μειοψηφικής αλλά σημαντικής, της βραζιλιάνικης κοινωνίας1. Η κυβέρνηση Μπολσονάρο εξακολουθεί να στηρίζεται από το 24% του πληθυσμού και ένα τμήμα του είναι διαθέσιμο να κινητοποιηθεί από τις αντιδημοκρατικές και αντιδραστικές σημαίες του προέδρου, των παιδιών του και των οπαδών του. Αυτό αποτελεί την έκφραση ενός πιο πλατιού συντηρητικού κινήματος, που ριζώνει στους τομείς του agrobusiness, του κατασταλτικού μηχανισμού, του θρησκευτικού φονταμενταλισμού (κυρίως, αλλά όχι μόνο, των προτεσταντικών εκκλησιών) και που μπορεί να λογαριάζει στην πλειοψηφική στήριξη και συναίνεση του Κοινοβουλίου (απ’όπου η Centrão2 αντλεί τον έλεγχό της).
2. Η υπομονή των ελίτ εξαντλείται
Η πολιτική των ηγεμονικών τομέων των αρχουσών τάξεων και των φιλελεύθερων κομμάτων που συνδέονται με το μεγάλο παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο ήταν, ώς τώρα, να αφήσουν την κρίση να αφαιμάξει τον Μπολσονάρο, υποβάλλοντάς τον πάντως και σε ένα αυξανόμενο πολιτικό σφυροκόπημα -μέσω τμημάτων των επιχειρηματιών (της «αγοράς»), του Ανώτατου Δικαστηρίου και του Ανώτατου Εκλογοδικείου, των μέσων επικοινωνίας, τμημάτων του νομοθετικού σώματος (κυρίως της Γερουσίας) και της πλειοψηφίας των κυβερνητών. Αλλά η βραζιλιάνικη κοινωνία εισήλθε, το 2020, σε μια φάση ύφεσης, ανομίας και κακοδιοίκησης που δεν ευνοεί το επιχειρηματικό περιβάλλον της μεγάλης αστικής τάξης. Η πανδημική κρίση, που έχει φτάσει επισήμως τους 600.000 νεκρούς, εξελίχτηκε σε μια πολύμορφη κρίση, πολύ πέρα από την (άλυτη) πανδημία, με στασιμοπληθωρισμό, με πείνα και απελπισία, με επίθεση κατά των δικαιωμάτων των πιο φτωχών και πιο ευάλωτων, κρίση στο νερό και στην ενέργεια, και με τις επιπτώσεις στη χώρα από την αποδιοργάνωση των παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής... Ο Μπολσονάρο δεν είναι σε θέση να κρατήσει τις υποσχέσεις του προς τους εκλογείς του γενικότερα ούτε προς τους επιχειρηματίες. Ο Paulo Guedes3 μετατράπηκε σε γραφική φυσιογνωμία. Η πλατιά αστική συμμαχία που ανέβασε τον Μπολσονάρο στην εξουσία έχει αποδιαρθρωθεί και η δημοφιλία του εξανεμίζεται σιγά-σιγά. Επιπλέον, με τη νίκη του Μπάιντεν, η περιβαλλοντική πολιτική του Μπολσονάρο και των στρατιωτικών, ειδικότερα στην Αμαζονία, έφτασε να αποτελεί σημαντικό ρίσκο για τους μεγάλους βραζιλιάνους εξαγωγείς που απευθύνονται στις αγορές των ΗΠΑ και της Ευρώπης.
3. Η επιχείρηση επείγουσας διάσωσης
Όταν η ένταση ανάμεσα στον Μπολσονάρο και στη δικαστική εξουσία, τα μίντια και τις μεγάλες επιχειρήσεις, έφτασε σε ένα σημείο μη επιστροφής, τότε ο τέως πρόεδρος Michel Temer, κεντρική φιγούρα του πραξικοπήματος κατά της Ντίλμα, παρενέβη, στις 8 Σεπτεμβρίου, και οργάνωσε μια επιστολή υποχωρήσεων και συγγνώμης του Μπολσονάρο, ο οποίος έτσι αναγνώρισε το κύρος του Ανώτατου Εκλογοδικείου4. Βέβαια, δεν πρόκειται και για αναίρεση της εφαρμοζόμενης παξικοπηματικής διαδικασίας, αλλά μόνο για τη διαπίστωση ότι η επιχείρηση 7 Σεπτεμβρίου πήγε μακρύτερα από το αποδεκτό για τις «αγορές», τα μεγάλα μίντια και το Ανώτατο Εκλογοδικείο, έτσι που η απεργία των φορτηγατζήδων, που αποτελούσε τμήμα της, αναγκάστηκε επίσης να υποχωρήσει. Για την ώρα, η οριστική σύγκρουση έχει αποφευχθεί, ακόμα και αν παραμένει στον ορίζοντα.
4. Η φιλελεύθερη αντιπολίτευση κατεβαίνει στους δρόμους
Τα κινήματα της φιλελεύθερης δεξιάς Movimento Brasil Livre5 και Vem para a Rua6 κάλεσαν σε διαδηλώσεις, στις 12 Σεπτεμβρίου, υπέρ του Fora Bolsonaro, σε 18 πρωτεύουσες πολιτειών και στην Μπραζίλια, έχοντας και διαφωνίες μεταξύ τους, καθώς η Vem para a Rua επιμένει να απορριφθούν ταυτόχρονα και ο Μπολσονάρο και ο Λούλα. Οι κινητοποιήσεις αυτές προσέλκυσαν τμήματα της μη μπολσοναρικής δεξιάς, του κέντρου του πολιτικού φάσματος και ακόμα και της αριστεράς, αλλά δεν ήρθαν να ανταγωνιστούν ούτε τις διαδηλώσεις του Μπολσονάρο ούτε της αριστεράς μετά το Μάϊο και αριθμητικά δεν ήταν μεγάλες. Ωστόσο, η σημασία τους δεν βρίσκεται στην κινητοποίηση στο δρόμο, αλλά στο βάρος που τα τμήματα αυτά μπορούν να έχουν στο θεσμικό επίπεδο. Στις κινητοποιήσεις αυτές συμμετείχαν όχι λιγότεροι από έξι υποψήφιοι για την Προεδρεία, οι Ciro Gomes7 (PDT), João Dória8 (PSDB), Henrique Mandetta9 (DEM), Simone Tebet10 (MDB), Alessandro Vieira11 (Cidadania) και Eduardo Leite12 (PSDB) από το Πόρτο Αλέγκρε. Η εξέλιξη αυτή, αν συνυπολογιστεί και το θεσμικό βάρος της αριστεράς, αρχίζει να καθιστά ρεαλιστικό το αίτημα για καθαίρεση (που απαιτεί, για να επιτευχθεί, 342 ψήφους από τους 513 στην Ομοσπονδιακή Βουλή -δεδομένου του ότι η αριστερά διαθέτει λίγο πάνω από 100 βουλευτές).
5. Ανάγκη για πλατύ κίνημα πολιτών υπέρ του Fora Bolsonaro
Ωστόσο, η καθαίρεση του Μπολσονάρο, ακόμα και αν ξεπεράσει τα όρια που έχει χαράξει το Ανώτατο Εκλογοδικείο (πράγμα που δεν αποκλείεται, έστω και αν, με την καθοδήγηση του Τεμέρ, θα έπρεπε να είναι κανείς πιο προσεκτικός), δεν θα κριθεί μόνο σε νομοθετικό επίπεδο, ούτε και σε δικαστικό. Η καμπάνια Fora Bolsonaro πρέπει να γίνει ένα πλατύ κίνημα πολιτών προς υπεράσπιση της αδύναμης βραζιλιάνικης δημοκρατίας, τόσο στο δρόμο όσο και σε όλους τους κοινωνικούς χώρους, όπως ήταν το κίνημα «Direta Já» στα τέλη της πάλης κατά της δικτατορίας το 1984 (που όπως θυμόμαστε ηττήθηκε μεν, προώθησε δε τη μετάβαση προς τη Νέα Δημοκρατία, με την έμμεση εκλογή του ντουέτου Tancredo-Sarney και με τη συμφωνία για Συντακτική Συνέλευση).
Οι δύο γόρδιοι δεσμοί της συγκυρίας
6. Η αριστερά δεν είναι ενωμένη στο θέμα Fora Bolsonaro
Σχεδόν όλος ο αριστερός, κεντροαριστερός και προοδευτικός ακτιβισμός της Βραζιλίας συμφωνεί για την ανάγκη της καθαίρεσης του Μπολσονάρο. Υπάρχει ωστόσο μια κρίσιμη συνιστώσα που δεν μοιάζει να συμφωνεί με αυτό: είναι ο τέως πρόεδρος του PT (Κόμμα των Εργαζομένων). Ο Λούλα μοιάζει να προτιμάει ο Μπολσονάρο να «φθαρεί» ώς τις εκλογές του Οκτώβρη του 2022. Αντίθετα από το μεγαλύτερο τμήμα της αριστεράς, φαίνεται ότι δεν συμμερίζεται την ιδέα ότι αποτελεί τεράστιο κίνδυνο ακόμα και για τις ίδιες τις εκλογές το να αφεθεί έτσι ο Μπολονάρο. Αν πράγματι αυτή είναι η πολιτική του Λούλα, αυτό σημαίνει ότι το σύνολο του PT ως πολιτικής μηχανής, με τους κυβερνήτες του, τους δημάρχους του και τους χιλιάδες βουλευτές και συμβούλους του, δεν είναι διατεθειμένο να τεθεί σε κίνηση, ενώ και τα διάφορα κινήματα γύρω από το PT, που διαθέτουν μακράν τη μεγαλύτερη υλική υποδομή και ικανότητα έλξης μέσα σε όλη την αριστερά, θα τείνουν να έχουν μια απλώς συμβολική παρουσία στη διαδικασία. Αν δεν ενταχθεί όλη αυτή η δομή αποφασιστικά μέσα σε μια πλατιά διαδικασία για την καθαίρεση, τότε αυτή δεν θα είναι αποτελεσματική.
Ο εκλογικίστικος αυτός υπολογισμός του Λούλα επισήμως δεν καλύπτεται από την εκλογική ομάδα του PT, που έχει συνυπογράψει τα περισσότερα από τα 130 κείμενα για καθαίρεση που έχουν υποβληθεί στο Κονγκέσο και που έχουν μείνει στα συρτάρια του Αρτούρ Λίρα, προέδρου του κοινοβουλίου και εκπροσώπου της Centrão. Ούτε και εκφράστηκε, τουλάχιστον πριν τις 7 Σεπτέμβρη, στις κρίσιμες δράσεις των λαϊκών κινημάτων του στρατοπέδου του PT, που είχαν συνδιοργανώσει τις αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις του Ιούλη και του Αυγούστου. Σήμερα, μετά τις 7 του Σεπτέμβρη και με τις (πραξικοπηματικές) κινητοποιήσεις στο δρόμο της δεξιάς, ο Λούλα και το PT χρησιμοποιούν την καχυποψία απέναντι στην πρωτοπορία αυτή της φιλελεύθερης δεξιάς, για να αποφύγουν την υλοποίηση της πλατύτερης δυνατής ενότητας, ενός αληθινού δημοκρατικού μετώπου για την καθαίρεση του Μπολσονάρο.
7. Quo vadis Lula?
«Quo vadis?» σημαίνει «Πού πάς;» στα λατινικά. Αυτό παραπέμπει σε ένα απόσπασμα του απόκρυφου ευαγγελίου «Οι πράξεις των αγίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου», κατά το οποίο ο Πέτρος, διαφεύγοντας από τη Ρώμη μέσω της Άπιας οδού και συναντώντας τον Ιησού, που κουβαλάει το σταυρό του, τον ρωτάει: «Quo vadis?». Και ο Ιησούς του απαντάει: «Romam vado iterum crucifigi» («Πάω στη Ρώμη να σταυρωθώ και πάλι»). Τότε ο Πέτρος βρίσκει και πάλι το κουράγιο να επιστρέψει στη Ρώμη για να συνεχίσει το έργο του, όπου όμως και σταυρώνεται. Ίσως να είναι παρόμοιες ανησυχίες με του Πέτρου, όταν την κοπανούσε από τη Ρώμη, που βρίσκονται στα μυαλά του Λούλα. Όμως, όποια και να είναι τα ερωτήματά του για την καθαίρεση, αυτό το κεντρικό για τη βραζιλιάνικη κοινωνία ζήτημα δεν θα προχωρήσει αν δεν το υποστηρίξει. Και αυτό θα πρέπει να του χρεωθεί. Θα επιτρέψει άραγε οι εκλογές της 2 Οκτωβρίου 2022 να είναι μια επανάληψη, τη φορά αυτή ίσως πετυχημένη, αυτού που επιχείρησε ο Τραμπ στις ΗΠΑ στις 6 Ιανουαρίου 2021; Θα αναλάβει άραγε το ρόλο του ως πολιτικού ηγέτη ή θα αφήσει τη Βραζιλία να συνεχίσει να βυθίζεται, για άλλους 16 μήνες -αν υποθέσουμε ότι θα υπάρξουν εκλογές, ότι ο Μπολσονάρο θα ηττηθεί και ότι ο νικητής του θα αναλάβει την εξουσία το Γενάρη του 2023-;
8. Το ενιαίο μέτωπο ως σύγκρουση
Η καμπάνια Fora Bolsonaro δομείται γύρω από το Frente Povo Sem Medo (μέτωπο του ατρόμητου λαού), του οποίου ηγείται το MTST, το Frente Brasil Popular (λαϊκό μέτωπο της Βραζιλίας) που προωθούν οργανώσεις του στρατοπέδου του PT, και το Coalizão Negra por Direitos (μαύρος συνασπισμός για τα δικαιώματα). Η καμπάνια θα συγκροτούσε έτσι ένα πλατύ μέτωπο της αριστεράς με στόχο την κινητοποίηση στο δρόμο για την καθαίρεση του Μπολσονάρο. Θα είχε να αντικρούσει, προφανώς, τους διασπαστικούς αριστερισμούς. Στην πραγματικότητα όμως διαθέτει ισχυρή διάρθρωση -και σε εθνική κλίμακα, σε μια ομοσπονδιακή χώρα- γύρω από οργανωμένα κινήματα, έστω και αν, κατά την τελευταία δεκαετία, τα κινήματα αυτά έχουν χάσει σε ισχύ, σε ικανότητα συγκέντρωσης και σε ελκυστικότητα.
Ωστόσο, μια καμπάνια με στόχο να επηρεάσει και να αγγίξει τη συνείδηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού για να ανατρέψει τον εκλεγμένο το 2018 πρόεδρο θα έπρεπε να είναι πολύ αποκεντρωμένη, ελκυστική και οργανωμένη από τη βάση -όπως είχε γίνει με την καμπάνια κατά της ALCA (Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου των Αμερικών) το 2001 και 2002. Όμως αυτή η ιεράρχηση αντικατοπτρίζει τη μεγάλη οπισθοχώρηση της δημοκρατίας στις μάζες που έχει καταγράψει η αριστερά κατά τις τελευταίες δεκαετίες και θα ήταν πολύ απλοϊκό να θεωρήσει κανείς ότι οι ηγεσίες αυτές θα γίνουν πιο δημοκρατικές, διαλογικές και διάφανες χωρίς μια λαϊκή έκρηξη στη χώρα.
Από την άλλη, και εδώ είναι το ξίφος που μπορεί να κόψει τον πρώτο γόρδιο δεσμό, γιατί να μην απαιτηθεί από τα κινήματα και τους δρόμους μια πραγματική δέσμευση του Λούλα και των ευρύτερων δομών του PT στον αγώνα για την καθαίρεση; Να θυμίσουμε ότι η έννοια του ενιαίου μετώπου διατυπώθηκε από την Τρίτη Διεθνή, το 1921 και 1922, ως μια τακτική αμφισβήτησης της ηγεμόνευσης του κινήματος από τις συμβιβαστικές ηγεσίες. Περιορίζοντας την ιδέα του ενιαίου μετώπου σε συμφωνίες κορυφής για συγκεκριμένες δράσεις μεταφράζεται στο να αδειάσει από το 90% του νοήματός του. Πρέπει να απαιτήσουμε από τη θεσμική αριστερά να κατέβει στο δρόμο και να θέσει την ενότητα για να ηττηθεί ο Μπολσονάρο πάνω από όλες τις διαφορές ανάμεσα στο Λούλα και στους άλλους ηγέτες και υποψηφίους. Είναι αναγκαίο να βγάλουμε το PT και τους πετιστές από τη βολική θέση του να λένε ότι είναι υπέρ της καθαίρεσης, ενώ αυτό που κάνουν τελευταία είναι να σερφάρουν εκλογικά πάνω στη φθορά της κυβέρνησης. Είναι αναγκαίο αυτοί που αρνούνται να προχωρήσουν στη διεύρυνση του κινήματος για την καθαίρεση να πληρώσουν υψηλό τίμημα απέναντι στην πρωτοπορία των εργαζομένων και του λαού.
9. Ενότητα δράσης με το κέντρο και τη φιλελεύθερη δεξιά
Ο δεύτερος γόρδιος δεσμός που πρέπει να λυθεί είναι η συγκρότηση πλατιού δημοκρατικού μετώπου που να είναι σε θέση να εντάξει όλους τους τομείς που διατίθενται να στρατευτούν σε πιέσεις και κινητοποιήσεις για το Fora Bolsonaro, χωρίς άλλη προϋπόθεση από την υποστήριξη της ψήφου καθαίρεσης. Στις πολιτικές πολώσεις της τελευταίας δεκαετίας έχει χαθεί η ιδέα πως ένα κίνημα πολιτών, ουσιαστικό για μία χώρα, μπορεί (και πρέπει) να θέσει στην ίδια πλατφόρμα πολιτικές δυνάμεις με αντιτιθέμενα πολιτικά σχέδια. Το καλύτερο παράδειγμα εδώ είναι η καμπάνια Diretas Já (για την άμεση διοργάνωση εκλογών). Για να φτάσουμε στη συγκέντρωση του ενός εκατομμυρίου ανθρώπων στην Candelária, στο Ρίο ντε Ζανέϊρο, στις 10 Απριλίου 1984 και στο άλλο ενάμισι εκατομμύριο στο Anhangabaú, στο Σάο Πάουλο, στις 16 Απριλίου 1984, χρειάστηκε να ξεκινήσει μια ολόκληρη ενωτική διαδικασία της οποίας η πρώτη πράξη συγκέντρωσε 15.000 στο Σάο Πάουλο, στην πλατεία Charles Miller, στις 27 Νοεμβρίου του 1983. Δεκάδες δράσεις, κονσέρτα, διαμαρτυρίες, μεγάλες και μικρές, διοργανώθηκαν σε διάφορες ημερομηνίες στις κυριότερες πόλεις της χώρας, που δημιούργησαν την αίσθηση μιας χιονοστιβάδας που είχε παρασύρει από κυβερνήτες ώς καλλιτέχνες, περνώντας από συνδικαλιστές και ποδοσφαιριστές. Κανένας πολιτικός της αντιπολίτευσης δεν σκέφτηκε καν να μείνει εκτός της διαδικασίας και κανείς δεν τόλμησε να πει ότι δεν ανεβαίνει στην εξέδρα με τον ένα ή τον άλλο μαζί. Η διαδικασία της Fora Bolsonaro δεν θα μπορέσει να πετύχει παρά μόνο αν συγκεντρώσει μαζί τον Λούλα, τον Ντορία, τον Σίρο Γκόμες και τον Κιμ Καταγκίρι13.
10. Χρόνος και εκλογική επιρροή
Ο χρόνος είναι στοιχείο κλειδί για την κεφαλαιοποίηση του παράθυρου που άνοιξε στη συγκυρία με όλες τις ενδεχόμενες μορφές: καθαίρεση -στην καλύτερη περίπτωση-, ακύρωση της εκλογής του 2018, αφαίρεση του εκλογικού δικαιώματος. Εάν η διαδικασία της κινητοποίησης δεν διευρυνθεί στις επόμενες εβδομάδες, για να κορυφωθεί στα τέλη της χρονιάς, απλώς δεν θα απογειωθεί καθόλου. Ήδη τα κινήματα έχουν μολυνθεί από τις εκλογικές διενέξεις (όπως το έδειξαν και οι πράξεις του Vem para a Rua ενάντια στον Λούλα, στις 12 Σεπτεμβρίου) και αυτό δημιουργεί ουσιαστικό πρόβλημα στην εμπλοκή του PT και του Λούλα. Αλλά χωρίς αυτά, οι εκλογές του 2022 θα είναι κάτι σαν το τρενάκι του ιλίγγου σε δυνατότητες και περιπέτειες στο χείλος της αβύσσου -για τις δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις και για τη βραζιλιάνικη κοινωνία.
José Correa Leite *
São Paulo, 13 Σεπτεμβρίου 2021
Πηγή: γαλλικά: Inprecor & το πρωτότυπο στα ισπανικά: Observatorio internacional
Μετάφραση ΤΠΤ
* Ο José Correa Leite, πολιτολόγος και πανεπιστημιακός ήταν από τους βασικούς διοργανωτές του παγκόσμιου κοινωνικού φόρουμ και μέλος της τάσης Σοσιαλιστική Δημοκρατία στο Κόμμα των Εργαζομένων (PT) έως το 2005. Εντάχθηκε στο Κόμμα Σοσιαλισμός και Ελευθερία (PSOL) το Σεπτέμβριου του 2005. Είναι μέλος της ηγεσίας της τάσης Insurgencia (του βραζιλιάνικου τμήματος της 4ης Διεθνούς) του PSOL.
1Οι διαδηλώσεις στις 7 Σεπτεμβρίου 2021, ημέρα εορτασμού της ανεξαρτησίας, που οργανώθηκαν από τον Ζαΐρ Μπολσονάρο, μάζεψαν εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές σε 160 πόλεις. Στο Σάο Πάουλο, οι μπολσοναριστές έφτασαν τους 125.000 (σύμφωνα με τη στρατιωτική αστυνομία) και ανάλογος ήταν ο αριθμός τους στην πλατεία των υπουργείων της Μπραζίλια.
2Centrão: Είναι η Συσπείρωση των κομμάτων της κεντροδεξιάς, που φτιάχτηκε την Άνοιξη του 2014 από τον Eduardo Cunha, τότε πρόεδρο του Κόμματος του Βραζιλιάνικου Δημοκρατικού Κινήματος (PMDB), για να αντιταχθεί στην Πρόεδρο Dilma Rousseff του Κόμματος των Εργαζομένων (PT), και περιλαμβάνει, πέρα από το PMDB, το Προοδευτικό Κόμμα (PP), το Κόμμα της Δημοκρατίας (PR), το Κοινωνικοχριστιανικό Κόμμα (PSC), το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα της Δημόσιας Τάξης (PROS), το Βραζιλιάνικο Εργατικό Κόμμα (PTB) και το Solidariedade. Μετά την παραίτηση του Κούνια, που κατηγορήθηκε για διαφθορά, η Centrão, ελλείψει ηγέτη, μετατράπηκε σε ένα σύνολο από κεντροδεξιά κόμματα, χωρίς συγκεκριμένη ιδεολογία, αλλά συσπειρωμένη με στόχο να καταλαμβάνει μεγαλύτερη επιρροή και πόστα στους βραζιλιάνικους θεσμούς. Με τον Μπολσονάρο πρόεδρο, η Centrão παραμένει ανυπέρβλητη στο κοινοβούλιο και παζαρεύει τη στήριξή της προς τον πρόεδρο έναντι πόστων στη διοίκηση. Και μάλιστα ενισχύθηκε στις δημοτικές εκλογές του 2020 κερδίζοντας περίπου τους μισούς δήμους της Βραζιλίας.
3Ο Paulo Guedes, υπερφιλελεύθερος βραζιλιάνος οικονομολόγος, της ομάδας των «Chicago Boys», γνωστός και για τον κλιματοσκεπτικισμό του, είναι αυτός που οργάνωσε την καμπάνια του Μπολσονάρο και μετά διορίστηκε υπουργός οικονομίας.
4Δύο μέρες μετά τις κινητοποιήσεις του, της 7 Σεπτεμβρίου 2021, ο Μπολσονάρο υπέγραψε μια επιστολή, που την είχε γράψει ο τέως πρόεδρος Μικέλ Τεμέρ, στην οποία ισχυρίζεται πως ποτέ δεν είχε την πρόθεση να επιτεθεί στις θεσμοποιημένες εξουσίες.
5Το Κίνημα Ελεύθερη Βραζιλία (MBL) δημιουργήθηκε το 2014 «για να προωθήσει απαντήσεις της ελεύθερης αγοράς στα προβλήματα της χώρας» (σύμφωνα με την βρετανική The Economist) και οργάνωσε διαδηλώσεις για την καθαίρεση της Ντίλμα Ρουσέφ, ενώ κατόπιν βοήθησε την κυβέρνηση Τεμέρ να προωθήσει αντιμεταρρυθμίσεις όπως για την κοινωνική ασφάλιση. Πρόσφατα εγκατέλειψε τον Μπολσονάρο και αντιτάσσεται στην κυβέρνησή του.
6Το «Έλα στο δρόμο» (VPR) είναι ένα πολιτικο-κοινωνικό κίνημα που υποστηρίζει ότι δεν παίρνει το μέρος κανενός, αλλά ότι αντιτάσσεται στις αυταρχικές κυβερνήσεις: δημιουργήθηκε τον Οκτώβρη του 2014 για να πετύχει την καθαίρεση της Ντίλμα Ρουσέφ. Οργάνωσε διαδηλώσεις κατά της διαφθοράς, όπως στις 15 Μαρτίου 2015 και στις 13 Μαρτίου 2016, που θεωρήθηκαν ως οι μεγαλύτερες λαϊκές κινητοποιήσεις από την αρχή της Νέας Δημοκρατίας. Πρόσφατα αντιτάχθηκε στην κυβέρνηση του Μπολσονάρο.
7Ο Ciro Gomes υπήρξε υπουργός του Itamar Franco (1994-1995) και του Λούλα (2003-2006), ενώ είχε υπάρξει και κυβερνήτης της Πολιτείας Ceará (1991-1994). Υποψήφιος του Δημοκρατικού Εργατικού Κόμματος (PDT, κεντροαριστερά) για την Προεδρία το 2018, είχε πάρει 12,5% των ψήφων. Παρόλο που υποστήριζε πως θα καταπολεμήσει τον Μπολσονάρο «για τη δημοκρατία και κατά του φασισμού», ωστόσο δεν έφτασε και στο σημείο να ψηφίσει, στο δεύτερο γύρο, για τον Φερνάντο Χαντάτ, τον υποψήφιο του PT.
8Ο João Dória, επιχειρηματίας και πολυεκατομμυριούχος, μέλος του Κόμματος της Βραζιλιάνικης Σοσιαλδημοκρατίας (PSDB, κεντροδεξιά), κυβερνήτης της Πολιτείας São Paulo από το 2019, πρώην δήμαρχος του Σάο Πάουλο (2017-2018), είχε υποστηρίξει τον Μπολσονάρο στις προεδρικές εκλογές του 2018, πριν έρθει σε ρήξη μαζί του και προσπαθήσει να προσελκύσει τους απογοητευμένους του μπολσοναρισμού. Φιλοδοξεί να είναι υποψήφιος του κόμματός του στις προεδρικές εκλογές του 2022.
9Ο Henrique Mandetta, γιατρός, μέλος του κόμματος Δημοκράτες (DEM, φιλελεύθερο-συντηρητικό), ήταν υπουργός υγείας (2019-2020) του Μπολσονάρο, με τον οποίο ήρθε σε διένεξη γιατί υποστήριξε τις φυσικές αποστασιοποιήσεις απέναντι στον Covid και αντιτάχθηκε στη χρήση της χλωροκίνης, θέσεις που του στοίχισαν το πόστο του.
10Η Simone Tebet, δικηγόρος, καθηγήτρια και συγγραφέας, συνδεδεμένη με το Βραζιλιάνικο Δημοκρατικό Κίνημα (MDB, τέως PMDB, σοσιαλφιλελεύθερο και συντηρητικό), γερουσιαστής του Mato Grosso do Sul από το 2015, υποστήριξε ένα νομοσχέδιο που είχε σα στόχο να άρει τις οριοθετήσεις των ιθαγενικών γαιών.
11Ο Alessandro Vieira, κεντρώος πολιτικός, μέλος της Cidadania (κέντρο), τέως αρχηγός της αστυνομίας της πολιτείας Sergipe, απαλλάχθηκε των καθηκόντων του από τον κυβερνήτη, όταν ξεκίνησε να συλλαμβάνει διεφθαρμένους τοπικούς παράγοντες. Εκλέχτηκε γερουσιαστής το 2018, με τη στήριξη του κόμματος Δίκτυο Βιωσιμότητας (REDE, περιβαλλοντική κεντρο-αριστερά), από το οποίο μετά αποχώρησε, καθώς υποστήριξε την εκλογή Μπολσονάρο στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών. Υποστηρίζει την ποινικοποίηση της ΛΟΑΤΚΙ-φοβίας και τη νομιμοποίηση της κάνναβης για ιατρικούς λόγους. Έχει δηλώσει πως η διαχείριση της πανδημίας από τον Μπολσονάρο αποτελεί έγκλημα ευθύνης που υπόκειται σε καθαίρεση.
12Ο Eduardo Leite, κυβερνήτης της Πολιτείας Rio Grande do Sul από το 2019 (πρώτος βραζιλιάνος κυβερνήτης που είναι ανοιχτά ομοφυλόφιλος), μέλος του Κόμματος της Βραζιλιάνικης Σοσιαλδημοκρατίας (PSDB, κεντροδεξιά), υποστηρίζει την ιδιωτικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων (μεταξύ των οποίων της εταιρείας υδάτων του Ρίο Γκράντε ντο Σουλ), τον γάμο ομοφυλοφίλων και τη νομιμοποίηση της μαριχουάνας, ενώ αντιτίθεται στην αποποινικοποίηση της άμβλωσης. Το Φλεβάρη του 2021, ανήγγειλε την προ-υποψηφιότητά του, στο εσωτερικό του PSDB, για την Προεδρεία της Δημοκρατίας το 2022. Είχε υποστηρίξει τον Μπολσονάρο στο δεύτερο γύρο του 2018, αλλά επέκρινε τη «ριζοσπαστική» του θέση κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
13Ο Kim Kataguiri, νεοφιλελεύθερος δημοσιογράφος, ένας από τους συνιδρυτές του Κινήματος Ελεύθερη Βραζιλία (MBL), τοποθετήθηκε υπέρ της άρσης του habeas corpus για τον τέως πρόεδρο Λούλα το 2018. Είναι ομοσπονδιακός βουλευτής του DEM από το 2019. Είχε υποστηρίξει τη «χρήσιμη ψήφο» υπέρ του Μπολσονάρο στο δεύτερο γύρο το 2018, αλλά το 2021 καλεί για την καθαίρεση και έχει συνδιοργανώσει τις διαδηλώσεις της 12 Σεπτεμβρίου της δεξιάς με αυτό το αίτημα.