Είναι οδυνηρό να βλέπεις την κοινωνική αναταραχή στην Κούβα, ωστόσο, δεν προκαλεί την παραμικρή έκπληξη. Οι κοινωνικές επιστήμες μπορεί να μην είναι ακριβείς, αλλά δεν είναι τυφλές. Αν οι κυβερνώντες κλείνουν τα μάτια στην πραγματικότητα, εμείς οι γυναίκες και οι άνδρες επιστήμονες δεν πρέπει να το κάνουμε. Η αξιοπιστία μας και, το σημαντικότερο, οι ζωές πολλών ανθρώπων και το μέλλον της χώρας διακυβεύονται.
Τα σημάδια
Σε μια συνέντευξη για το OnCuba πριν από λίγο περισσότερο από ένα χρόνο, ο Άλεξ Φλέιτες με ρώτησε αν πίστευα ότι μια νέα ιστορική στιγμή εκκολάπτεται στο νησί και ποια θα ήταν τα πιο ορατά σημάδια της. Αυτή ήταν η απάντησή μου:
«Ναι, ξέρω. Μια κρίση δεν είναι κρίση μέχρις ότου οι κοινωνικοί φορείς την αντιληφθούν- εδώ είναι που ο υποκειμενικός παράγοντας είναι καθοριστικός. Πρόκειται για ένα είδος δυσφορίας της εποχής, για να το θέσω με έναν τρόπο που κάποιοι κριτικοί θα βρουν μεταφορικό. Σχεδόν πάντα σχετίζεται με την εξάντληση ενός μοντέλου, σημειώστε ότι δεν λέω ενός συστήματος (...).
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν δύο καθοριστικοί παράγοντες για την άφιξη αυτής της στιγμής της δυσφορίας. Από τη μία πλευρά, η ανικανότητα των κυβερνώντων μας να χαράξουν μια επιτυχημένη πορεία μεταρρυθμίσεων. Έχουν περάσει ήδη περισσότερες από τρεις δεκαετίες από την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και δύο περίοδοι απόπειρας μεταρρυθμίσεων, η μία τη δεκαετία του 1990 και η άλλη από το 2010, η τελευταία μάλιστα επίσημα και με μεγάλο όγκο τεκμηρίωσης. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η ικανότητα των πολιτών να υποβάλλουν αυτή την ανικανότητα σε δημόσια κρίση, κάτι που είναι κάτι καινούργιο. Η κατάρρευση ενός μονόπλευρου καναλιού πληροφόρησης καθιστά τα προειδοποιητικά σημάδια ορατά. Και όσοι βρίσκονται στην εξουσία το γνωρίζουν καλά αυτό, αλλά δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν επαρκώς.
Η γνώμη μου είναι ότι βιώνουμε την οριστική εξάντληση ενός οικονομικού και πολιτικού μοντέλου, αυτού του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού. Αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία δεν είναι σε θέση να προωθήσουν το έθνος με τις παλιές μεθόδους, αλλά δεν είναι σε θέση να αποδεχθούν πιο συμμετοχικές μορφές, με μεγαλύτερο βάρος των πολιτών στη λήψη αποφάσεων».
Δώδεκα μήνες αργότερα, δημοσίευσα στο LJC το άρθρο «Η Κούβα, τα δέντρα και το δάσος», όπου ανέφερα:
«Στην Κούβα οι αντικειμενικές συνθήκες για έναν μετασχηματισμό είναι ώριμες εδώ και πολύ καιρό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το έθνος έχει σταματήσει να προοδεύει: η οικονομία δεν αναπτύσσεται εδώ και χρόνια, το εξωτερικό χρέος αυξάνεται συνεχώς, όπως και τα επίπεδα φτώχειας, και, παρά ταύτα, οι μεταρρυθμίσεις καθυστερούν ανεξήγητα. Είναι σαφές ότι αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή δεν μπορούν πλέον να διαχειριστούν και να κυβερνήσουν όπως πριν. Αλλά τι γίνεται με εκείνους που βρίσκονται από κάτω;
Χωρίς την ωρίμανση του υποκειμενικού παράγοντα, ένας τέτοιος μετασχηματισμός δεν ήταν δυνατός. Προϋποθέτει τη βούληση των ανθρώπων να θελήσουν να αλλάξουν, μια ενέργεια των πολιτών που είχε συνθλιβεί από την πολιτική, την εκπαίδευση και τα μέσα ενημέρωσης. Η “διδαγμένη αδυναμία” υπάρχει επίσης σε ένα σοσιαλιστικό μοντέλο στο οποίο το σύστημα ελέγχει σε ορισμένο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι πολίτες του.
Ελλείψει του υποκειμενικού παράγοντα, οι αντικειμενικές συνθήκες από μόνες τους δεν θα καθόριζαν τίποτα. Ωστόσο, υπάρχουν πλέον πολύ σαφείς ενδείξεις για την ύπαρξή τους. Τα σημάδια αυτά δεν έχουν γίνει κατανοητά από τον ιδεολογικό μηχανισμό, ο οποίος εσφαλμένα ανάγει τις εκδηλώσεις δυσαρέσκειας σε “ήπιο πραξικόπημα”, σε “εκτεταμένη χειραγώγηση” ή στη “δημιουργία αρνητικών πλεγμάτων γνώμης για την κυβέρνηση” – χωρίς να αρνούμαι κατηγορηματικά ότι συμβαίνει και αυτό. Η ηγεσία της χώρας δεν γνωρίζει ακριβώς πού βρίσκεται:
– Το νέο περιβάλλον που δημιούργησε η μαζική πρόσβαση στο διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα, η οποία της αφαίρεσε το απόλυτο μονοπώλιο της πληροφόρησης που είχε επί δεκαετίες και εκδημοκρατικοποίησε τη διάδοσή της και δημιούργησε τη δυνατότητα εκστρατειών και καταγγελιών της αυθαιρεσίας.
– Μια κατάσταση μόνιμης πολεμικής, ορατή στα δίκτυα και υποκινούμενη από την ίδια την ηγεσία της χώρας, ως αποτέλεσμα της λαϊκής διαβούλευσης για τη σύνταξη του νέου Συντάγματος. Ίσως σκέφτηκαν ότι μόλις τελειώσει η διαβούλευση και δεν χρειάζονται πια οι απόψεις μας, θα σταματούσαμε να τις προσφέρουμε, που δείχνει αφέλεια από πλευράς τους, τώρα που έχουμε τα μέσα και δεν χρειαζόμαστε τα καλέσματά τους.
– Η ανακήρυξη της Κούβας σε σοσιαλιστικό κράτος δικαίου, η οποία έκανε τα δικαιώματα των Κουβανών πιο ορατά και τους ανάγκασε να διεκδικήσουν τις ελευθερίες που εγγυάται το ίδιο το Σύνταγμα.
– Η ύπαρξη νέων γενιών, αμφισβητιών από μόνες τους, που έχουν βρει ανταπόκριση στις παλαιότερες γενιές, οι οποίες έχουν ήδη κουραστεί από ανεκπλήρωτες υποσχέσεις και καθυστερημένες ή διακοπείσες μεταρρυθμίσεις.
Αυτή η συνύπαρξη αντικειμενικών και υποκειμενικών συνθηκών για τον κοινωνικό μετασχηματισμό είναι εντελώς νέα στην εξέλιξη του κουβανικού σοσιαλιστικού μοντέλου. Το ερώτημα που τίθεται τώρα δεν είναι αν θα αλλάξει, αλλά πώς θα αλλάξει (...)
Στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η Κούβα, υπάρχουν δύο πιθανές διαδρομές για την κοινωνική αλλαγή: ειρηνική ή βίαιη. Η πρώτη, την οποία ενστερνίζομαι πλήρως, θα σήμαινε την αξιοποίηση των νόμιμων πεδίων –πολλά από τα οποία θα έπρεπε πρώτα να δημιουργηθούν– για να πιέσουμε για οικονομικές, πολιτικές και νομικές αλλαγές στο πλαίσιο ενός εθνικού διαλόγου στον οποίο δεν θα υπάρχουν διακρίσεις με βάση τις πολιτικές πεποιθήσεις (...).
Προειδοποιώ ότι αυτή είναι μια πολύ σοβαρή στιγμή για αυτή τη χώρα. Ένα ενδεχόμενο σύγκρουσης αναπτύσσεται σε ένα σενάριο που αναλύεται πολύ ανεπαρκώς, όχι μόνο από την κυβέρνηση αλλά, δυστυχώς, και από διανοούμενους και κοινωνικούς επιστήμονες, των οποίων η θεωρητική κατάρτιση και η ικανότητα ερμηνείας των κοινωνικών γεγονότων θα έπρεπε να τους διαχωρίζει από μια απλή ιδεολογική δήλωση (...).
Είναι τα αγόρια και τα κορίτσια μας, ας κάνουμε διάλογο μαζί τους και με την κουβανική κοινωνία των πολιτών που επιθυμεί το δρόμο της αλλαγής και της ειρήνης. Αν η κυβέρνηση επιλέξει τη βίαιη αντιπαράθεση ως απάντηση, μπορεί να συμβεί αυτό που είδαμε ήδη στο Βεδάδο σε μεγάλη κλίμακα: μια ειρηνική ομάδα νέων να ψεκάζεται με σπρέι πιπεριού· ή αυτό που συνέβη στο Πάρκε ντε λα Λιμπερτάδ στη Ματάνζα το βράδυ του Σαββάτου: μια μικρή ομάδα να ξυλοκοπείται από μέλη της Κρατικής Ασφάλειας. Δεν έχει σημασία ότι εμποδίζουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο για λίγες ώρες. Όλα είναι γνωστά και όλα διώκονται.
Η συνείδησή μου δεν μου επιτρέπει να παραμείνω σιωπηλή.»
Το αποτέλεσμα
Οι διανοούμενοι που προειδοποιούσαν επί μήνες την κυβέρνηση για το ενδεχόμενο μιας μεγαλύτερης κοινωνικής έκρηξης ονομάστηκαν μισθοφόροι. Το κόμμα και ο κυβερνητικός μηχανισμός αγνόησαν από αδιαφορία τα προειδοποιητικά σημάδια. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς τους.
Την Κυριακή 11 Ιουλίου, χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις του νησιού. Δίπλα σε εκείνους που ζητούσαν αλλαγή, καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και πολιτικές ελευθερίες, όπως είναι σύνηθες σε κάθε σύγκρουση αυτής της κλίμακας, υπήρχαν και εκείνοι που προσπαθούσαν μόνο να διαπράξουν εγκλήματα και να βανδαλίσουν, αλλά αυτό ήταν η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.
Ο πρόεδρος και πρώτος γραμματέας Μιγκέλ Ντίαζ-Κανέλ αντέδρασε σε αυτά τα γεγονότα, πρωτοφανή στην πρόσφατη ιστορία της Κούβας, με το ακόλουθο κάλεσμα: «Η εντολή για μάχη δόθηκε. Ας βγουν οι επαναστάτες στους δρόμους».
Στην πρώτη του τηλεοπτική εμφάνιση, αναγνώρισε ότι μεταξύ των διαδηλωτών υπήρχαν επαναστάτες και συγχυσμένοι άνθρωποι. Στη δεύτερη εμφάνισή του, στις 12 του μηνός, υποστήριξε ότι όλοι αυτοί ήταν αντεπαναστάτες και μισθοφόροι και ότι αυτό που συνέβη ήταν αποτέλεσμα ενός σχεδίου που σχεδιάστηκε από έξω. Αυτή είναι η αφήγηση που διατηρείται έκτοτε. Γι' αυτόν, οι χιλιάδες διαδηλωτές δεν αποτελούν μέρος του λαού. Μεγάλο λάθος.
Οι δυνάμεις του νόμου και της τάξης –από το Υπουργείο Εσωτερικών, το FAR, τις Ειδικές Δυνάμεις, τους δόκιμους των στρατιωτικών ακαδημιών, ακόμη και τους εφέδρους– εξαπέλυσαν βίαιη καταστολή. Ορισμένες ομάδες διαδηλωτών υπήρξαν επίσης βίαιες.
Είναι γνωστό ότι τουλάχιστον ένα άτομο σκοτώθηκε και άλλα τραυματίστηκαν, ξυλοκοπήθηκαν και συνελήφθησαν. Ορισμένοι από αυτούς αφέθηκαν ελεύθεροι την επόμενη ημέρα. Αυτό δεν συνέβη σε άλλες περιπτώσεις, όπως αυτή του Λεονάρντο Ρομέρο, ενός νεαρού φοιτητή φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, ο οποίος φυλακίστηκε πριν από δύο μήνες επειδή σήκωσε ένα πλακάτ που έγραφε «Σοσιαλισμός ναι, καταστολή όχι». Περπατούσε κοντά στο Καπιτώλιο με έναν προ-πανεπιστημιακό φοιτητή του. Το αγόρι προσπάθησε να κινηματογραφήσει την τεράστια διαδήλωση που είχε συγκεντρωθεί εκεί. Του επιτέθηκαν άγρια. Ήταν ανήλικος και ο Λεονάρντο τον υπερασπίστηκε. Συνελήφθησαν και οι δύο.
Είναι αδύνατον να γνωρίζουμε τι ακριβώς συνέβη, διότι από τις 3 το απόγευμα εκείνης της ημέρας η υπηρεσία διαδικτύου στην Κούβα διακόπηκε. Είμαστε ένας τυφλός λαός, χωρίς δικαίωμα στην πληροφόρηση και χωρίς τη δυνατότητα να εκφραστούμε. Οι επίσημοι δημοσιογράφοι δείχνουν με τη στάση τους ότι είναι απλώς προπαγανδιστές της κυβέρνησης. Ας πέσει πάνω τους όλη η ντροπή του επαγγέλματος.
Οι δικαιολογίες και οι ενίοτε ασυνάρτητες δηλώσεις έδωσαν τον τόνο για την κυβέρνηση. Το Πολιτικό Γραφείο συνεδρίασε σήμερα παρουσία του Ραούλ Κάστρο, αλλά δεν ανακοινώθηκε τίποτα από όσα συζητήθηκαν. Προφανώς, δεν υπάρχει κανένας οδικός χάρτης σχεδιασμένος για την επίλυση μιας εσωτερικής κατάστασης όπως αυτή η επιδημία, η οποία παρουσιάζεται στην κοινή γνώμη ως μια μεγάλη διεθνής συνωμοσία που προέκυψε με την ονομασία SOS Cuba.
Περιορίστηκαν στο να ζητούν την κατάργηση του αμερικανικού αποκλεισμού. Ούτε μια αυτοκριτική παραδοχή για τις καθυστερημένες μεταρρυθμίσεις και τις συνταγματικές παραβάσεις. Ούτε καν πρόσκληση για διάλογο. Πιστεύουν, ή θέλουν να πιστέψει ο κόσμος, ότι οι ενοχλητικές διακοπές ρεύματος των τελευταίων εβδομάδων ευθύνονται για τη δυσφορία των πολιτών, χωρίς να αναγνωρίζουν τα τεράστια κοινωνικά χρεωστούμενα που συσσωρεύτηκαν επί δεκαετίες.
Ο Μπρούνο Ροντρίγκεζ Παρρίγια, ο υπουργός Εξωτερικών, δήλωσε σε συνέντευξη με τον διαπιστευμένο ξένο Τύπο ότι στην Κούβα «κανείς δεν πεινάει». Η δήλωση αυτή αποτελεί περαιτέρω απόδειξη του επιπέδου αποσύνδεσης της κυβέρνησης από τους απλούς ανθρώπους. Είναι συγκρίσιμη μόνο με την κριτική που άσκησε ο Ραούλ στην «Κεντρική Έκθεση» του προς το 8ο Συνέδριο ως απερχόμενος Γενικός Γραμματέας, για την «ορισμένη σύγχυση» που είχαν ορισμένα στελέχη της ηγεσίας όταν επιτέθηκαν στην «υποτιθέμενη ανισότητα» που δημιούργησε η δολαριοποιημένη εμπορευματοποίηση στην Κούβα.
Η απελπισία των ανθρώπων τους έχει οδηγήσει σε ένα ξέσπασμα μαζικών διαμαρτυριών εν μέσω της χειρότερης στιγμής της πανδημίας στο νησί. Αναμένετε μια τεράστια αύξηση των μεταδοτικών ασθενειών, τόσο μεταξύ των διαδηλωτών όσο και μεταξύ των δυνάμεων της τάξης και των ομάδων ταχείας αντίδρασης που έχουν συγκεντρωθεί στους χώρους εργασίας για να δείξουν την υποστήριξή τους στην κυβέρνηση.
Σε όλα αυτά προστίθεται ο πολιτικός καιροσκοπισμός ορισμένων εξόριστων φωνών που ζητούν στρατιωτική λύση για την Κούβα. Θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η προσβολή της εθνικής κυριαρχίας με τη θέση μιας ανθρωπιστικής επέμβασης είναι εντελώς απαράδεκτη για την τεράστια πλειοψηφία αυτού του λαού, συμπεριλαμβανομένων πολλών από αυτούς που διαδηλώνουν σήμερα κατά της κυβέρνησης.
Απευθυνόμενος στον ξένο Τύπο, ο Ροντρίγκεζ Παρρίγια υποστήριξε ελαφρά τη καρδία ότι δεν ήταν η χειρότερη περίοδος που είχε βιώσει ποτέ η Κούβα. Είναι αλήθεια ότι τη δεκαετία του 1990 είχαμε μια τρομερή κρίση και ένα μαλεκονάζο, ωστόσο, του θυμίζω ότι εκείνη την εποχή είχαμε έναν ηγέτη με αρκετό όραμα για να προσφέρει αλλαγές βραχυπρόθεσμα και έναν λαό με ελπίδες ότι μπροστά στην πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Ευρώπη, η κυβέρνηση θα είχε αρκετή ευφυΐα για να διοχετεύσει μια ταχεία και διαρκή πορεία αλλαγής.
Κανένα από αυτά τα πράγματα δεν υπάρχει σήμερα. Αλλά το να ζητάμε από την κυβέρνηση της Κούβας να λάβει υπόψη της τα σημάδια είναι, όπως είδαμε, σαν να οργώνουμε τη θάλασσα.
Μετάφραση: e la libertà
Alina Bárbara López Hernández, «Estallido social en Cuba: las señales ignoradas», La Joven Cuba, 15 Ιουλίου 2021, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article7227.
Μετάφραση στα αγγλικά:
Alina Bárbara López Hernández, «Social explosion in Cuba: the ignored signals», Observatorio Internacional, 15 Ιουλίου 2021, https://internacional.laurocampos.org.br/en/2021/07/social-explosion-in-cuba-the-ignored-signals/. Αναδημοσίευση: International Viewpoint, 16 Ιουλίου 2021, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article7227
15 juillet 2021
Η Alina Bárbara López Hernández είναι καθηγήτρια, συγγραφέας και ιστορικός, διδάκτωρ φιλοσοφικών επιστημών.
Πηγή:La Joven Cuba
Traduction : Fourth.International