Μετά το δαπανηρό και πατριαρχικό θέαμα μιας συνόδου κορυφής που πραγματοποιήθηκε για τη μεγαλύτερη δόξα του Τζόζεφ Μπάιντεν και του Πέδρο Σάντσεθ, το κύριο συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί είναι ότι το ΝΑΤΟ επικύρωσε ένα νέο άλμα προς τα εμπρός στο παλιό του σχέδιο να αναδειχθεί ως ο παγκόσμιος χωροφύλακας του πλανήτη στην υπηρεσία του δυτικού καπιταλιστικού μπλοκ. Πράγματι, το νέο του “στρατηγικό δόγμα” αποτελεί έναν επαναπροσδιορισμό εχθρών και απειλών, πολύ ανώτερο από εκείνον που οδήγησε στη γέννησή του το 1949 ή σε αυτό που ονομάστηκε “δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος” κατά τη δεκαετία του 1980.
Τώρα, όχι μόνο συνεχίζεται ο παγκόσμιος πόλεμος κατά της “τρομοκρατίας σε όλες της τις μορφές και εκδηλώσεις”, που ξεκίνησε μετά την 11η Σεπτεμβρίου 20011, αλλά και, μετά από την παρένθεση του 2010, η Ρωσία παρουσιάζεται και πάλι ως “η πιο σημαντική και άμεση απειλή για την ασφάλεια”. Η Κίνα χαρακτηρίζεται ως “στρατηγικός ανταγωνιστής”, σε όλους τους τομείς, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα (καθώς αντιπροσωπεύει “συστημικές προκλήσεις” για “την ασφάλεια, τα συμφέροντα και τις αξίες” μας) και, το πιο σοβαρό, η “παράνομη μετανάστευση” περιγράφεται ως “απειλή” για την “κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα” των κρατών μελών του. Στον τελευταίο κατάλογο, παρεμπιπτόντως, προστίθενται οι νέες υποψήφιες χώρες, η Φινλανδία και η Σουηδία, υπό την προϋπόθεση ότι αποδέχονται τις απαιτήσεις του τουρκικού καθεστώτος, ενός άλλου νικητή αυτής της συνόδου κορυφής, σε βάρος των Κούρδων που διαμένουν στις χώρες αυτές.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, το έγγραφο είναι γεμάτο με αναφορές σε “αυταρχικούς παράγοντες”, “στρατηγικούς ανταγωνιστές” και “δυνητικούς αντιπάλους”, που καταφεύγουν σε “στρατηγικές υβριδικού πολέμου” -μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι “εκστρατείες παραπληροφόρησης, η εργαλειοποίηση της μετανάστευσης, η χειραγώγηση του ενεργειακού εφοδιασμού και η χρήση οικονομικού καταναγκασμού”-, ενώ και “οι συγκρούσεις, η αστάθεια και η εύθραυστη κατάσταση στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή επηρεάζουν άμεσα την ασφάλειά μας και την ασφάλεια των εταίρων μας”.
Επίσης, το συμφωνηθέν έγγραφο δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να παραδεχτεί πως ο υποτιθέμενος “αμυντικός” του χαρακτήρας είναι απλώς ρητορική, καθώς παραδέχεται ότι, “παρόλο που το ΝΑΤΟ αποτελεί αμυντική συμμαχία, κανείς ωστόσο δεν πρέπει να αμφιβάλλει για τη δύναμη και την αποφασιστικότητά μας να υπερασπιστούμε κάθε σπιθαμή του συμμαχικού εδάφους, να διατηρήσουμε την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα όλων των συμμάχων και να επικρατήσουμε έναντι κάθε επιτιθέμενου”. Και όλα αυτά, επαναβεβαιώνοντας τα πυρηνικά όπλα ως “υπέρτατη εγγύηση ασφαλείας”.
Στην υπηρεσία αυτής της γενικής στρατιωτικοποίησης, πέραν του ότι ο ευρωπαϊκός χώρος ευνοείται ιδιαίτερα με ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας στα ανατολικά του και με την αύξηση των δυνάμεων ταχείας αντίδρασης από 40.000 σε 300.000 στρατιωτικούς, η δέσμευση όλων των κρατών μελών να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες στο τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ τους παρουσιάζεται πλέον ως ένα “ελάχιστο” και όχι “μέγιστο όριο”, όπως το διαβεβαίωσε και ο Γενικός Γραμματέας, Γενς Στόλτενμπεργκ. Οι προτάσεις αυτές, επομένως, θα χρησιμεύσουν στην αύξηση των κερδών του παλιού στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος, που είχε καταγγείλει ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ, και στην επανεκκίνηση της κούρσας των εξοπλισμών, συμπεριλαμβανομένων των πυρηνικών εξοπλισμών, σε παγκόσμια κλίμακα.
Εν ολίγοις, με άλλοθι την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ κατάφεραν να κάνουν να ξεχαστούν πολύ γρήγορα οι συνέπειες της ήττας τους στο Αφγανιστάν, ακύρωσαν κάθε φιλοδοξία αυτονομίας της ΕΕ και μετέτρεψαν τη συντριπτική πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών σε πιστούς υπηρέτες του σχεδίου ανασύνθεσης της ηγεμονίας τους ενάντια στους κύριους στρατηγικούς εχθρούς τους -τη Ρωσία βραχυπρόθεσμα και την Κίνα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα-, αλλά και ενάντια σε ο,τιδήποτε μπορεί να αποτελέσει απειλή για τα τα γεωοικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα οπουδήποτε στον κόσμο. Πρόγραμμα που συνδέεται στενά και με την υπεράσπιση μιας δυτικής λευκής κυριαρχίας.
Στην περίπτωση της Ισπανίας, αυτό το νέο πολεμοκάπηλο σενάριο επικυρώθηκε πανηγυρικά από τον Πέδρο Σάντσεθ, ο οποίος έσπευσε να δείξει για άλλη μια φορά την υποτέλειά του απέναντι στον “αμερικάνο φίλο” του, μέσω της “κοινής δήλωσης μεταξύ Βασιλείου της Ισπανίας και Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής”. Σε αυτήν, μαζί με φανφάρες για τη γαλαρία περί “υπεράσπισης της δημοκρατίας”, οι δύο ηγέτες επιβεβαιώνουν ότι είναι “σύμμαχοι, στρατηγικοί εταίροι και φίλοι” και συμφωνούν για “μόνιμη στάθμευση αμερικανικών πολεμικών πλοίων στην ισπανική βάση της Ρότα”, αυξάνοντας δηλαδή τον αριθμό των αμερικανικών πολεμικών πλοίων από 4 σε 6. Σε αυτό προστίθεται η κοινή τους βούληση να συνεργαστούν στη “διαχείριση των παράτυπων μεταναστευτικών ροών”, με άλλα λόγια, στη μεταναστευτική νεκροπολιτική -ένα έργο που με τη σειρά τους αναθέτουν στον κοινό τους φίλο, το μαροκινό καθεστώς, το οποίο πρόσφατα ευθύνεται για τη βίαιη σφαγή στη Μελίλια καταπατώντας τα πλέον θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και, ας μην ξεχνάμε, με το οποίο είναι μαζί συνένοχοι στην παράνομη κατοχή της Σαχάρας.
Προς μια πιο στρατιωτικοποιημένη και ανασφαλή παγκόσμια (α)ταξία
Η ακομπλεξάριστη πλέον αυτή παρουσίαση του ΝΑΤΟ ως επιθετικής δύναμης, τόσο προς Ανατολάς όσο και προς Νότο και με το βλέμμα στραμμένο προς τη βασική γεωπολιτική περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού, δεν είναι καινούργια, αλλά τώρα εμφανίζεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο οριστικής κρίσης της καπιταλιστικής “ευτυχούς παγκοσμιοποίησης” και με αυξημένο ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό σε όλους σχεδόν τους τομείς, με την τάση δημιουργίας νέων εμπορικών και στρατιωτικών μπλοκ.
Γινόμαστε έτσι μάρτυρες της μετάβασης προς μια νέα πολυπολική και ασύμμετρη παγκόσμια (α)ταξία2, στην οποία αμφισβητείται η κεντρικότητα της Δύσης, την ίδια ώρα που η Δύση είναι ταυτόχρονα αποφασισμένη να διατηρήσει την κεντρικότητα αυτή με όλα τα μέσα που διαθέτει, και με μεγαλύτερη τώρα προσφυγή στη στρατιωτική βία. Η νέα αυτή φάση διεξάγεται στο πλαίσιο μιας “πολυκρίσης”3 που περιλαμβάνει έναν μακρύ κατάλογο προκλήσεων, οι οποίες επιταχύνθηκαν και επιδεινώθηκαν από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Σε αυτόν περιλαμβάνονται η κλιματική και η ενεργειακή κρίση, οι επισιτιστικές κρίσεις σε όλο και περισσότερες χώρες και οι συνακόλουθες μεταναστευτικές ροές, ο στασιμοπληθωρισμός και η απειλή ύφεσης, η προοπτική μιας νέας παγκόσμιας κρίσης χρέους, το ενδεχόμενο ενός νέου κύματος πανδημιών και κρίσεων υγείας και περίθαλψης και, last but not least, ο κίνδυνος στρατιωτικής κλιμάκωσης έως και με πυρηνικό πόλεμο.
Είναι ένα σύνολο κρίσεων που ωθεί προς την ενίσχυση των σημερινών αυταρχικών νεοφιλελευθερισμών (είτε φιλελεύθερων είτε α-φιλελεύθερων με τα όρια μεταξύ τους να γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα, όπως το μαρτυρούν Τουρκία, Ουγγαρία και Πολωνία), οι οποίοι αντιμετωπίζουν διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις σε διάφορα σημεία και με την πίεση μιας ακροδεξιάς που καθορίζει την ατζέντα σε πολλές κεντρικές χώρες. Έτσι, δεν πρέπει να ξεγελιόμαστε από τα ψεύδη μια νέας προπαγάνδας του συρμού, που, χάρη στον Πούτιν, παρουσιάζουν το ΝΑΤΟ ως προπύργιο της δημοκρατίας ενάντια στον αυταρχισμό, προσπαθώντας να μας κάνουν να ξεχάσουμε την ίδια την ιστορία αυτού του στρατιωτικού οργανισμού4 και, κυρίως, των Ηνωμένων Πολιτειών.
Με το “νέο στρατηγικό δόγμα” του, λοιπόν, το ΝΑΤΟ απλώς επιτείνει και επιδεινώνει τις πολλαπλές αυτές κρίσεις και κάθε είδους ανισότητες, που αντιμετωπίζαμε ήδη πριν από τον αδικαιολόγητο και καταδικαστέο πόλεμο για την κατοχή της Ουκρανίας από τη Ρωσία, εντάσσοντάς τες όμως τώρα στο πλαίσιο μιας αυξανόμενης απειλής για προσφυγή σε στρατιωτική βία σε έναν απεριόριστο κατάλογο εχθρών και απειλών.
Για έναν διεθνιστικό και αλληλέγγυο αντιιμπεριαλισμό
“Το ευρωπαϊκό κίνημα για τον πυρηνικό αφοπλισμό δεν φιλοδοξεί να κατευνάσει κανέναν, ούτε θέλει και να ξεχάσει τίποτα. Ο στόχος του είναι να αντιταχθεί στη στρατιωτικοποίηση και των δύο μπλοκ” (Edward P. Thompson, “Επιλογή Μηδέν” -Opción Cero, 1983: 139).
Παρόλο που σήμερα βαδίζουμε ενάντια στο ρεύμα της δυτικής κοινής γνώμης και μεγάλου τμήματος της θεσμικής αριστεράς, έχουμε ωστόσο κάθε λόγο, ως εναλλακτική αριστερά, να καταγγείλουμε απερίφραστα τη νέα δυτική ιμπεριαλιστική στρατηγική που συμφωνήθηκε στη σύνοδο κορυφής της Μαδρίτης και την πραγματική απειλή που θέτει για τους λαούς του κόσμου. Μια καταγγελία που δεν έρχεται σε αντίθεση με την καταδίκη της ρωσικής εισβολής και την υποστήριξη του ουκρανικού λαού στο νόμιμο δικαίωμά του να υπερασπιστεί τον εαυτό του, με ή χωρίς όπλα, χωρίς να χρειάζεται ταύτιση με τον φιλοατλαντικό λόγο του ηγέτη του, Ζελένσκι.
Πέρα από τον νεοκαμπισμό ορισμένων και τον νεοατλαντισμό άλλων, δικό μας καθήκον είναι να θέτουμε στο προσκήνιο πάντα την υποστήριξη των λαών που δέχονται επιθέσεις και όλων εκείνων που διεκδικούν το δικαίωμά τους σε καταφύγιο και άσυλο ή, και απλώς, σε αξιοπρεπή ζωή, ανεξάρτητα από την καταγωγή ή τις συνθήκες τους. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να οικοδομήσουμε ένα διεθνές κίνημα ικανό να αντιμετωπίσει το ΝΑΤΟ και όλους τους ιμπεριαλισμούς -είτε πρωτεύοντες είτε δευτερεύοντες- και να σφυρηλατήσει μια εναλλακτική λύση απέναντι στη μιλιταριστική αντίληψη της ασφάλειας που όλοι αυτοί μοιράζονται και εφαρμόζουν στις αντίστοιχες γεωπολιτικές περιοχές στις οποίες επιδιώκουν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους. Απέναντι σε αυτές τις στενές αντιλήψεις στην υπηρεσία των διαφορετικών συμφερόντων τους, θα πρέπει εμείς να αντιτάξουμε μια πολυδιάστατη ιδέα για παγκόσμια ασφάλεια, που να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στο σύνολο των κρίσεων που προαναφέρθηκαν, θέτοντας στο επίκεντρο την υπεράσπιση της ζωής και των δημόσιων και κοινών αγαθών απέναντι σε μια χρόνια παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Και γνωρίζουμε ότι το τελευταίο είναι ασύμβατο με την επιβίωση του καπιταλισμού σε οποιαδήποτε εκδοχή του, είτε είναι δυτική, είτε ανατολική, είτε νότια.
Και η αριστερά;
Εν κατακλείδι, δεν νομίζω ότι χρειάζεται να πούμε πολλά για τις επιπτώσεις όλων αυτών στην Ισπανία, αλλά ένα πράγμα μου φαίνεται προφανές: η ευθυγράμμιση του Πέδρο Σάντσεθ με τον ηγέτη της μεγάλης δύναμης των ΗΠΑ και με τον πολεμοκάπηλο λόγο του δεν έχει πλέον όρια. Αυτό επαληθεύτηκε επαρκώς σε αυτή τη σύνοδο κορυφής με τη δέσμευσή του να διπλασιάσει τον στρατιωτικό προϋπολογισμό και την αποδοχή της ενίσχυσης της στρατιωτικής βάσης της Ρότα. Πριν από αυτές τις αποφάσεις, είχε ήδη προηγηθεί μια εξωφρενική στάση του πρωθυπουργού απέναντι στον λαό της Δυτικής Σαχάρας και, πιο πρόσφατα, η συνενοχή του στη σφαγή ανθρώπων από το Σουδάν, το Τσαντ και άλλες αφρικανικές χώρες που προσπάθησαν να περάσουν τα ισπανικά σύνορα στη Μελίλια.
Επομένως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το PSOE γίνεται όλο και πιο δεξιό μέσα από τον προφανή του ανταγωνισμό με το Partido Popular (PP) του Alberto Núñez Feijóo, για να κερδίσουν το “ακραίο κέντρο”, υιοθετώντας μια όλο και περισσότερο νεοφιλελεύθερη, ρατσιστική και μιλιταριστική ατζέντα. Μπροστά σε αυτό το γλίστρημα και στην αυξανόμενη κοινωνική αναταραχή που θα μπορούσε να προκαλέσει, είναι πιθανό να αυξηθεί και η δυσαρέσκεια έναντι της πολιτικής στις λαϊκές τάξεις, αλλά είναι επίσης πιθανό να αναδυθεί και μια δυσαρέσκεια με δυναμική κινητοποιήσεων. Το ερώτημα είναι να προβλέψουμε προς ποια κατεύθυνση θα μπορούσαν να πάνε οι νέες διαμαρτυρίες που θα προκύψουν, λαμβάνοντας υπόψη την οριστική εξάντληση του κύκλου 15Μ-Ποδέμος και το τεράστιο πολιτικό κενό που υπάρχει στα αριστερά του PSOE, τουλάχιστον σε εθνικό επίπεδο. Επείγει, επομένως, να ξεκινήσει μια διαδικασία ανασύνθεσης μιας εναλλακτικής και αυτόνομης αριστεράς, σε αντιπαράθεση με αυτή την κυβέρνηση και σε διαρκή αντιπαράθεση με τις δεξιές. Μια αριστερά που να είναι έτοιμη να προωθήσει, μαζί με τους πιο ενεργούς τομείς των κοινωνικών κινημάτων, ένα νέο κύμα κινητοποιήσεων και να συμβάλει στο να αποκτήσουν αυτές ένα αντινεοφιλελεύθερο και ριζοσπαστικά δημοκρατικό περιεχόμενο.
Jaime Pastor
2/07/2022
Ο Jaime Pastor είναι πολιτικός επιστήμονας και συντάκτης του Viento Sur.
Μετάφραση: ΤΠΤ-“4”
1Για μια ανάλυση του τι σήμαινε αυτή η φάση, παραπέμπω στη συνεισφορά μου “Geopolítica, guerras y 'balcanes globales'” σε ένα συλλογικό έργο που συντόνισα με τον José Ángel Brandariz: “Guerra global permanente. La nueva cultura de la inseguridad”, Catarata, Μαδρίτη, 2005, σ. 15-51.
2Ashley Smith, “After Russia’s invasion of Ukraine”, Against the current, [“Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία”, Ενάντια στο ρεύμα], 26/06/2022.
3Adam Tooze, “Definir la policrisis: de la imagen a la matrix de la crisis”, sinpermiso, 26/06/2022.
4Βλ. ορισμένες από τις εργασίες που δημοσιεύθηκαν στην πρόσφατη Έκθεση 53 του Κέντρου Delàs “La OTAN, construyendo inseguridad global”.